Bijdragen en mededeelingen. Gelre, Vereeniging tot Beoefening van Geldersche Geschiedenis, Oudheidkunde en Recht. Deel 44

[p. 145]

De Vryborg te Venlo
Door Jan Verzijl.

Het Huis ‘De Vryborg’ of ‘Vryborch’, ook wel ‘Het Huys metter Caemere genampt Vryborgh’, gelegen aan de Jodenstraat, hoek Houtstraat, op het terrein, waar Valuas, de stichter van Venlo, zich in 96 na Christus vestigde, was leenroerig aan den Hertog van Gelre, later aan den Koning van Spanje, in diens hoedanigheid van Hertog van Gelre. Het werd ‘ten Gelderschen rechten met vijffthien goltgulden verhergewaed’ of ter leen verheven.

Het wordt in de leenregisters van het Overkwartier voor 't eerst vermeld in 't jaar 1405.

In genoemde leenregisters vonden wij opgeteekend: ‘Een huys binnen Venlo op de Oorde (hoek) van der Joedenstraet gelegen, tot eenen Gelderschen leensrechte, dat te wesen plagh Hermans Kleynne Hennekenssoon ende ontfangen by Henrick die Weeldige anno 1405’.

Henrick die Weeldige (of de Weldich) was schepen van Venlo 1399-1424, regeerend burgemeester in 1401, 1402 en 1410. Hij vernieuwde den leeneed in 1424.

In laatstgenoemd jaar werd eveneens met den ‘Vryborch’ beleend Jacob van den Pol, wiens zoon Johan in 1462 de beleening ontving en in 1465 en 30 Sept. 1473 den leeneed vernieuwde.

In het leenregister staat over hem als volgt: ‘Johan van den Pol, erve synes vaders Jacobs, ontfengt een huys met der cameren daer naest, binnen Venlo tsamen an der Joedenstraet opten Oort gelegen, anno 1462’.

Den 23. Juli 1489 ontving Peter van Burick de beleening er mee; na hem was de Vryborg in bezit van Johan van Kyppenborch, die op 17 Juni 1533 door Hertog Karel van Gelre tot scholtis der stad Venlo werd aangesteld.

Zijn weduwe werd in 1536 ermede beleend, zooals blijkt uit de volgende aanteekening: ‘Catharina (Catrina) Weyer, weduwe Johans van Kyppenberch, stelt tot hulder (leenverheffer) Wilhem van Amstel,

[p. 146]

van een huys binnen Venlo an den Aldenmerckt, id hoeckhuys van der Holtstraten ende Joedenstraten, 5 Augusti 1536’. Zij vernieuwde den leeneed 6 Oct. 1538 en 8 Juli 1544.

Na haar dood erfde haar zoon Reiner den Vryborg; hij ontving op 23 Febr. 1546 de beleening en transporteerde op denzelfden dag het huis aan Peter Boener, die 3 Juni 1556 den eed vernieuwde.

De volgende twee in extenso medegedeelde akten hebben vermoedelijk op ‘De Vryborg’ betrekking:

Opten iersten dach April 1546. Coram Judice, Beeck ind my (Frans van den Poll?), Albert Verkenderen ind Merie (Kypenborch) uxor mit Reyner Kypenborch den swaeger ind broeder, ind hebben tsamen der hant opgedraegen ind aevergegeven Peter Boenen ind Katherinen uxori alle oen recht ind gerechticheit als sy in eyniger wijs wieder hebben aen dat huys ind erve mit allen synen toebehoer, datwellicke sy oen voir de leenheeren ind momboiren opgedragen ind aevergegeven hebben, ind hebben gans ind geheel vertiegen op dieselvige gerechticheit wieders dat leen verricht is aen den getyde ind den gerechticheit gans ind geheell uytgegaen voir ons richter ind scheepenen voerss.

To weeten, dat op huyd dato den 7^den Aprilis anno 1557 hefft Reyner Kippenborch myt Anna, Alberts Verkynderen nagelatene weduwe, syner susteren, in byweesen Peter Boeners Henrickzoen ind Henrick d'Lat guetlichen ind mynlichen gerekent van allen uren saichen wes sye biss op diesen dag myt eynanderen tho doin gehadt, also dat Anna vurss. nae dato van der verkoepungh des huyss ain Petern vurss. van wegen urer alderen uthgelacht und verstreckt 161½ brabantsche gulden ind 3½ stuver brabants. Demnae eynen yederen dairvan sijn part toegerekent, komen Reyneren van sijns vaderlichs patrimonio 76 gulden ryders hoefftsummen, dairvan hy die jaerrenthen, in siegel ind brieven begreepen, bueren sall, nementlich uther den brieff op Ielias van der Lynden huyss ain der Masporth gelegen, luydt desselvigen sprekende (myn 1 oert) 7½ horns gulden ind Anna 2½ horns gulden, so denselviger hoefftbrieff vermelt van thien horns gulden jarlicher renthen.

Op 30 Dec. 1566 werden Hendrick Boener en zijn mededeelgenooten, als erfgenamen van hun vader, met den Vryborg beleend.

‘Henrick Boener in der Fryborgh’ en zijne echtgenoote Margrieta waren aanhangers der nieuwe leer. Zij behoorden tot de personen, die uit de stad Venlo gevlucht waren en gedagvaard geweest om voor den Hertog van Alva te verschijnen, wegens hun deelneming aan den beeldenstorm te Venlo in 1566.

[p. 147]

Na hem vinden wij het huis in bezit van Mr. Johan Bartoldts van Burscheit, die er op 9 Juli 1591 voor Johan van Vogelsanck en Peter Moutz, licentiaat in de rechten, als mannen van leen en schepenen te Venlo, mede als gevolmachtigde zijner huisvrouw, afstand van deed ten behoeve van Peter Moutz, Dierick Moutz soen.

Deze Peter Moutz of Moeitz, gehuwd met Aeltgen of Aleidis Hagens, deed 20 Dec. 1618 den eed als raadsverwant en 19 Dec. 1620 als schepen van Venlo, van welke stad hij in 1623 regeerend burgemeester was; in 1625 vinden wij hem vermeld als provisor der huisarmen.

Hij overleed 21 Juni 1626, en nu kwam de Vryborg aan zijn oudsten zoon Theodorus of Dierick Moeitz. Deze geraakte in financieele moeielijkheden en moest het huis ‘De Vryborch’ op 16 Sept. 1644, uit kracht van brieven van octroy van het Hof van Gelre d.d. 12 Dec. 1637 en nadere ordonnantie van hetzelfde Hof d.d. 21 Mei 1644 gerechtelijk verkoopen; het kwam aan zijn zwager den stadstollenaar Leonard van Aerssen.

Deze overleed in 1664, en zijn zoon Tilmannus, die hem als stadstollenaar opvolgde, in 1677.

Het huis kwam toen door koop in bezit van Joannes Bucken, koopman te Venlo en vaandrager der stad (begr. 8 Oct. 1701), gehuwd met Maria Schrijvers (begr. 11 Febr. 1697), wiens zoon Jan Gerard Bucken, luitenant in dienst van den koning van Spanje, in 1689 ten Gelderschen rechte met het ‘Huis metter Caemere genant Vryborg tot Venlo’ werd beleend. Deze beleening geschiedde vermoedelijk namens zijn vader.

Hij vernieuwde den 9. Sept. 1717 aan Haar Hoog Mogenden de Heeren Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden den eed van 't voornoemde leen en dat in handen van den Heere stadhouder of president van het Hooggerechtshof te Venlo, Frans Adam van Aefferden.

Den 4. Sept. 1722 had er tusschen Maria Catharina Bucken, weduwe van den heer schepen en oud-burgemeester Johan van der Mersche en haar broeder Jan Gerard Bucken een deeling der ouderlijke goederen plaats. Deze deelingsakte staat in afschrift opgeteekend in één der protocollenregisters van Maasbree.

Jan Gerard kreeg o.a. ‘het huys gelegen op den hoeck van de Holtstraete genoemt Vryborgh, met ap- ende dependentiën van dyen’.

Hij woonde in 1742 ‘op het vrye aedelycken Huyse Macken’,

[p. 148]

onder Vierlingsbeek, zooals blijkt uit een verzoekschrift, den 17. Juli 1742 door hem aan het Hof van Justitie te Venlo aangeboden.

Hij droeg in genoemd jaar den Vryborg over aan Joannes Coolen, die er op 31 October 1742 mede werd beleend.

Verdere of latere bezitters van den Vryborg staan in het leenregister, dat zich op het Rijksarchief te Maastricht bevindt, niet opgeteekend.

Geraadpleegde bronnen:

Mr. J.J.S. Baron Sloet, Register op de Leenaktenboeken van het Vorstendom Gelre en Graafschap Zutphen, Overkwartier (Arnhem 1904), blz. 38.

Protocollen, of overdrachtsregisters van Venlo 1545-62 en 1591.

Brievenboek van Venlo 1556-1557.

J. Verzijl, Biografieën van Petrus en Theodorus Moeitz in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel IX, kol. 684-686.

J. Verzijl, Genealogieën Van Aerssen en Bucken.

Overdrachtsregister van Venlo 1634-1646.

Jac. Vrancken, Index van de Leenen in 't Overquartier des Vorstendombs Gelre, in Limburg's Jaarboek X (1904), blz. 240.

Index Feudorum (aangelegd in 1717), berustende op het Rijksarchief te Maastricht.

Protocollenregister van Maasbree 1713-1762, fol. 33-34.