Biekorf. Jaargang 71

[p. 370]

Zakkebroers - zakkezusters

Op de vraag in Biekorf 1970, 191.

Over de Zakkebroersstraat geeft Dr. Victor Fris, De oude straatnamen van Gent (Gent 1925), blz. 175, de volgende uitleg. ‘Sackbroederstrate’, thans Zakkebandstraat, loopt van de Koepoortkaai naar 't Stuksken. Zij draagt haar naam naar de geestelijke orde die zich hier sedert het midden der 13e eeuw nederzette. De Sacbroeders, les Saccites ou Sachets, waren hier te Gent reeds vóór 1260 gevestigd; hun ware naam was die van ‘broeders van de Penitentie van Jezus-Christus’; men noemde ze zakdragers naar den vorm hunner kleedij, die een zak verbeeldde, of naar de natuur der stof waaruit deze was vervaardigd. Wellicht zijn zij afgeschaft door de 23e kanon van het oekumenisch concilie van Lyon (1274) en alstoen verenigd met een of andere bedelorde.

Goethals vertaalde, in 1796, Sakkebantstrate door rue de la Liasse. Zij worden vernoemd in de Stadsrekening van 1329, blz. 1714, als ‘buiten de poorten ten Zacbroeders’.

De volgende bijzonderheden vinden we nog bij M. Heins, Gand. Sa vie et ses institutions, t. III, p. 22, 24 (Gent 1921-1923).

Er bestond te Gent in de wijk Overschelde bij de Hoye een klooster van Zackbroeders, Broeders van den Sacke, levend volgens St.-Augustinusregel (?). Zij waren er in het einde van de 13e eeuw (vóór 1269), en hebben hun naam gegeven aan een straat die achter de huidige Kapucijnenstraat gelegen was. Was het aan deze broeders tertiarissen of aan de Broeders van St. Clara dat Simon de Mirabel bij testament zekere schenkingen deed? Deze laatste broeders, franciskaanse grauwe broeders, werden eveneens Broeders van Penitentie genoemd.

Na de suppressie door het Concilie van Lyon hebben de Gentse Zakkebroers een hervorming ondergaan. Hun klooster werd, naar het schijnt, het gasthuis van het Voldersambacht en zou dan later het Kapucijnenklooster geworden zijn. De Zakkebroeders, die nog in 1297 door de Koning van Engeland werden begunstigd, zouden dus het lot van de Bogarden of Beggarden hebben ondergaan.

R. Dauw, Gent

In Oud-Vlaanderen staat Gent niet alleen met zijn Zakkebroers. Brugge en Ieper hadden er geen, wel echter de bisschopsstad Doornik die op velerlei gebied met Gent samen-

[p. 371]

gaat. Het huis van de Sacquistes (Frères Sachets) te Doornik werd gesticht in 1264, een zeer klein huis op de weg naar Oudenaarde, met een bidplaats toegewijd aan Sint Bartolomeus. Omstreeks 1300 is dit huis overgegaan naar de Augustijner Eremieten. (Cloquet, Tournai, p. 23).

Zakkezusters hadden een huis in Rijsel dat zich aan de kerkelijke regeling heeft aangepast. Het Hôpital Gantois in deze stad wordt vanaf zijn stichting in 1462 bediend door de Ensacquiées, Zakkezusters, bekend ook als Zwartezusters augustinessen, die sedert 1423 in Rijsel gevestigd waren. Nog in 1473 worden de Ensacquiées van Rijsel bedacht in het testament van bisschop Fillastre van Doornik. En ook in latere oorkonden behouden de Rijselse hospitaalzusters hun naam Ensacquiées. (E. Vansteenberghe, in Bulletin Soc. des Antiquaires de la Morinie XIII 703 720).

In Brabant staat Brussel alleen met een huis van Zakkebroeders. En Nederland weet alleen in Utrecht een stichting van Zakkebroeders aan te wijzen, de aanwezigheid van zulke broeders in Middelburg-Zeeland is immers niet bevestigd.

De vroege bekendheid van de Zakkebroeders blijkt uit de berijmde kroniek van Jan van Heelu die Sacbruedere vermeldt samen met broeders van de vier bedelorden op het slagveld van Woeringen (1288), waar ze de gevallen krijgers begraven. (Verdam VII 67). Ook van elders blijkt dat deze penitente broeders-tertiarissen zich bijzonder toelegden op het verzorgen van pestlijders en ongeneesbaren en op het begraven van arme lieden.

Talrijk zijn de latijnse varianten van de naam van die broeders: fratres de saccis, Saccati, Saccitae, Saccini, Sacci; Saccariae (= Zakkezusters, Sachettes).

In Engeland zijn de Sackfriars zeer verspreid geweest en hebben er tot aan de scheuring standgehouden. In de eng. bewerking van de Rose-roman warden de Sakked Freres (1400) genoemd; in 1553 worden huizen van sakfryers opgeheven. (Oxford ED. IX 12).

De broeders en zusters worden algemeen en bestendig genoemd naar het kleed van de oorspronkelijke penitenten. De betekenis van ‘zak’ wordt op verschillende wijze geïnterpreteerd: zakvormige kleding; kleed uit zakkegoed (grofste stof); zak over hun kleed gedragen. Uit het kleed van de broeders sprak in elk geval de armoede.

- Laenen, Kerkelijk Brabant II 141. - Nalet-Boeren Kerkelijke instellingen 438.

a.v.