Biekorf. Jaargang 71

[p. 173]

Taalaantekeningen
Vervolg van blz. 115

Z

Z. Stafrijmspel met de letter z: Ze zoun zijnder zeker zeggen: ze zijn zijder zeker zot! Veurne, 1950.

Zaad. Hij heeft een zaadje in zijn vlerke: is lichtjes aangeschoten (van de drank). Bavikhove, 1946.

Zaaien. (Heeft als O.V.T. ook de vorm zoei; vgl. draaien, droei, gekkenderwijze: kraaien, kroei) Oostnieuwkerke, 1965. Zaaien naar de zak: zich schikken (inzake voorraad) naar de mogelijkheden. Zuid-Oost-Vlaanderen, 1959.

Z.A.B.: zivil-arbeiter, vertolkt als Zeer Arme Belg (1914-18) kreeg een tegenhanger (1943) in Z.H.D.: Zij Hebben Dorst (oorspronkelijke betekenis...?). Resp. Leke, 1917 en Lichtervelde.

Zagge (z. nw).: slingerende weg door bol in tra beschreven. Roeselare,?.

- Niet in De Bo; deze geeft het woord als plantnaam.

Zalig. Zalig de blinden, ze zullen God zien door de oge van een naalde Zele, 1960. Vgl. Zalig de schelen, ze zullen God twee keers zien.

Zak. Vormt met adj. of subst. samenstellingen, waarin zak = persoon: geldzak, goedzak, lamzak, leegzak (luiaard), leugenzak, luiszak (luisaard, luizepoke: pook = zak), papzak, zeurzak en droogzak. De laatste twee in De Bo. Iets dergelijks komt voor in waterzak: waterachtige aardappel. Alles passim, ubique.

Zandvaalde: rosachtig, gezegd van duiven. Kortrijk, 1942.

- Afleiding uit zand (kleurig) en vaal? Niet in De Bo.

Zappeling: waterscheut van rozelaar (H. v. Doorne in Gedenkboek over G.G.).

Zaterdag. ‘Iederen zaterdag komt de zunne ene keer uit: Onze-Lieve-Vrouwe moet heur hemde drogen’. Oostnieuwkerke, 1945.

Zee. De zee wegdragen met asmanden: het onmogelijke (willen) doen. De Panne, 1968.

- Asmande (asge-mande) oorspronkelijk voor as, later ook voor de vis. Niet in De Bo.

Zeeblake: weerlicht (op zee) zonder donderslag. Knokke, 1931.

Zeeduive:?. ‘Ge wast je gelijk een zeeduive’: onvoldoende. ‘Zuk nen zwarte nekke: 't is lijk een zeeduive!’. Egem, 1967.

- De Bo geeft betekenis: vriesgans. Denken mijn zegslieden aan meeuw?

Zeefde: zeef. Zijn zeefde keren: van mening veranderen.??

- Niet in De Bo.

Zeel. Eén zeel spannen: aan één string trekken: eendrachtig optreden. Zele, 1959.

Zeem. Entwie zijn zeem afhalen: zijn ei, wat hij weet. Tielste, 1944.

Zeerden: sarren, pijn aandoen. Roeselaarse, semper.

- Zie De Bo.

Zegenen. God zegene je! (bij het niezen). Antwoord: met Sint-Jozefs ezeltje (en Maria's perretje (= peerdje)! Brugge, 1945; God zegene je, ik kan het niet! Leiden, 1954.

Zeggen; Zeggen en doen / verschilt wel tien roên (roeden, maten van 3 of 9 meter). Oostnieuwkerke, 1947.

Zeil. Zeil zetten: voort maken, zich vlug uit de voeten maken. ‘Als

[p. 174]

hij hoorde dat m'over zijn wuuf begosten, je zette zeil wei!’ (Werken, 1960.

- Niet in De Bo. Sporadisch bij Gezelle.

Zen: zende, gift van slachtvee aan notabelen. Oppuurs, 1968.

Zenu(w)ziet: (niet bijzonder geslaagde volksetymologie voor) sinusite. ‘'k Zitte were met 't zenuziet van al die vallingen’. Oostnieuwkerke, 1963.

Zere. Zere, zere (tssw.): alla, alla. Roeselare, 1930. Zere, lange en vele: heilwens bij het eten. Zo zere of (zeven) duivels dersen: heel rap. Allebei Roeselaarse, passim. Het laatste houdt verband met volksverhaal.

Zeske. Plat gelijk een zeske: heel plat. Roeselare, 1930.

- Eertijds betekende de zegswijze: heel eenvoudig. Zie De Bo s.v. en boven bij ‘plat Vlaams’. Is plat in ‘platteland’, waarvoor de woordenboeken ons in het ongewisse laten, niet hieraan verwant?

Zeugekoten (wkw): soort kinderspel (zeugejagen?). Donk, 1890.

Zever. Zever in zakskes. Ubique. Zever in pakskes en bokalen. Antwerpen, 1960.

Zezieren: van naderbij bekijken, bedenken. Ingelmunster, 1930.

- Niet in De Bo. Mogelijk ‘misverstandeling’ voor verzieren?

Zich (wederk. pers. voornw.). In de Wvl. gewesttalen en tot de zeventiende eeuw in het Nederlands onbekend, den ‘Westvlamingen’ in de 19de eeuw een gruwel (Elk were zich...) wordt door De Bo in het Idioticon af en toe gebruikt, b.v. s.v. liggen. Een verstrooidheid of een bewijs van zijn bewust toewerken van onze woordenschat naar het Nederlands woordenboek? Wat zeggen de De Bo-specialisten?

Zi: ni daar! (interjectie) wordt door Gezelle, etymologiserend, zich gespeld, op grond van zien, (ge)zicht. Dat deze herkomst tenenmale afgezwakt is blijkt uit onze wendingen: kijk zi, 'k ga je da togen! Zie je nu zi, met jen taantjieshoofd, kijk wa da je lopt en volt over geen steens. Roeselare, semper.

Zien. Zien en kost niet: de waren bekijken vooraleer te kopen is geen verlies. Roeselare, 1953.

Ziep, Zip (uitspraak met de i van type): jas. Schriek, 1968.

Ziem, Zim: limonade. Roesbrugge, Poperinge, 1951.

Zin: lust, goesting. Zin is koop. Werken, 1962.

Zitten. We zaten daar lijk houten heiligen: stijf en ongezellig. Ingelmunster, 1946. We zaten daar lijk op den ezelmarkt gescheten: onverwacht, onwelkom en onhebbelijk. Roeselare, 1937. Hij heeft het zitten, als Flippe zijn mutte (= kalf): hij is dodelijk ziek, dood. Lokeren, 1958.

Zoef: grote neus (spotwoord). Zwevezele, 1933.

- Niet in De Bo.

Zoelte. Als de zoelte uitslaat zegt men in Veurne-Ambacht dat dit de weerkaatsing is van het zonnelicht op de visschubben bij het ophalen van de korren. Zoelte die uitslaat is wederlicht zonder donder. Vgl. zeeblake, avondluchten (Kortrijk). De Bo spreekt van de zoelte die speelt.

Zoete inslag: lekkere, zoete spijs. ‘Abrikozen in 't sop, dat is zoten inslag’. Geluwe, 1947.

- Niet in De Bo.

Zoetboomde (zoet-bodemig). Zoetboomde land, zoals b.v. zandgrond. Donk, 1900.

Zoeten: zoet maken. ‘Sacharine zoet wel maar 't voedt niet’ Oostrozebeke, 1946.

Zoetepek: zwarte ‘kalisse’, drop. Krombeke, 1958.

Zoetestok: ‘kalissestok’, zoethout-stokje (vgl. het voorgaande). ‘Ja,

[p. 175]

met zoetestokken kokten ze in den ouden tijd drank in de zomer’. Krombeke, 1958.

Zompelen: sukkelen. Sint-Niklaas, 1956.

Zonnepauwén: zonneborsten. Krombeke, 1964.

- In De Bo, s.v. zonneborsten.

Zondaar. 'k En wille den dood van den zondaar niet (zijn): ik wil een bepaalde persoon niet al te zeer verdrieten of hinderen. Torhout, 1945.

Zot. Ieder zot / in zijn kot: elk in zijn huis. Ooigem, 1942. Zot zijn doet niet zeer, maar 't kriewelt (kriebelt) een beetje. Heusden (Limb.), Leuven, 1959. Ze is zot, ze 'n kan niet dansen (ook: ik ben...): verontschuldiging of smoesje bij 't afslaan van dansaanvraag. Roeselare, 1958. Een zot op de prochie is niet, maar nen zot in huus dat is erg. Poperinge, 1946. 't En is maar 't hoofd van nen zot die niet en bloeit (bloeien = grijs worden). Oostnieuwkerke, Boeschepe. Zot gelijk een wiel: erg zot, dol, uitgelaten. Torhout, 1955. De Bo geeft, aangaande het laatste, een zot-wiel (excentriek), s.v. zot.

Zottebragieren: zottebollen. Koekelare, 1945.

- Nieuwvorming met brageren: zich blufferig aanstellen, geuren?

Zoutenaaie. Als Zoutenaaie nog parochie was, was Nieuwpoort dekenij. (Historische herinnering). Nieuwpoort, 1944.

Zuielen: sluimeren. Zele, Sint-Niklaas, 1959.

- Zie De Bo, s.v. zuil.

Zuiveren: purgeren. ‘Als je brand hebt, moe je zuiveren best met sulferblomme’. Roeselare, 1930.

Zuug: (zog) sap, de zever van de bomen. ‘'t Sop komt al naar boven, 't gaat allichte gaan om een schuiflesje te maken’. Roeselare, 1932.

- Niet in De Bo.

Zwager: schoonbroer. Was te Brugge, omstreeks 1930, nog in levend spraakgebruik, niet bij hogere standen maar in kringen van ontwikkelde werklieden en winkeliers.

Zwak: slap. Over alle Vlaamse gewesten bekend (zie De Bo); noteerde ik ook te Leuven, 1958; werd gehoord te Ekelsbeke (Zuid-Vl.), 1961.

Zwalpaard: zwalpei, onbevrucht rot ei. Leke, 1950.

Zwart. Zwart als een hoed. Waarloos, 1957. Van een zwarte pot word je vuil gemaakt. Krombeke, 1950.

Zwemelen, zwijmelen: zwak staan. ‘Het kiekentje zwemelt deur zijn pootjes van de flauwte’. Sint-Kruis, 1933.

Zwemmen. ‘Dien kerel kan wel klappen, si, de woorden zwemmen uit zijn mond’. Pittem, 1961.

Zweren: verzweren. Zweren is goed zeer / van ene komt er meer. Werken, 1962. Een zwere bringt geluk bij! -? - Ja, een tweede. Oostrozebeke, 1959.

Zwichtroute: omleiding, ringbaan. Vlamertinge, 1959.

Zwijnen: ploeteren, woelen. ‘We zwijnen in 't kleengeld’. Zuid-West-Vl. 1950.

Zwijneschoe: zedeloos mens. Werken, 1962.

- Niet in De Bo.

Zwijgen. Zwijgen kan niet verbeterd zijn. Algemeen. 't Was zwijgenstijd: er moest gezwegen. Krombeke, 1955.

Zwin, zwen: waterleiding, gegraven water. Klemskerke, 1963.

- In De Bo, die meldt dat het woord volop leeft. Inderdaad, plaatselijk (in Klemskerke, dat hij goed kende).

Zwingelen. Geschiedt in drie fasen: verslaan, vertoeren en schone zwingelen. Ingelmunster, 1930.

k. de busschere