Biografie Bulletin. Jaargang 12

[p. 202]

Een jampot als jeneverglas
Een droom
Nico Keuning

Vannacht heb ik Jan Arends ontmoet. Hij woonde bij een vriend in een pakhuis aan een van de grachten in Amsterdam. Behalve de vriend was er een vrouw, Lenie, en een mooie kleine jongen van wie ik de naam niet te weten kwam. Wel begreep ik dat Arends de jongen onderhield van het geld dat hij voor zijn boeken ontving, want zijn Verzameld Werk werd nog steeds verkocht. Schrijven deed hij niet meer.

De begane grond van het pakhuis zag eruit als een opslagplaats van papier dat in stapels en dozen stond opgetast. Er kwam iemand op mij af: de vriend van Arends. ‘Heeft u ook teksten van Jan Arends?’ vroeg ik hem. De vriend verdween onder een tafel en kwam na enige tijd met een doos in zijn armen weer te voorschijn. Hij zette de doos op tafel en begon met zijn grote handen als een mol in de papieren te wroeten. ‘Kijk hier’, zei hij, ‘dit is van Arends’. En hij trok een getypt vel papier uit de doos omhoog. De vriend wilde mij de tekst wel verkopen, maar ik zag dat het geen nieuw verhaal was, maar een fragment van het typoscript van een interview dat ik reeds in mijn bezit had.

Ergens in het pakhuis zat ik ineens tegenover Jan Arends. Kennelijk kenden wij elkaar al jaren, want dat wij bij elkaar zaten was volkomen vanzelfsprekend. Qua uiterlijk zag Arends er precies zo uit als in het begin van de jaren zeventig. Hij was in bijna dertig jaar niet ouder geworden. Hij grimlachte een beetje verlegen en vroeg met een beetje bekakte stem:

‘He't je 't nieuwe verhaal van me al gelezen?’

‘Welk nieuw verhaal?’ vroeg ik. Hij liet me iets lezen over ene ‘meneer K.’. Ik herinnerde mij een opzetje van een verhaal over Jozef K. maar dit verhaal was niet van Arends. Er stonden woorden in die hij nooit zou gebruiken. Duitse woorden. Bovendien stonden er, geheel tegen zijn gewoonte in, geen spelfouten in de tekst. Arends staarde voor zich uit. Alsof ik niet bestond! Alsof hij helemaal niet nieuwsgierig was naar mijn reactie. ‘Hij is niet gek’, realiseerde ik mij plotseling, ‘hij is oud en dement, ook al ziet hij er nog heel jong uit.’ Met een vrolijke open blik keek Arends de leegte in naar zijn verleden. Hij grijnsde frenetiek.

Op zijn kamer stonden twee stapelbedden tegenover elkaar. Eén stapelbed voor Lenie en hem en het andere voor de vriend en de lieve jongen. De vriend kwam binnen en richtte het woord tot mij: ‘Ik weet iemand die teksten van Arends voor je heeft.’ Arends en ik stonden op en liepen de trap af. Buiten stond een grote zwarte lijkwagen op de gracht. De vriend stapte voor in, naast de chauffeur. Wij, Arends en ik, namen plaats op de achterbank.

[p. 203]

De auto zweefde over de weg. Naast mij zat Jan Arends nog steeds wezenloos voor zich uit te staren. Op een onbestemd terrein in het havengebied hield de auto stil bij een loods. Wij stapten door een deuropening in een gevel van golfplaten naar binnen. In het midden van een grote lege hal stond een man mij op te wachten. Maar toen ik hem naderde, loste hij op in het niets.

Plotseling bevond ik mij in een klaslokaal met enkele volwassenen. Er waren ook tafeltjes onbezet. De leraar voor de klas hield een A4-tje tussen duim en wijsvinger omhoog alsof hij iets smerigs wilde laten zien. Ik zat achterin en herkende het latere handschrift van Jan Arends, toen hij al met wilde hanenpoten schreef. De eerste strofe kon ik lezen en ik wist dat het een gedicht van Arends was. ‘Lees eens voor’, zei de leraar tegen een man die vooraan zat. De man wierp een blik op het papier en zweeg. ‘Toe maar’, moedigde de leraar de man aan. Maar de man staarde naar het papier, kreeg tranen in zijn ogen en kon geen woord uitbrengen. ‘Is er iemand anders die het gedicht wil voorlezen?’ vroeg de leraar. Alle aanwezigen staken hun vinger op. Behalve ik. Met uiterste inspanning wist ik mij te beheersen. Iemand die links vooraan met zijn tafel naar ons zat toegekeerd, deed zonder enig geluid te maken zijn mond open en liet de boventanden van zijn kunstgebit op zijn ondertanden vallen. Ja, nu zag ik wie het was:

H.J.A. Hofland.

Niemand anders die het zag. Iemand begon het gedicht voor te lezen, met de stem van Arends:

Ik moet
schrijven.

Het volgende moment liep ik met

Jan Arends in de stad over een pleintje in een armoedige buurt op weg naar huis. Naar de vriend, naar Lenie en de lieve mooie jongen. Arends hield een jampot in zijn rechterhand.

‘Waarom een jampot?’ vroeg ik hem.

‘Om jenever uit te drinken’, zei Arends, voor zich uitkijkend en zonder een spier van zijn gezicht te vertrekken.

Het ontwaken uit deze realistische droom duurde een eeuwigheid. Heel langzaam drong de werkelijkheid tot mij door en daarmee het besef dat ik Arends had gedroomd. Terug. Ik wilde terug de droom in, om alles nog eens precies te reconstrueren. Maar flarden van de droom losten op als ochtendnevel onder de eerste zonnestralen. Op de grens van droom en werkelijkheid trok ik nog wat voorvallen mee de werkelijkheid in, uit de droom. Ik schreef de droom op papier onder de titel ‘Een jampot als jeneverglas’. Niet alleen was mij een kant en klaar verhaal doorgegeven, het gedicht dat ik mij woord voor woord herinnerde en - eenmaal volledig bij bewustzijn - onmiddellijk opschreef, bleek een mij door de dichter van gene zijde ingefluisterd nieuw Arends-gedicht:

Ik moet
schrijven.

Waarom
moet ik schrijven?
Ik moet
schrijven
omdat ik het
moet zeggen.

Wat moet
ik zeggen?
Dat waarover
ik niet
spreken kan.