Biekorf. Jaargang 71

[p. 368]

Pastoor Vandendorpe etymologiseert
1769

De Nieuwkerkse pastoor Philippus Vandendorpe (Hazebrouck 1730 - Nieuwkerke 1806) heeft in zijn merkwaardig ‘Handboek’⁽¹⁾ een paar archeologische ophelderingen ten beste gegeven in verband met oude kerkgebruiken op zijn parochie in vroegere eeuwen. Aanleiding lot deze woordverklarende excursie - hij was na de opheffing der Jezuïetenorde in Frankrijk van 1765 tot 1769 principaal geweest van het stedelijk college te St.-Winoksbergen - was de beschrijving der testamentaire beslissingen van een zijner voorgangers, nl. pastoor Willem De Keerle († Nieuwkerke 19 juni 1687) die o.m. zijn begraafplaats niet in het hoogkoor der kerk wilde, maar wel ‘dicht aen het bedeanthuus, dat is de paradijsdeure...’ Ziehier tekstueel de verklaring van pastoor Vandendorpe.

(1) De Handboek berust op heden in het Rijksarchief te Brugge. Gegevens uit dit handboek werden gebruikt in het werkje van de Nieuwkerkse onderpastoor C(onstantin) V(erhelst): West-Nieuwkerke, beschrijving en Geschiedenis; Bibliotheek Rond den Heerd, nr. XIX, Brugge 1877.

Padanthus - Bedeanthuus

‘Nopende het bedeanthuus waer af hier vooren, en die men vandage [† 1769] padanthus noemt, hierdoor soo ik peise moet men verstaen het groot portael van de kerke aen de groote deure van westen, die alsdan stond buyten aen die groote poorte gematst, waer af op den naeme bedeanthuus dikwyls gesproken word, en die op die voorgaende jaeren, gelyk men siet in doude rekeningen, verpacht was als de kerke van westen noch niet herstelt en was. Welk bedeanthuus niet meer in wesen en is.

De reden waerom het portael voorseid bedeanthuus word genaemt, peise ik te beteekenen de plaetse buyten aen de kerke, waer de publyke sondaers eertyds geoorlooft was hunne gebeên te storten ten tyde van het sacrificie, terwijle dandere geloovigen sulks deden binnen de kerke. Want men leest in de kerkelyke historie dat er eertyds sulke plaetsen voor de publique sondaers buyten de kerke hiertoe geschikt waeren. Ofte wel, dat dat bedeanthuus alsoo genaemt was, omdat het verboden synde aen de bedelaers in de kerke te bedelen, aen hun toegelaeten was sulks te mogen doen in dat bedeanthuus ofte portael dat aen de kerke of huus van God gevoegt was’.

[p. 369]

Wingeroen te Nieuwkerke = pardoenen?

Na deze verklaring brengt pastoor Vandendorpe, die voor zijn geschiedkundige aantekeningen de oude (nu verdwenen) kerkrekeningen van Nieuwkerke nauwkeurig bestudeerd had, het wingeroen ter sprake. Eigenaardig is zeker dat het Nieuwkerks wingeroen niet als een avondklok wordt beschreven zoals dit toch in de aanpalende grenslokalitieten algemeen bekend stond⁽²⁾. Wellicht was het gebruik de avondklok te luiden ten tijde van pastoor Vandendorpe (1769-1806) reeds té lang uitgestorven om de echte betekenis van dit begrip te achterhalen.

‘Ik lese ook in alle die voorgaende rekeningen, dat men pensioen betaelde voor het wynneroen te luyden, Welk woord soo ik peise voortkomt van het fransche woord vigneron ofte wyngaerdwerker gelyk het tegenwoordig vlaemsch woord pardoenen voortkomt van het fransche woord pardons. Soo dat den sin hier van is dat men pensioen betaelde voor de morgen-, noen- en avondklokke te luyden op den tyd dat de wyngaerdwerkers om hunne dagheure te plegen moesten beginnen, onderbreken en eindigen hun dagwerk. Welke maniere van spreken van de fransche dagwerkers is hier overgekomen van het fransche land, gelyk daer naer het woord pardoenen en gelyk andere vele fransche woorden tot noch toe in gebruyk syn, besonderlyk in saeken van godsdienstigheid.

De reden om de welke soodaenige woorden hier meer hebben in gebruyk gekomen als van andere volkeren, is soo my dunkt om dat de leeringe van den godsdienst en meestendeel die van de konsten ons afgedaelt syn van het fransch land, om dat het eerder christen geworden is als wy, die eertyds saeten in bosschen en ongeploegde landen; en om dat sy van het begin naer de deluvie alle slag van konsten en ambachten geleert synde de selve syn komen mededeelen aen onse botte voorvaeders die als woeste menschen sig alleen beneerden met de jacht en vischvang, ons land alsdan veel overstroomt synde van wateren en op d'hooge streken beplant synde met bosschen.

Dat men nu in de plaetse van te seggen het wynneroen klopt, nu segt de pardoenen kloppen is om dat de pausen aflaet (die de fransche pardons noemen) gegeven hebben aen die de welke op die vermaen klokke eenige gebeden sullen storten te weten: angelus Domini den Engel des heeren etc.’.

J. Geldhof

(2) Voor de lijst der Wingeroensteden zie: A. Viaene, - De Avondklok Wingeroen, Biekorf 1962, blz. 65-69 en M. De Bruyne, - Roeselare: stad met een wingeroen, Biekorf 1962, blz. 109-111.