Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 53]

Een plattelandsjongen uit Stratford-upon-Avon
Bill Brysons biografie van William Shakespeare
Peter Mennen

Hoe schrijf je de biografie van William Shakespeare, iemand waarover we zo weinig weten dat er zelfs getwijfeld wordt aan zijn bestaan? Volgens Bill Bryson is dat vrijwel onmogelijk. Zijn boek is eerder een antibiografie dan een biografie, aangezien het voornamelijk eerdere biografische informatie ontkracht. Wat het teruggeeft is een heldere blik op mythologisering, de kloof tussen verifieerbare kennis en de behoefte aan een afgerond verhaal.

Shakespeare, the world as a stage maakt deel uit van de reeks Eminent Lives, een uitgave van Harper Collins en Atlas Books onder redactie van James Atlas. Het uitgangspunt van deze serie is een reeks biografieën over historische sleutelfiguren, geschreven door prominente auteurs, die niet meer dan zo'n 200 pagina's mogen bevatten. IJkpunt voor de serie zijn de Vitae van Plutarchus, Dr. Johnsons Lives of the Poets en, gezien de naam van de reeks niet geheel onverwacht, Lytton Stracheys Eminent Victorians. Het achterliggende idee is tweevoudig. In de eerste plaats wil men op deze wijze de korte biografie als genre in ere houden, en in de tweede plaats een opstap bieden voor de lezer die aanhikt tegen vo-lumineuzere werken. In die zin zou je kunnen spreken van een trendbreuk. Precies het soort trendbreuk dat Strachey probeerde te bewerkstelligen, zo'n kleine negentig jaar geleden. De cirkel is dus rond.

Dat er behoefte is aan dit soort kortere levensbeschrijvingen - die minder de nadruk legen op compleetheid en meer op interpretatie - laat de nieuwe serie biografieën zien die geïnitieerd werden door het Prins Bernhard Cultuurfonds. In die reeks ligt de nadruk op de periode waarin de gebiografeerde leefde, en wordt de biografie ingezet als een instrument in dienst van de geschiedschrijving. In het mission statement van de Eminent Lives serie spelen deze uitgangspunten geen rol. Ze zijn echter wel van toepassing op de Shakespeare-biografie van Bill Bryson.

Bryson is van huis uit geen biograaf. Hij vestigde zijn naam als schrijver met een

[p. 54]

aantal populaire reisboeken en schreef daarnaast een aantal boeken over de Engelse taal, zowel die van de Britse eilanden als die van zijn geboorteland, de Verenigde Staten. Bryson woont al jaren in Groot-Brittannië, waar zijn vrouw vandaan komt, en is tegenwoordig rector van de universiteit van Durham. Naast zijn werk voor English Heritage werd hij in 2007 voorzitter van de Campaign to protect rural England. Intussen is hij in zijn nieuwe vaderland Engelser dan de Engelsen geworden. Dat is natuurlijk ook noodzakelijk als je je stort op een auteur die zo verbonden is met de Engelse volksziel als William Shakespeare.



De opzet van Brysons biografie is chronologisch, op het eerste hoofdstuk na dat zowel het voorwoord als ook een verantwoording en uiteenzetting van de opzet bevat. Bryson begint met de geschilderde en getekende portretten van Shakespeare, die allemaal om uiteenlopende redenen problematisch zijn. We weten niet hoe Shakespeare eruitzag. Nog problematischer is de naam zelf. Er zijn slechts zes handtekeningen bekend van de bard - alle zes afkomstig uit zijn testament - en die zijn allemaal verschillend gespeld. Geen enkele ervan komt overeen met de nu gangbare spelling. Verder wordt in het boek duidelijk dat het niet eens zeker is of Shakespeare (in welke spelling dan ook) die handtekeningen zelf heeft gezet. Dit soort problemen vormen de leidraad van het boek. Bryson probeert zorgvuldig de mythologie die rond Shakespeare is ontstaan te scheiden van bewijsbare feiten, en dat zijn er weinig.

De biografie gaat nauwelijks over Shakespeare als privépersoon, omdat de informatie daarover simpelweg ontbreekt. Wel laat Bryson zien op hoe weinig, of zelfs géén bewijs de vele verhalen over het leven van Shakespeare zijn gebaseerd. Het bronnenmateriaal dat ons rest, heeft hoofdzakelijk te maken met zakelijke aangelegenheden: eigendomsakten, rechtbankverslagen, belastingpapieren en documenten van het hof. Uit deze documenten ontstaat een beperkt beeld van wat Shakespeare deed in zijn leven, en geen enkel beeld van wie hij was. Bryson omkleedt die feiten voornamelijk met historische context. Het boek geeft een goed, zij het summier, beeld van de Engelse maatschappij van de late zestiende en vroege zeventiende eeuw. Bryson gaat dieper in op de positie van het toneel in die tijd en de manier waarop toneelteksten werden uitgegeven, en natuurlijk ook op de totstandkoming van de eerste folio-uitgave van 1623, zeven jaar na Shakespeares dood.

Shakespeare, the world as a stage gaat nauwelijks inhoudelijk in op het werk van Shakespeare, maar besteedt wel veel aandacht aan andere aspecten ervan. Zo gaat Bryson uitgebreid in op de verschillende versies die er van de stukken in omloop zijn. Omdat er

[p. 55]

nogal wat afwijkingen tussen de folio-uitgave en eerdere publicaties bestaan, is het moeilijk te bepalen wat precies de correcte, of beter gezegd, de door Shakespeare geschreven versies zijn. Misschien zijn ze noch het een, noch het ander.

Bryson gaat ook in op de taal van Shakespeare. Dat is niet zo verwonderlijk, aangezien hij een aantal taalkundige boeken op zijn naam heeft staan. Daarop komt hij in dit boek meerdere keren terug. Het aantal woorden en uitdrukkingen dat dankzij Shakespeare in de Engelse taal verankerd is geraakt, wordt door slechts één ander werk naar de kroon gestoken: de King James Bible, die in hetzelfde tijdperk tot stand kwam.

Hilarisch

Bryson verwijst op verschillende plaatsen in de tekst naar percepties en interpretaties uit de tijd na Shakespeare. Zo maakt hij duidelijk waar al die ongefundeerde verhalen over de schrijver vandaan komen en hoe die passen in de tijd waarin ze ontstaan. Hij laat ook zien hoe er in die verschillende tijdvakken na Shakespeare tegen diens werk werd aangekeken.

Bryson geeft een indrukwekkende hoeveelheid informatie in relatief weinig tekst, zonder dat zijn boek daardoor topzwaar wordt. Zijn stilistische bedrevenheid helpt hem daarbij. Brysons werk is over het algemeen zeer geestig. In dit boek is hij terughoudend met humor, behalve in het laatste hoofdstuk. Daarin gaan de remmen dan ook echt los. In dit hoofdstuk vertelt hij over het ontstaan en de ontwikkeling van de Shakespeare-ontkenning. Sinds het begin van de negentiende eeuw zijn er twijfels gerezen over het auteurschap van de werken van Shakespeare. Centrale gedachte hierbij is dat een plattelandsjongen uit Stratford-upon-Avon onmogelijk al die prachtwerken geschreven kan hebben. Er zijn intussen heel wat andere namen naar voren geschoven van mensen die het werk geschreven zouden hebben, zoals Francis Bacon, de graaf van Oxford en koningin Elizabeth i. In dit hilarische hoofdstuk verwijst Bryson al deze theorieën naar de prullenmand en beredeneert op heldere en overtuigende wijze waarom het idee achter die theorieën niet deugt.

Bryson moet uiteindelijk erkennen dat we door zijn boek niets wijzer worden over Shakespeare als mens. In het eerste hoofdstuk geeft hij dan ook aan dat het een van de redenen is waarom het boek zo dun is. Toch is zijn boek het absoluut waard om te lezen. Het geeft inzicht in onze behoefte om te begrijpen en te kennen. We snakken naar informatie over Shakespeare die er niet is en waarschijnlijk ook nooit meer zal komen. Bryson weigert die lacunes in te vullen met ongefundeerde interpolaties, en daarmee heeft hij niet zozeer een antibiografie als wel een metabiografie geschreven. Hij laat zien hoe een gebrek aan informatie een aanzuigende werking heeft en de behoefte kweekt die in te vullen. Hij vertelt ook hoe mythes ontstaan bij gebrek aan feitelijke informatie. Maar bovenal maakt hij duidelijk hoe zwaar de taak rust op de schouders van biografen die proberen te werken binnen de grenzen van de historische methode.

Bill Bryson, Shakespeare, the world as a stage (Londen, Harper Collins, 2007). Nederlandse uitgave: Shakespeare, een biografie (Amsterdam, Atlas 2008). Vertaling uit het Engels door Auke Leistra.