Biekorf. Jaargang 72

[p. 225]

Westvlaamse zantingen

Bij de Westvlaamse woorden, wendingen en zegswijzen die ik uit ‘sprekende mond’ heb opgetekend is telkens plaats van de zegspersoon en jaar van de optekening bijgevoegd. Ramskapelle is hier steeds Ramskapelle bij Nieuwpoort. - Geen verwijzing naar De Bo wil zeggen dat het woord of de uitdrukking in Westvlaams Idioticon niet voorkomt. Een verwijzing naar De Bo betreft een aanvulling of een variante.

A

Aandeslets. ‘Moeder, mag ik geld hên?’ - ‘Zwijgt, mijn beurze is een aandeslets’. Ramskapelle 1967. Bet.: ik moet altijd geld uitgeven, ik strooi het langs de weg zoals de aanden (eenden) die een trede of spoor in het gras achterlaten.

- De Bo heeft het w. aandeslets.

Afdragens. Verantwoordelijkheid, last, ongenade. B.v. wanneer huurders een eigen toegang hebben tot het huis dat ze betrekken: ‘'k Hebbe daar geen afdragens van’. Heule 1967.

Afschieten. Afloeren. ‘'k Ga dat eens afschieten. 'k Heb dat afgeschoten’: afgeloerd. Ramskapelle 1960.

Apegierig. Hondegierig. Ramskapelle 1970.

Appels. ‘Dat is zoveel appels of (als) peren’: dat is boter aan de galg, dat is niets gekort’. Ramskapelle 1964.

B

Bakte. Een bakte op den zolder hebben: tegen een duw kunnen, een appeltje tegen de dorst hebben. ‘'k hên è bakte up den zolder’. Poperinge 1950.

Bakaf. Nnl. bekaf. ‘Ik was bakaf’, d.i. tenden, uitgeput. Heule 1963.

Bakken. ‘'t Is lijk of da'k gebakken hên’, zegt iemand die neerzit omdat hij moe is of zoals iemand die niets te doen heeft. Ramskapelle 1964.

Bassen. ‘Als 't er niet in is gewassen - Je gaat 't er niet in bassen’. Kuurne 1964. De betekenis is duidelijk.

Beiden. Wachten. ‘Beid è bitje (ofwel) beid è lietje’ (een poos); ‘ke koste nie beien’: ik kon niet wachten. Poperingse.

- De Bo geeft het w. niet, misschien omdat het eigenlijk alg. Nederlands is, hoewel het niet tot de spreektaal behoort.

Beier. ‘Vallen van den eier op den beier’, d.i. van den hak op den tak, of (zoals men te Ramskapelle zegt) van 't hooi op den dilt. Heule 1963.

- De Bo geeft ‘eiers en beiers’ als benaming van ‘een tafelspijs van samengeroerde eiers en stekelbeiers (beziën).

Bek. Bek in iets slaan: begerig, gulzig van iets eten. ‘Ze gaat er bek in slaan’, zei mijn huishoudster doelend op de kuisvrouw die de eerste rabarber van het jaar zou voorgeschoteld krijgen.

Bekkeneirig. Naarstig, bedrijvig, ook: belust op. ‘Hij is straf bekkeneirig. - Ga je dat kopen? - 'k Zijn nu stijf bekkeneirig. De Panne en elders in de Westhoek 1970.

- Vgl. Biekorf 1964, 200.

Bekukkeld. Bezorgd, bekommerd om, begaan met. ‘Hij was toch zo bekukkeld met zijn nieuwe patatten’. De Panne 1970.

[p. 226]

- De Bo heeft bekukkelen, niet in die betekenis.

Bekwaam. Gereed, juist van pas. Wordt veel gezegd van fruit: ‘Dat fruit is bekwaam’, alias ‘dat fruit is op zijn eet’ (spr. it). Poperinge 1950.

Beseft. ‘'t Is een besefte moeder’, d.i. een moeder die haar verantwoordelijkheid aankan, die begrijpt wat ze moet doen. Heule 1963.

Bindenstijd. ‘'t Was bindenstijd!’, d.i. ik was pekkewroed, ik was razend kwaad. Tielt 1950. - Volledig uitgedrukt zou dit gezegde luiden: 't was tijd dat ze mij bonden, of 'k zou ongelukken gedaan hebben.

Binsten. ‘Wat ga je te binsten doen’: onderwijl, ondertussen. Poperinge 1950. Men gebruikt ook de metathesis bedinsten. - De uitspraak van in is lang, met nasaalklank (de n wordt dus niet uitgesproken.

Blankvul. Boordevol. Heule 1964. Ook blankende vul. Heule, Ramskapelle 1964.

- De Bo geeft aan: blanke vol, effen vol, b.v. een glas blankevul schenken. Vgl. Biekorf 1964, 202.

Blauw. Blood, bedeesd en onervaren. Aldus in de spreuken: blauw lijk è schoe; 'k was toen nog zulk een blauw kieken. Merkem 1971.

Blauwaard. Een blauwaard doen: naar de school of naar de zondagsmis niet gaan. Heule 1963.

- Bij De Bo alleen blauwen in die betekenis.

Boks. Syn. van bots, vlak. Bots op iemand lopen. De Panne en elders in de Westhoek.

Bollewaarde. Hetzelfde als bolaarde of baloorde: duizelig. De Panne 1970.

- De Bo geeft ook balaarde voor Oostende.

Bonte. De bonte is de plaats waar het spel begin. Poperinge 1930.

- Verscheidene andere bet. van bonte bij De Bo.

Boom. Een boom groot is een man dood. Heule 1964. Vgl. ndl. boompje groot, mannetje dood. (Een boom die tot volwassen groei komt heeft de duur van een mensenleven van doen).

Breed. ‘Ze zijn ook niet breed aan hulder schoers’ (schouders): ze zullen zich ook niet doodgeven. Ramskapelle 1964.

Brood. - Iemand iets op zijn brood leggen: hem iets verwijten. Westvlaanderen passim.

Bulte. In de uitdrukking: ‘excuseer mijn bulte, 't is maar 'n hoge schoere’. Damme 1971. Wordt gezegd wanneer in het gesprek iets misvalt, wanneer iets door een gesprekspartner kwalijk genomen wordt.

Buik. Een gebreide buik. Gezegd van iemand die zeer veel kan eten. ‘Hij heeft een gebreiden buik’. Poperinge 1935. ‘Peisje misschien dan'k è gebreiden buik hên? nog è bitje, en je go mie moeten lanken’. (Dit laatste woord is ontleend aan de dierenwereld: een koe lanken, nl. een koe die opgepropt is van eten, met een mes in de lanke steken).

Butterstande. Een zeer dik vrouwmens. Poperinge 1930. Ramskapelle 1970.

- De Bo kent wel stande in de bet. van staande vat, dat in tegenstelling met kuip hoger is dan wijd.

D

Dei. Wordt gezegd van iets dat niets betekent, niets inhoudt. 't Is dei, 't is flauwen dei. Westhoek passim.

- Volgens De Bo is dei syn. van deister en betekent: natte drek

[p. 227]

van runderen. In de Westhoek heeft dat woord me dunkt die enge betekenis niet meer.

Deure. Zegt iemand bij 't weggaan: 'k Ga deure, dan klinkt het: Maar je zij(t) nog geen bard! (Woordspeling deur-bard of berd, d.i. plank). Ramskapelle.

Dijzig. Mistig, betrokken, overtrokken. ‘'t Is dijzig were’. Een term door de vissers gebruikt. De Panne 1971.

Dinnelegger, Dinneleggerie. Een dinnelegger is iemand die flauwe, vooral aangebrande praat verkoopt. ‘ie met al z'n dinneleggerie, ie zou beter butenbluven’. Ramskapelle.

Dokteurder. Iemand die gauw naar de dokter loopt. ‘'k ben geen dokteurder’. Heule 1963.

Doodsmijter. Gezegd van een mens of dier (varken of kalf bv.) die er deerlijk uitzien. ‘Dat kalf is een doodsmijter’, d.i. het opkweken niet waard, of: slechts het doodsmijten waard. Poperinge 1950. Te Alveringem hoorde ik hiervoor het w. kerremelkschijter.

Doof. ‘Ja, je komt (wordt) ook doof lijk d' hennen in oest’. Ramskapelle 1964. Gezegd tegen iemand die gebaart dat hij niet hoort, zoals de hennen in oogstmaand, wanneer ze overvloed van voedsel hebben, zich door geen geroep laten verlokken.

Doorweekt. Een doorweekte (uitspr. deurwikte) Vlaming: un Flamand pur sang. Leisele 1910. (Mededeling van E.H. Jozef Van Ryckeghem, onderpastoor te Leisele in 1908-1910).

Drilpander. Ook pander. Iemand die altijd op zwier is. Heule 1964.

- De Bo kent drilkouse, drilnoot, drulnote, draainote, draaineute.

Drogen. 't Kan drogen op de stake. Schertsend gezegd tegen iemand die met natgeregende kleren binnenkomt. Poperinge 1940. (De stake is dus: het lichaam, de persoon die de klederen draagt).

Duivelen. 't Regende dat 't duivelde: geweldig. Heule 1963.

Droogvisje. Zo noemde (of noemt) men in 't Westland de witte borstlap of overhemd, boven het gewone hemd gedragen, wanneer men er voor een bepaalde gelegenheid (bv. een begrafenis, de zondagsmis) netter wilde uitzien.

Dummen, Dumtje. Half en half slapen, soezen, dutten. ‘'k Hên nie èslapen, 'k hên zjuust' è bitj' èdumd. Dat dumtj' è deugd èdaan’. Poperinge.

- De Bo geeft dummelen en dummeren aan.

E

Eet. (Spreek uit: it). ‘Die peren zijn op hunnen eet, of: zijn nog niet op hunnen eet, d.i. van pas of niet van pas om gegeten te worden. Ramskapelle 1963.

Vgl. ‘'k Ben niet in mijnen eet’: heb mijn gewone eetlust niet. Oostnieuwkerke 1949.

Egger. ‘Mijn tanden staan egger’: stroef, bot. Poperinge 1930.

- De Bo kent de alg. ndl. vormen eggerig, eggig.

Ensens. Wordt met sterke nadruk op de langgerekte èn uitgesproken, sens dof uitgesproken. In 't Westland veel gebruikt. ‘Hè je dat nog ènsens hoord’, d.i. ooit. ‘Hè je dat nog ènsens èzien’, d.i. ergens.

- Is dat een versmelting van ‘eenszins’?

Ezel. ‘Nis (= hij is ook) van een ezel op een kruisstrate éscheten’: ter wereld gekomen van een onbekende vader. Kemmel 1930.

Bekend is de spreuk: hij staat daar te kijken lijk een ezel op een kruisstrate, d.i. lijk een onnozelaar, lijk iemand die van Kanegem komt.

[p. 228]

F

Flenzen, Flenzer. Flenzen (lange è-klank) wordt gezegd wanneer iemand te pas en ten onpas fruit of sneukelbucht eet: ‘je meugt èzo niet flènzen! oei, gie flènzer!’ Poperinge.

Flieflotter. Daarmee wordt natuurlijk de vlinder bedoeld, maar het woord wordt ook figuurlijk voor personen gebruikt, bv. ‘'t en ziet er geen flieflotter uit’, d.i. een lichtzinnig, wispelturig of onbetrouwbaar persoon. Ramskapelle 1970.

Poperinge kent het w. flieflotter niet, wel het alg ndl. vlinder, en daarnevens hellekapelle (als ik jongen was werd dat voorbehouden voor de witte vlinder) en butterschijter (voorbehouden voor de bruine vlinder).

De Bo geeft hellekapelle aan, zonder nadere bepaling over kleur of vindplaats (ik meen dat het w. alleen in de Westhoek gebruikt wordt). Bemerk dat kàpel alg. nederlands is.

De Bo geeft butterschijter aan, weerom zonder nadere bepaling van kleur of vindplaats. Is het w. butterschijter buiten de Westhoek bekend?

Flikken. ‘Hij zal het wel flikken en fleeuwen’, d.i. door allerlei middelen en inspanningen iets weten voor mekaar te brengen. Niet in pejoratieve zin. Eernegem 1968.

Fortunatus'beurze. - ‘Wie zal dat betalen?’ - 't Ga komen uit Fortunatus'beurze’, dus: uit de algemene beurs, er zal wel iemand zijn om te betalen. Ook nog: ‘Moeder, mag ik dit of dat hebben?’ - ‘Peis je misschien da'k Fortunatus'beurze hên!’ (d.i. een onuitputtelijke beurs). Ramskapelle 1960.

Futteren. Peuteren, aan iets komen (maar met de bijgedachte van: iets onbepaalds). Bv. ‘dat kind zat te futteren aan de deur’. Alveringem 1971.

G

Gapaard. ‘'t Scheelde niet vele of 'k ging daar den groten gapaard geven’, d.i. sterven. Tetegem 1941. ‘Den gapaard geven’, sterven. Poperinge. Van een vrucht die nodig gegeten wordt hoorde ik te Stavele zeggen (1970): ‘hij begint zijn gapaard geven’.

- Niet bij De Bo in die betekenis.

Gat. 1. Oplossing. ‘Ik vind daar geen gat voor’. Heule 1963. Ook: ‘'k Hên zoveel werk, 'k zien d'r geen gat in’, geen uitkomst. Ramskapelle 1970. 2. Gehoord o.m. in deze spreuken: ‘Onze paster ligt over zijn gat’, d.i. ziek. Oostduinkerke 1938. ‘Ik voel me maar half gat vandage’, niet gans in mijn schik. Poperinge en passim.

Geleên. ‘'t Is lang geleên’. - Antw. ‘Lang geleên is een wezel’. Woordspeling: geleên (geleden) en geleên (geleed: d.i. met gewrichten en geledingen voorzien).

- Vgl. Biekorf 1965, 21, s.v. geleden.

Gepekeld. Gepast, nauw afgemeten. ‘'t Moet al gepekeld zijn voor heur of 't zit erop’. Ramskapelle 1971.

Gerust. ‘'k Zijn d'r alzo gerust in als in d'oude mane. - En wat doe je met de nieuwe? - Ook laten oud kommen’. Ramskapelle 1970.

Gesneên. ‘Hij kwam weer op strate gesneên en genezen’. Heule 1964.

- Snijden bij De Bo met bet. snel voortspoeden, ijlen.

Gettegems. ‘Heb je die appels gekocht? - Neen ik, 't zijn Gettegemse’, d.i. gekregene (get = gehad). Ramskapelle 1963.

[p. 229]

- Vgl. Zijn dat van junder appels? - Neen't, 't zijn getne’. Oostnieuwkerke 1930.

Gijm. ‘Een gijm (uitspr. korte ie; Poperinge 1930) is de rode, eetbare vrucht van de meidoorn of doornhaagstruik. De Bo geeft gijbe aan, een te Poperinge onbekend woord. Als syn. vermeldt hij hiepe, te Poperinge vooral bekend onder de verkleinvorm nieptjes.

Gistpot. ‘De vlasbazen kwamen hier op lijk de gistpotten’. Heule 1964.

- Enig verband met gistpotten in Biekorf 1965, 24?

Godgoed. Door en door goed. ‘Dat is een godgoe' vrommens’. Zedelgem 1971.

l. Devloo