Biekorf. Jaargang 71

[p. 89]

Strijksters op Sint-Gillis
(vervolg van blz. 33)

Bij een tweede bezoek vertelde de weduwe over 't leven in de blekerij.

‘Achter mijn eerste kommunie was ik volleerd en 'k ging mee met mijn zuster Marie als leermeistje naar de blekerij Bekemans op den Eerdeweg (Kalvariebergstraat) bij de Kapusientjes waar dat mijn tante Magriet, papa's zuster, strijkster was. Er waren toen veel blekerijen in dat geweste waar dat later de Zulius Sabbestraat doorgetrokken werd. Maar Bekemans was een van de bijzonderste en z'hadden in 't seizoen d'hotels van de kuste te doen.

Meetje (Aimee) Bekemans was afkomstig van Sint Salvators prochie, en 't ouderlijk huis met blekerij stond tenden de Oostmeers aan 't Speitje waar dat de trefins passeerden. De gezusters Bekemans woonden daar nog, maar Jan kwam naar de Walplaats bij 't Begijnhof en Aimee was komen bleken op den Eerdeweg en later verhuisde hij naar 't Vrijbus (Peterseliestraat) in de blekerij van Boereboom.

De twee pastoors Sarel en Lewie waren naar 't Heilig land geweest en de familie vierde een grote feeste als ze weerkwamen met een dankmesse in Sint Salvators en uitdelinge van gedachtenissen aan d'offerande.

In de blekerij kregen zowel leermeistjes als ‘wasschige’ en strijksters elk een rozenhoedje in schelfertjes van 't Kribbetje van Betlehem en de strijksters vezelden: ‘'t Is wel een schoon rozenhoedje, maar hoe dat er achter al die schelveringe nog een kribbetje overblijft, dat mag den Here weten? oftewel d'er groeien zeker schelvertjes aan’.

Leermeisjes in de blekerij

Waarmee dat we als leermeistje begosten? Wel ineens gezegd, met sorteren van vuil goed, uitleggen op de bleek, opplooien in mangelhuis en in de keuken helpen en kommissies doen, alzo verdiende ik een half frankstje te weke. Maar 'k zou 't van zelfs best 'n keer met order uiteendoen hé?

De maandag reed de baas met de kabiong om 't vuil goed naar d'hotels en de rijk' huizen, en dat wierd gesorteerd in 't mangelhuis volgens ieder boekstje. Liza d'oudste las af en de leermeistjes tekenden met een rood draadje. In 't washuis waren er drie wasschigen (waswijven) die alles te weke zetten in grote kuipen regenwater met waspoeier: Fiktriene uit d'Haarakkerstrate en de gezusters Vanwassenhove. Ieder soort apart: witgoed, middelmate en achtergoed, en 's avonds wierd

[p. 90]

dat gevuilzopte goed in grote ingematste tinnen fornooizen gekookt. Ondertussen 'n keer 't onderste naar boven trekken met de wasstok en toedekken met een koperen deksel om heel de nacht te laten trekken en 't zop warm t'houden tegen 's nuchtends.

De dinsdag begost de ‘grote slag’ in 't washuis: 't goed uitgetrokken in de kuip op een kloek wasstaan en aan 't frotten in 't nog warme zop. Ieder waswijf hield haar zelfste plaats aan de kuip met haar wasplanke en haar zeeppot aan een haak bij de kuip. En frotten was frotten met een frottertje over 't wasgoed op de wasplanke, bij zo verre dat hun handen soms openlagen tot t'halven den arm. Ja't een lastig werk... en pertangs verdienden ze een kwartje min of een strijkster, dat was 1,25 frank daags.

Miel de knecht schepte 't regenwater uit de blekersgrachten in een stande op zijn kortewagen, vulde fornooizen en maakte vier. De baas moeide hem niet in 't washuus, alleen madam Sarlotje met Miel haar rechter arm. Maar we zeiden wijnder nooit madam 't was altijd ieffrouw en zij kommandeerde de knecht. De wasmanden uitgewrongen goed voerde hij naar de bleek tussen de grachten en de leermeistpes legden ze uit. Miel kwam besproeien met de houten schuppe, de gieter dat we zeiden, waarmee hij 't water uit de grachten over 't wasgoed in een djoep! speersde, want 't mocht niet drogen. De knecht was wel een fraaie vint maar als hij de keur had speersde hij de meisens mee en 't was schetteren: ‘Oei! heel mijn kloefers vul! Wacht een beetje gij, op mijn hoofd en mijn krulletjes zijn nat!’ Maar ieffrouw was daar aantijden gezet en de leute was uit. 't Halven de achternoene voerde hij de waste naar 't spoelkot en vandaar weer naar de bleek om te drogen.

En als 't regende? Ho! een blekerij is daarop ingericht, seffens werd de strijkkamer en zolder vol waskoorden gespannen van een grote bolle, want de koorden mochten niet bestoven hangen. Miel was overal aan en bij, maar nog jongman zijnde, smeerde hij heel zijn weekloon op de zondag. Ieffrouw moest zelf wat achterhouden om op zijn spaarboekstje te zetten. want anders zou hij de reste nog gegeven hebben aan zijn nichte die van haar vint verlaten was. De strijksters vermaanden hem dikwijls: ‘Miel als ge alzo voort doet geraakt gij nog bij de Broertjes (gesticht) in uw oude dag’. En daar zie... zat hij er later niet in dan!

'k Zei daar dat ik mocht in de keuken helpen, 'k deed het geerne omdat er altijd wat te peuzelen of te lekken viel. 'k Duwde een bolletje uit de worst voor een proevertje en 'k goot de pan met zoetepap niet uit tot op de bom om te kunnen uitschrepen en uitlekken, of er viel een steertje van

[p. 91]

de gefruite vis. Er was altijd iets te smoefelen, want ieffrouw kwam niet veel in de keuken 'n keer dat zij mijn werk gekommandeerd had, ze was te veel overladen van ander werk

De leermeistjes plooiden in 't mangelhuis bij de mangel: drie houten rollen die wij overhands met de hand moesten draaien om 't wasgoed, allee ‘'t platgoed’ te pressen: lakens, ammelakens, servietten en zakneusdoeken. Een meistje stak door de tweede rol en 't ander meistje moest aan de derde rol uittrekken, en d'andere effenaan opplooien en nog een wreef met 't strijkijzer voor 't uitzicht. De servietten van d'hotels werden per vijfentwintig in de traliemande geklasseerd.

In de strijkkamer

Aan mijn veertien jaar was ik blij te mogen werken bij mijn zuster en mijn tante in de strijkkamer: een grote luchtige plaatse met houten zolderbalken en rood tegelvloer en bestrooid met gekrinkeld wit zand rond de ouderwetse ronde stove. Er kosten wel twintig ijzers opstaan, maar ze warmden nog beter op 't ijzeren boord tegen de pot. De knecht smeet vijf emmers kolen achtereen in de koolbak en een van de strijksters moest overhandse dag 't vier onderhouden.

In de strijkkamer stonden de vier lange strijkplanken op schragen: eerst met witte katoenen saarzen overtrokken en daarboven lagen de witte bolkatoenen strijklakens, wel een beetje verbloeid maar toch zindelijk onderhouden en ververst. We werkten wel met achttien strijksters, als er geen twintig waren? en stonden rik en rik. Elk had een gesmeed ijzeren strijkstaantje op vier pootjes en tenden ieder tafel stond het staantje met strijklappen om 't ijzer aantijden af te vagen. 's Avonds voordien moesten de twee jongste 't droog goed dampen met de damppanne, en mansetten, borst en kols van d'opperhemden pappen in een stijfpapje met een roetkeerstje.

Wij bloeiden heel zelden omdat we eerst d'hitte van 't ijzer voelden bij onze kake. Neen! het waren geen blokijzers meer, die oude holde ijzers met gloeiende bouten waren juist afgeschaft als ik aankwam. Nu streken ze met volle ijzers die gij goed gekend hebt, maar met die ijzeren handvatsels was de strijkvodde gauw doorbrand. Daarom moest elke strijkster voor drie strijkvodden zorgen, die ze zelf overnoene naaide van vaders versleten panebroek.

Och! er was zoveel werk aan een opperhemde: halsboord, borst en mansetten en kols moesten we apart blinken met een blok. Zoudt ge wel geloven dat rijke heren een soorte van een plisseetje hadden aan 't opperhemde om naar een feestje te gaan en dat was een echt pasiensiewerk. De gewone burger droeg boven zijn hemde een hard gesteven los borstje, ‘een

[p. 92]

droge vis’ dat we zeiden en alzo kwam hij proper voor de dag.

Voor d'avanse liet Bekeman een blinkmasiene zetten maar ze hebben er zo een ongeluk meegehad. Ha ja z'! Dat was alzo: een ambachtsman kwam de rieme vermaken en al meteens wierd hij meegesleurd en in de weerdij van een minute was hij over 't wiel geslingerd en de kleren van zijn lijf gesleurd. Was mij dat een schruwelen! gelukkig was de masiene seffens stil gelegd. We stonden daar allemaal lijk van d'hand Gods gestegen, en aan 't schremen als zij de verongelukte wegdroegen naar 't hospitaal. Maar ieffrouw stelde een ende aan dat jammeren: ‘Komt laat ons liever een rozenhoedje lezen voor zijn genezinge’. Och ieffrouw Sarlotje was zo een goed mens en ze werkte zelfs mee, o ja z': een samooize schorte boven haar zwart satijnen onderrok met pane lintjes op de volangs en een gestriept katoenen jakstje tegen 't zweten. En weg was zij van 't washuis naar 't mangelhuis met Miel haar hond daar achter, maar z'hield haar toch meest bezig in de strijkkamer en had alles in d'oge.

Strijken om prijs

De baas was altijd onderweg met de kabiong geladen met de vierkante wissen wasmanden, wel twintig manden vol geladen met lakens, ammelakens en servietten voor d'hotels: in 't doorgaan met vers gestreken, en 't vuil wasgoed in 't weerkeren. Dat was binst het seizoen voor d'hotels van Oostende en Blankenberge.

En Knokke? O neen! in die tijd begost Knokke nog maar aan te komen en Heist van 't zelfste. Maar hij reed iedere dinsdag naar Sluis om de waste van de school van de Franse freers. Er was veel prutswerk aan die witte zileetjes: de koperen knopjes moesten afgedaan zijn en weer aangezet achter 't strijken, en ieder jongen had daar drie zileetjes.

Maar de schone fijne wasten kwamen van de rijk'huizen in stad. Zie ieffrouw 'k weet niet of gij nog zo een manjefiek ondergoed gezien hebt gelijk dat van mevrouwe Vizaar, de schoondochter van de burgemeester van Brugge. Van 't schoonste fijnste lijnwaad en al afgezet met schone fijne spellewerkkanten: hemden, broekstjes, kaskorsees en onderrokken, en met d'eerste letters ingeborduurd. Och! 'k streke dat toch zo geern als het aan mijn toer was en parteklier de broekstjes met geborduurde gaten boven de volang. Een bleekblauwe zijden lint wierd door die gaten gevlochten en onder de knie toegeknoopt met een struis langs het been. En die beentjes hé! je moest dat strijken in ‘pliessee solei’ omdat het zou waaien in 't dragen.

[p. 93]

De slaaphemden van d'heren waren veelal met rode biezetjes afgezet maar van mevrouwe, dat was anders siek. Fijne witte batieste slaaphemden met plissees aan de hals en mouwen, al afgezet met brede ouderwetse spellewerkkanten. Allee te schone om ermee rond te lopen, 'k late varen van er mee in je bedde te kruipen. Al van 't siekste ondergoed en we streken een keer om prijs in de bleekrijen, zo 't was niet te verwonderen dat Bekemans de eerste prijs behaalde met dat schoon goed.

Maar zeg! g'hadt daaronder ook van die zotte mevrouwen, die durfden reklameren voor 't minste vals plooitje, en zot van zindelijkheid. Alla toe toe! te zot om voor de duivel te dansen.

Binst 't volle seizoen werkten we van 's nuchtends ten zessen tot ten tienen 's avonds aan een kluit per uur. We streken wel met open vensters maar in die hete zomerdagen nevens een brandende stove en met een warm strijkijzer in jen hand, 'k zeg je maar dadde. En Oktavie Vostee kloeg: ‘Wel Here ieffrouwtje, zeg dat je wilt maar mijn hemd is aan mijn rik geplakt, zo nat als sop, 'k heb lijk in de Reie gelegen’ en ze liet haar jakstje open hangen, en ieffrouw gebaarde van niets. En als we in 't hitste van de dag 's noens een minuutje of vijf langer uitblaasden ging ze er ook over. Achter de twaalven mochten we overnoene de warme ijzers afstrijken voor ons eigen: een gordijntje, schortje of onderrokstje voor kennessen, en we verdienden alzo wat drinkgeld.

Ja maar ieffrouw had verstand van bazinne te spelen zonder geruchte. Je mag niet vergeten dat er daar grote meisens werkten die al een lief hadden. Langs de kant van de Eerdeweg liep er een slag met een brede gracht naar de strijkkamer. 't Een of 't ander lief zat daar nu en dan voor konsuis te vissen, en 'k weten het nog heel goed van Tuurten Diwazil. Hij was soldaat en binst zijn konzee zat hij daar te peuren en te zingen langs die gracht:

Wanneer ik weer in vrijheid zal zijn,
en bij u zal verkeren,
o wat zal mij dat verblijden,
ja heel mij leven lang

En wijnder aan 't gichelen en tegen Paula Sierzaak 't was haar lief -: ‘Zeg je beminde zit daar te lierlauwen!’ - En seffens zong Paula Kostenobel uit 't Nieuwstraatje om te zeggen dat we hem hoorden:

Kom aan mijn hert Marietje!
Meistje en 'k vind u zo mooi
kom toch mijn kleen aardig bietje,
want ik steek u in mijn kooi...
- - -

[p. 94]

Maar ieffrouw schoot haar daar seffens tussen: ‘Meistjes lachen apart hé, - en met 't hoofd naar de gracht -: dat is daar entwat voor later’. En 't was zekers voor later... Paula, och Godde toch, de slore kreeg meer slagen of eten als zij getrouwd was.

M. Cafmeyer