Biekorf. Jaargang 72

[p. 358]

Taalaantekeningen
Vervolg en slot van blz. 170

Maalpak: zakneusdoek. Hoeselt (Limburg), 1968.

Machochel: slordig wijf. ‘O, gijn vuile machochel’. Zuidschote, 1925.

Manekind: denkbeeldig kind van hysterische (?) onzwangere vrouw die dolgaarne een kind wil hebben. Brugge, 1967.

Masgeren (wkw., klemt. mas-): 1. met masker op 't gezicht rondlopen; 2. vastenavond vieren. ‘'t Zijn maar de nieweerds die met carnaval gaan masgeren’. Roeselare, 1930.

mazegat: gotegat (?). Kijken lijk nen uil deur een mazegat. Pittem, 1965.

Vgl. Loquela (mazegat) en Schuermans (maziergat: kijkgat).

Mazen: ajoerkes (à jour) maken. Werken, 1950.

mennegat: balie van/naar (?) de hofstee, oprijweg. Sijsele, 1970.

Merdelijk: onaangenaam, vervelend. ‘'t Is nog al merdelijk dat 't zo stuift’. Pittem, 1967.

- Afleiding van het Frans ‘merde!’?

Mesdag (uitspr. mestdag). Van zijn woorden een mesdag maken: langzaam en bedachtzaam spreken. Woumen, 1970. Van al zijn redens messtagen maken: altijd gelijk willen halen. Roeselare, 1965.

Middelertijd (onverbogen: niet -tijde): ondertussen. Oostrozebeke, 1966.

Misweiden (uitspr. miswidden, zwak wkw.): gezegd van paarden die bij 't grazen één voorpoot iets meer vooruit zetten; tengevolge waarvan geringer verkoopswaarde ‘Dat peerd miswidt oltijd’. Moorslede, 1969.

Moederzalve: speeeksel. Zuidschote, 1925.

Moen (wkw.) (afl. van moenken?): pronken, mokken. Pittem, 1968.

- Is dit het grondwoord waarvandaan ‘monkelen’?

Moesen, Aanmoesen: overdragen, aanbrengen. Proven, Kemmel, 1968.

Molenaar. 't Gaat meulenaars kosten: 't zal schromelijk duur zijn. Nieuwpoort, 1971.

Molveren (klemt. -vé-): lastig vallen. ‘Ge moet ze niet molveren d'hoenden, binst dat ze eten’. Lendelede, 1967.

Naasten. Over naasten: laatstelijk, heel onlangs (verleden). Alg. Westvlaams.

Nagel. Aan nen nagel hangen: uitstellen. ‘'k Ga 't voor ne keer aan nen nagel hangen’. Oostrozebeke, 1967.

Neus. Zijn neuze gesnoten zijn: bedrogen uitkomen. Westland, 1968.

Noenent, te noenent: van de noene, vanmiddag. Malderen, T.V. 26.8.68.

Nu. Ze doen dat in drie keers: nu, ton en nooit: ze zijn ongehoorzaam. Assebroek, 1966.

O. Een nul in 't cijferen: van geen tel noch betekenis. Woumen, 1970.

Offaart (samentrekking): of ware 't. Roeselare, 1968.

- Gezelle gebruikt vaak ‘of 't waar’ (= gelijk, zoals), o.m. Hiawatha, Zang XII Osseo.

Oliekot: 't Is lijk een oliekot: zeer dikke vrouw. Woumen, 1970.

Ondank. Zonder ondank! Volkse beleefdheidsformule die ongeveer betekent: Ik zal het je volstrekt niet kwalijk nemen (zonder enig ge-

[p. 359]

dacht aan ondankbaarheid). ‘Mag ik dien afgedankte rommel hier meepakken?’ ‘Je jaag, menere, zonder ondank’. Pittem, 1969.

Onverwist (vervormd uit onverweets?): onbewust, onbedachts. Pittem, 1970.

- Gezelle gebruikt de vorm onverwist (6.6.1881), bidprentje Marie Lantoine.

Oormanuut (z.nw.) (klemt. -uut): huisjesslak, slekke (afl. oren-uut?). Liedje: Oormanuut / kruupmaaruut / 't is morgen versge beuter / en overmorgen de reste. Wevelgem, 1935.

Openeerdig: open, lieflijk, aangenaam (over het weer gesproken). Zwevezele, 1969.

- Elders open(h)ertig.

Openpetent: wagenwijd open en toegankelijk voor weer en wind en mens (open en patent?). ‘Alzo te winterwaarder veranderingen doen en de keuken openpetent laten staan, dat en gaat niet’. Pittem, 1968.

Oplettend: wat veel ‘opletten’, veel aandacht vergt. ‘Die sjofeurs ze meugen wèl betaald zijn, een gevaarlijk en oplettend werk in die bergen, in Italië!’ Pittem, 1970.

Overdrag: plaats bij kanaal of waterloop waar lichte scheepjes over de straat werden (gedragen) getrokken. Donk, 1900.

Pad (de-woord): klinkerpad. Oostveld, Donk, 1900.

- Verwonderlijk hoeveel zgn. ‘Hollandse’ woorden ook in onze gewesten leven!

Pastoor. De paster es fraai en gemene / maar j'en trouwt nooit niemand allene: ge moet met zijn tweeën zijn om te trouwen. Roeselare, Lendelede, 1971.

Peggeraar: veekoopman. Oppuurs, 1968.

Perinnen: soort lekkere peren. Donk, 1900.

Pieketingske (spelling onzeker): platbooms korfje uit biezen of ongeschilde wilgetenen om een afzonderlijk deegbrood, vóór het bakken, even te laten gisten en rijzen. Wijtschate, 1944.

- Vgl. De Bo, s.v. pijketin (havermaat); fr. picotin.

Pieleke kaad (pielke koud): roomijsje. Verrebroek (Waas), 1960.

Pieleweuter (met de gerekte eu-klank van dus): aardworm. Verrebroek (Waas), 1960.

Pieter: bakoven. Wijtschate, 1944.

Pilatus. We staan hier lijk Pilatus in 't gelove en hij zat! (Het staat in het symbolum en Pilatus zit/zat op de rechterstoel, cfr. Kruisweg). Oostende, 1968.

Pissertje: lokaaltrein, overal-stopper. Gent, 1969.

Poleandiene: poelpetaat (poule indienne). Vlamertinge, 1969.

Pomperluut: (eetbare) paddestoel, champignon. Pittem, 1970.

Poot. Poot binnen palme: het zeker zijn terwijl men kans heeft. Woumen, 1970.

Prooie. Op prooie gaan: op roof uitgaan. ‘Een katte vindt genoeg om te eten, ze gaan regelmatig uit op prooie’. Zedelgem, 1925.

Pruim: sieke tabak. ‘Pakt e pruumptje, 't smakt nog beter of e pupe’. Zuidschote, 1920.

- Zelfde opmerking als onder ‘pad’ (boven).

Ravelen: schrapen, samenrapen; ravelare: schartelare; ravelingen: samenraapsel. Woumen, 1970.

Rikvijlen: rikzagen, reekzagen, zagen. Woumen, 1970.

Ritsepeeuwen: zagen, lastig zijn. Veurne, 1930.

[p. 360]

Rook. Voorzichtig, er is rook in de meers. Pittem, 1967.

- 'Misverstandeling’ voor look in de meers.

Scheerde (metathesis-vorm): schrede, stap. ‘'t Gelove gaat met scheerden achteruit’. Zonnebeke, 1971.

Schepware: winkelware die met enige schepel bij uitbestelling geschept wordt, b.v. bloem, rijst, koffie destijds. Reningelst, 1900.

- Vgl. schipwinkel (De Bo); schipware (Biekorf 1960, 320).

Schok: afdak, luifel (?). ‘Daarvan zeggen ze hier een perdas, geloof is’. Sint-Truiden, 1970.

Schrepeling: nakomertje in het gezin. Pittem, 1967.

Schuifelare (plat): penis van dier (en mens). ‘Uznen hoend verloos een masse bloed deur zijnen schuifelare’. Oostnieuwkerke, 1971.

- Vgl. van Dale s.v. fluit.

Schuifelen: fluiten. Ga schuifelt de musgen: scheer je weg! Weg wezen! Boeschepe, 1900.

Slei: sullige vent (van vrouwen zegt men: slore). Pittem, 1968.

Smout: 't Is de butter (boter) die 't smout doet diezen (duurder worden). Woumen, 1970.

Smuide: zeer gangbare vorm in het Diksmuidse voor de naam Diksmuide. Zie Biekorf, 1971, vraag bl. 192. Gehoord zowel te Klerken als te Werken, tussen 1960 en 70.

Snot. Staan kijken lijk Pietje Snot in de sneeuw: domweg. Zandvliet, 1968.

Snuite. De snuite van iets hebben: iets in het snotje krijgen/hebben (gewaar worden of vermoeden). Oostnieuwkerke, 1967.

Spaan (meerv. spaans): spaander, b.v. kloefespaans. Veurne, 1930.

Spekeling: drievoudige streng vlasdraden die door de mond gehaald (bevochtigd met speeksel) worden bij 't vlechten van een ‘slag’ voor een djakke (zweep). Donk, 1910.

Spin, 's Nuchtends druk / 's noens geluk / 's avonds minne / zegt de spinne / geld of slagen / om mijn lief te zien bin drie dagen. Zuidschote, 1925.

Spit. Er is geen spit over te zien: niets aan te doen. Moorsele, 1968.

- Werpt een ander licht op de uitdrukking: er is geen spit mee te wenden, cfr. Biekorf, 1968, bl. 285. Dan zou de beeldspraak uitgaan niet van braadijzer maar van de spade waarmee men spit en het land ‘wendt’ omkeert. Wie weet het?

Spit. Spit hebben op entwadde: belust zijn op. Veurne, 1930.

Spitten-ol (spelling onzeker: al of ol?): denkbeeldig spookwezen dat kinders van het kwaad afschrikt (soms op zolder, in gracht enz.). Pittem, 1962.

- Vgl. Muizebaard (Leuven), Biekorf, 1966, bl. 365.

Staan: uitgedost zijn. ‘Hoe stond ze op heur trouwe?’ Koolskamp, 1967.

Staze: sok. Pittem, 1967.

Stekstuiver: gesmede (vrij zware) stuiver (muntstuk) om stuivers te schieten (jongensspel waarbij tegenspeler de eigen stuiver onder die van de andere poogt te ‘schieten’). Ardooie, 1968.

Stil: 't En is nievers, zo stille of in nen hut (n)ittels. Kortemark, 1968.

Strand. Het strand ploegen: nutteloos werk verrichten. De Panne, 1968.

Striemen: rank en fijn en lang omhoogschieten. ‘Ze planten drie vier bomen tegeneen zodat er geen takken aan groeien beneen - en dat striemt omhoge naar de lucht’. Beernem (analfabeet lattekliever), 1968.

[p. 361]

Stro. Hij wijst naar iemand met een stro en hij heeft zelve nen bondel op zijn rugge. Pittem, 1969.

Stute: boterham. 'k Zou niet geerne hên dat hij mijn stuten draagt: hij loopt te rap ik kan hem niet bijbenen. Woumen, 1970.

Talieter. In talieter: ongesteld, ziekelijk. Meulebeke, 1971.

- De etymologie blijft te onderzoeken. Zie De Bo s.v.

Tand. Ge moet zorgen da je altijd sterkere tanden heeft (hebt) of nen anderen: kies vooraf sterkere wapens. Oostkamp, 1915.

Taps. Zo dom of Taps zijn hond: erg dom. Woumen, 1970.

Tiet (= te heet): spotnaam op ontuchtige vrouw. Gent, 1965.

Tijd. Tijd genoeg kreeg zijn oegst niet binnen. De Panne, 1968.

Tjoler: stakker, sukkelaar, ook in samenstelling op eender welk gebied. ‘We zijn allemale vlassjolers! 't Vlas gaat om zepe!’ Sente (Heule), 1968.

Toefen, Betoefen: involgen, verwennen. Veurne, 1930.

Tomaswere: zeer slecht weer. Pittem, 1967.

- Verband met Thomas??

Trampelen: trappelen, het terten van het deeg in den trog. Donk, 1900.

Trifike doen: moeite doen. Woumen, 1970.

Trompe: toeter. Donk, 1900.

Trompetten: overdadig drinken. Pittem, 1967.

- Verspreking voor lampetten??

Tuithoorn(e): trompe, hoorn (?) om de veldarbeiders als 't getij is naar het boerenhuis te roepen (signaalhoorn, vgl. patatteklokske). Oostnieuwkerke, 1930.

Valommetjes: ironische benaming op basis van woordverdraaiïng voor valium-pastilles (slaap- en verdovingsmiddel). Pittem, 1971.

Varen: onaangenaam zijn. ‘Een nieuw huis betrekken vààrt wel in het begin, maar 't went wel’. Borgerhout, 1970.

Ver: ongeveer. ‘En dat is (al) ver(re) al’. Algemeen Westvlaams.

- Herkomst? Verwantschap met ongeveer.

Verbold (Biekorf, 1969, bl. 172) luidt te Veurne verbot.

O.V.T. van het werkwoord krijgen is te Sijsele, Beernem, Oostrozebeke, Meulebeke, Tielt: kraag, kragen. ‘Ze kragen de ro kursen (= koortsen)’. Omstreeks 1969: van terten (treden), tiert (getorten). Lendelede, 1971.

Het voltooid deelwoord van geven is te Kortrijk, Heestert: gegoven.

Vertrek, in de betekenis W.C. wordt vaak uitgesproken o.m. Veurne, 1930 als fo(e)trek. Mijdwoord of wat?

Verzeie: kijk, inzicht. ‘Z'hen zijnder daar geen verzeie van’. Pittem, 1970.

- Zie De Bo, s.v. vizeie (Frans: visée).

Vetlegger: (dikke, vette) genieter, sybariet. Roeselare, 1926.

- De Bo kent deze afgeleide betekenis niet.

Een vleesspekke heet te Veurne (1930) e vlezege.

Vogel. Hij heeft er maar viere en een veugelke: hij is getikt, hij vangt, er staat een vijze los. Pittem, 1969.

Vrijen. Wat is vrijen? Antw. Stille klappen en schromelijk liegen. Zuidschote, 1930.

Walm, Walmtje (Woomtje): walleke, even koken. ‘E woomtje laten koken’ Veurne, 1930.

Weegluis. Sop van weegluizen: een deugniet. Roeselare,, 1930; (wegerluizen): 't is een strop, tegenvaller. Woumen, 1970.

[p. 362]

Weggelen: kwekkelen, tateren. ‘Er stond daar een hele bende meisjes te weggelen aan de voordeure’. Pittem, 1971.

Welgekomen. Ge zijt altijd welgekomen: beleefdheidsformule bij het afscheid. Algemeen Westvlaams.

- In Engelssprekend Canada bij afscheid: You are welcome here!

Westvlaams. Niet-Westvlamingen die ons gaarne in de maling nemen door ons dialect na te bootsen, schieten dikwijls meer dan één bok. Zo b.v. Vuuf minuten bachten den vuven! De knechtejongens en de knechtemeisjes! Het duurt wel een tijd vooraleer ze onze bijwoorden precies kunnen gebruiken, zoals in de volgende zin: Achter d'hoogmesse gingen de boerinnen na die winkel bachten de kerke achter winkelware en kaffee.

Wijf. Een soepe zonder zout is een wuuf zonder slagen. Veurne, 1969.

Wijn. Goede wijn: Dat je in moeste versmoren, je zou(dt) er nog deure kommen! Gehoord, 1963. Slechte wijn: Hij en is 't verpissen niet weerd. Veurne, 1954.

Witten: Den witten hebben: lui zijn. Westland, 1968.

Zon. De zunne uithangen: goede sier maken. ‘Den enen wint het geld en den anderen hangt de zunne uit’. Krombeke, 1970.

Zonneprenten (boekwoord: door zonnelicht drukken, zoals de architecten). ‘De letterkunde, 't is bekend, is de weerspiegel van dien tijd waar ze op ontstaan is; de gedachten (...) het volk staat erin afgeteekend en gezonneprent’. (E. de Monie, Handelingen van de Gilde van Sinte-Luitgaarde, 1876, bl. 85).

Zot (z. nw.): zotheid. Oud zot / vroed zot: oude-mensenminne is de geweldigste. Pittem, 1971.

Zwijnspatatten: ‘aardperen’, èrepèren. Pittem, 1971.

Zwobbelinge: wobbelinge, watergewoel. Veurne, 1930.

k. de busschere