Biografie Bulletin. Jaargang 12

[p. 96]

De werkkamer van de biograaf
Gé Vaartjes en Top Naeff
Stine Jensen (tekst en foto's)

Gé Vaartjes woont in Boskoop. Hij werkt als leraar Nederlands aan het Haganum Gymnasium in Den Haag, en was jarenlang redacteur van Biografie Bulletin. Zijn belangstelling voor de biografie ontstond tijdens zijn middelbare school, toen hij de biografie van Ina Boudier-Bakker door Hans Edinga las. Vaartjes verdiepte zich voor zijn doctoraalscriptie in haar werk; later publiceerde hij diverse biografische artikelen over haar. Bekendheid verwierf hij vooral met zijn biografie over Herman de Man, getiteld Herman de Man. Een biografie (1999). Momenteel werkt hij aan een biografie over Top Naeff, die hij in 2003 of 2004 verwacht af te ronden, en waarop hij tevens hoopt te promoveren aan de Universiteit van Leiden. Daarnaast verzamelt hij materiaal voor zijn biografie van Godfried Bomans, die hij na de afronding van de biografie van Top Naeff gaat schrijven. De werkkamer van een biograaf is interessant, meent Vaartjes, maar nog boeiender zijn foto's van de werkkamer van de gebiografeerde. Deze kunnen volgens Vaartjes een waardevolle bron van informatie voor de biograaf zijn.

Foto 1: De porseleinkast van Ina Boudier-Bakker

‘Ik ben gecharmeerd van voorwerpen waar bijzondere verhalen aan vast zitten. Voorwerpen dragen een geschiedenis met zich mee, een verhaal, waardoor je de mensen die ermee verbonden zijn, kunt oproepen. Dankzij voorwerpen blijven verhalen over de mensen die ermee verbonden zijn ook in leven. Ik heb veel spullen van Ina Boudier-Bakker in huis. Ook voor haar waren voorwerpen bijzonder. Zij noemde ze ‘dingen met een gezicht’. Ik kreeg veel van haar spullen, van fotoboeken tot meubels, via haar verzorgster en gezelschapsdame. Al het porselein in deze kast is van haar

[p. 97]

geweest. Rechts, op het tafeltje, staat een tinnen koffiepotje, suikerpotje en een melkkannetje. Die kreeg ze bij haar huwelijk in 1902. Onder op de stapel boeken ligt haar bijbel.’

Foto 2: Herman de Man en cognac speciaal

‘De Man was oprichter van Rynbendes Blijmoedig Maandblad. Hij was door de jeneverfirma Rynbende benaderd om een pleidooi voor drank, en dus de firma te houden, een taak die hij met genoegen vervulde. In 1927 was Rynbende bang dat de drooglegging zoals die in Amerika was opgelegd, ook in Nederland zou worden ingevoerd. De Man nodigde prominente schrijvers en dichters, onder wie Marsman en Van Duinkerken, uit om enthousiaste stukken over drank te schrijven. Ik vond een klein flesje Cognac Speciaal op een rommelmarkt. Achter het tinnen koffiekannetje (zie foto hierboven) zijn ook twee bijzondere flessen van Rynbende te zien, een jeneverfles en een curieus meerdere-likeuren in één flesje.’

Foto 3: De boekenkast

‘Deze boekenkast bestaat uit drie delen:

[p. 98]

Herman de Man, Ina Boudier-Bakker en Top Naeff. Links hangt een spiegel. Deze spiegel was een cadeau van Boudier-Bakkers echtgenoot. Hij heeft hem speciaal voor haar laten maken toen haar roman Het Spiegeltje in 1917 verscheen. Op de spiegel staat “Het Spiegeltje” gegraveerd. Een ander bijzonder cadeau staat in het Letterkundig Museum. Als sinterklaas-surprise maakte Boudier-Bakkers' echtgenoot een reusachtige uitvoering van het omslag van haar boek De klop op de deur uit 1930.’

Foto 4: De fototafel

‘Er staan niet alleen foto's van mijn familie op dit kastje, maar ook van Ina Boudier-Bakker, Hans Edinga, Top Naeff en Herman De Man. Ik ben zo vertrouwd met hen, dat ik ze eigenlijk een beetje als mijn familie beschouw. De Jugendstil klapstoel is van Boudier-Bakker geweest. Hierop zat ze een nacht lang bij het sterfbed van haar moeder te waken.’

[p. 99]

Foto 5: De tabaksdoos van Van Deijssel en de pijp van Godfried Bomans

‘Deze tabaksdoos was van Lodewijk van Deijssel, die hem later cadeau gaf aan Bomans, die er zijn pijp in bewaarde. Bomans hield van het goede leven: hij rookte veel pijp en at graag. In zijn boeken komen veel rokende en etende mensen voor. Tante Pollewop heeft bijvoorbeeld altijd sandwiches bij zich. Roken en eten associeerde Bomans met gezelligheid. De weduwe Bomans schonk de pijp aan haar zaakwaarnemer, die een tentoonstelling over Bomans in het Letterkundig Museum voorbereidde, overigens nog tot september te bezichtigen. Omdat er geen plaats meer was, kreeg ik hem in bruikleen.’

De werkkamer van Top Naeff

Foto 6: Een werkkamer in de tuin

[p. 100]

‘Naeff had een eigen werkkamer, maar omdat haar echtgenoot, huisarts, veelmensen thuis ontving en het voortdurende bellen haar stoorde, liet ze het kolenhok in de tuin verbouwen tot haar werkkamer. Daar schreef ze Voor de poort (1912). Ik ben nog in dat huisje geweest, maar nu is het een fietsenschuurtje. Het was in haar tijd bijzonder om als vrouw twee eigen werkkamers te hebben, maar zij vond het vanzelfsprekend om haar leven in dienst van de literatuur te stellen. We kennen Naeff vooral van het meisjesboek School-idyllen (1900). School-idyllen was een vernieuwend boek, niet alleen omdat er veel humor en ironie in zat, maar ook omdat de personages niet modelmatig waren, en de toon niet moraliserend was. Minder bekend is dat Naeff een toonaangevend toneelcriticus was en vijftien jaar lang toneelrecensies voor De Groene Amsterdammer schreef. Ze kwam in 1907 in contact met de regisseur en acteur Willem Royards op wie ze verliefd werd. Toch bleef ze bij haar man, met wie ze een verstandshuwelijk had. Deze beslissing moet haar tragiek zijn geweest, en in haar werk vinden we sporen hiervan terug: veel driehoeksverhoudingen en huwelijken die niet kloppen.’

Foto 7: ter gelegenheid van de 70ste verjaardag van Top Naeff

‘Niet alleen de materiële omstandigheden van de werkkamer geven veel prijs over de gebiografeerde. Voor een biograaf is het bijvoorbeeld ook belangrijk om de stem te horen van degene over wie je schrijft. Van Godfried Bomans zijn vele opnames bewaard, maar van Top Naeff nauwelijks. Ik heb wel een

[p. 101]

interview met haar gevonden, in een radioprogramma. De ironie waarmee ze sprak, alsof ze de interviewer niet helemaal serieus nam, trof me. Later zag ik ook bij toeval bewegende beelden van Naeff. Ik bekeek een band over de begrafenis van Lodewijk van Deijssel, en daar was ze! In de stoet van rouwende mensen. Hoe iemand loopt, geeft ook veel prijs.’

Foto 8: Top Naeff in haar werkkamer te Dordrecht

‘De werkkamer is nauwelijks te onderscheiden van een huiskamer of een salon. Toch is dit wel degelijk een aparte werkkamer. Je kunt zien dat ze er ook gasten ontving: de theekopjes staan klaar. Naeff woonde en werkte in Dordrecht. In Nederland zijn er vele Top Naeff-straten en pleinen, maar niet in Dordrecht! Daar wil de gemeente wat aan gaan doen.’