Biekorf. Jaargang 40

[p. 269]

Over den oorsprong onzer kermissen.

ONZE kermissen in Vlaanderen vallen meestal samen met de verjaring der kerkwijding of met het patroonfeest der parochie. Men gaat daarop voort om in ‘Kermis’ de beteekenis te lezen van ‘Kerkmis’. De volksspelen, de feestmalen, het opstellen van kramen zouden dan een naklank zijn van de geestelijke plechtigheid die jaarlijks op zulke voorname dagen in de kerk plaats greep.

In verband hiermede vinden wij bij Sint Beda⁽¹⁾ eenige inlichtingen van belang. Deze schrijver uit het begin der achtste eeuw heeft den tekst bewaard van een brief in 601 door Paus Gregorius gezonden naar Abt Mellitus, Assistent van Sint Augustinus te Kantelberg.

De pauselijke voorschriften die in den brief besloten liggen, zijn van toepassing op het volk dat in den zuid-oosthoek van Engeland woonde d.i. rechtover onze kusten. Dit volk wordt door de schrijvers der oudheid vanaf Julius Caesar, beschreven als één in taal, aard en gebruiken met het kustvolk van alhier. Ook éénzelfde benaming ‘Litus Saxonicum’ wordt bij den inval der Saksen op beide kustlanden toegepast. Oudheidkundige ontdekkingen steunen deze gegevens.

Uit den brief van 601 mogen wij dus mildelijk putten voor de opheldering onzer eigen geschiedenis zonder veel gevaar te loopen van het rechte pad af te dwalen.

De Paus wijst eerst op de wenschelijkheid van alle heidensche tempels die nog in goeden staat zijn te bewaren, en ze toe te wijden aan den dienst des Heeren. Hij herinnert er dan aan dat het volk gewoon is ossen te slachten als offerande aan den duivel en dat, om wille van het bestaan dezer gewoonte, men iets anders dient in de plaats te stellen. Hij begeert

(1) Beda Venerabilis. ‘Historia Ecclesiastica’ kap. XXX.

[p. 270]

daarom dat men op ‘die dedicationis vel natalicii sanctorum martyrum, quorum illic reliquiae ponuntur’ boomtakken zou bijhalen en er mede hutten of kramen oprichten rond de tempels die in kerken veranderd zijn. En dan, in plaats van vee te offeren aan den duivel, dat men dieren slachte, zegt de Paus, en er zich mede spijzige ter eere van God.

Deze feestmalen grepen waarschijnlijk plaats in de vermelde hutten of kramen.

Wij hebben hier dus in 601 de quasi-stichting op Pauselijk bevel, van een geestelijke en ook eenigszins wereldlijke plechtigheid die telken jare dient plaats te grijpen op de verjaring van de kerkwijding of den sterfdag van de plaatselijke heiligen.

Is het nu een louter toeval dat onze huidige kermissen, meer dan dertien honderd jaar na het uitvaardigen van deze voorschriften, in hun voornaamste trekken zoo wonderwel met deze voorschriften overeenstemmen?

Schijnt het niet dat de Engelsche zendelingen die op het einde der zevende eeuw onder S^t Willibrordus op onze kusten zijn beginnen te landen, alhier het stelsel overbrachten dat eerst in hun land toegepast werd?

Wij zouden dus mogen besluiten dat onze kermissen een overlevering zijn uit heidensche tijden, waarvan de oorsprong niet meer te achterhalen is. Om geen geweld te doen aan den volksaard en, zooals de Paus het zegt, bij wijze van tegemoetkoming, werd bij het invoeren van het christendom, dit gebruik bewaard maar met een christelijken geest bestempeld.

Welke naam gaf men in heidensche tijden aan dit feestvertoon? Zou die naam soms niet nog kunnen schuilen achter den woordklank weergegeven door ‘Kermis’?

Ofwel, werd de oorspronkelijke benaming prijs gegeven en vervangen door een Germaansch ‘Ger-masse’ (Jaarmis) of, zoo sommige algemeene Keltische woorden nog vatting hadden, door een Kelto-Germaansch ‘Ker-masse’ (Dorpsmis)?

In het beschreven kader blijkt de gedachte aan

[p. 271]

‘Kerkmis’ niet heelemaal op haar plaats. De overgang van ‘kerk’ naar den volksvorm ‘kerre’ vindt ook geen steun in de duizend en meer plaatsnamen van dezen aard door K. de Flou opgeteekend⁽¹⁾.

Doch zoo er twijfel kleeft aan de lotgevallen der benaming, de oorsprong onzer kermissen en de feestviering die ze kenmerkt staan heel zeker in een breeder licht.

Newcastle-on-Tyne

René Dumon.

(1) Woordenboek der Toponymie. Deel 14.
In een geval te Sijseele vinden wij het tegenovergestelde, waar ‘kerreweg’ overgaat naar ‘kerkweg’.
Te Armboutscapelle is ‘le kerredyc de la dite église’ ongetwijfeld eene foutieve schrijfwijze vanwege een Vlaamschonkundige die den volksnaam slecht opnam, en had moeten schrijven ‘kerkedyc’.