Biekorf. Jaargang 40

Vlaamsche jongens op de vloot van Napoleon.
Vier soldatenbrieven, 1800-1802.

Jan Pauwels en Pieter Devos, twee jongens uit Woumen bij Diksmuide, dienden in 't leger van de Fransche Republiek. Hun regiment werd te Brest ingescheept om

[p. 174]

de opstandige negers in de Antillen te gaan bevechten. Devos geraakte in Haïti maar Pauwels deed met zijn schip een heele reis in de Middellandsche zee door de schuld van de Engelschen.

In den eersten brief van 28 Juli 1800, zien we dat het expeditieleger tegen de opstandige negers van het eiland Haïti⁽¹⁾ te Brest (haven van Bretanje op den Oceaan) verzameld was, maar niet vertrekken kon omdat de Engelsche oorlogschepen de haven van Brest van den Oceaan afsloten; het expeditieleger werd aan land gezet om als kustwacht te dienen.

Den 4 Januari 1802 (tweede brief) is het expeditieleger opnieuw op de schepen; het werd goed bewaakt om de soldaten te beletten van weg te loopen. Eerst was het slecht weder dat de uitvaart belette en later weerom de Engelsche vloot. In den brief is er sprake van de onderhandelingen tusschen Bonaparte en den keizer van Oostenrijk, die zouden uitloopen op den vrede van Lunéville (9 Februari 1801).

In den derden brief van 20 Nov. 1801, zien we dat het expeditieleger in de Middellandsche zee verzeild is. De schrijver verhaalt de zeereis in storm van Brest naar Toulon (Fransche krijgshaven op de Middellandsche zee ten Z.-W. van Marseille).

Het expeditieleger moest dan naar Egypte, dat de Franschen, die er sedert 30 Juni 1798 streden, in Oogst 1801 hadden moeten verlaten; maar in plaats van naar Egypte, voeren de schepen naar een Engelsch eiland, waarschijnlijk Malta, dat ze gedurende enkele dagen vruchteloos trachtten te veroveren. Later voeren de schepen naar den Oceaan, door de straat van Gibraltar. Het tweede blad van den brief is afgescheurd, zoodat we de verdere lotgevallen van de reis niet kennen.

De brief van Pieter Devos (27 Juli 1802) komt uit San Domingo, op het eiland Haïti in Midden-Amerika, en handelt over den oorlog tegen de opstandige negers.

J.D.S.

(1) Zie Biekorf, 1933, bl. 148-151.

[p. 175]

I
Op den 28 Julius 1800

Seer biminden Vader ende Moeder, zusters ende broeders, jck laet ul. weten dat jck in de volle gezonheid zijn en ich hopi dat gilder oock in de volle gezonheyd zijt. En gij zoude kommen te vraegen hoe dat gaet waer dat ik ben, het is schier van lanst herger want wij hebben drie maenden op de schipen gelegen dat men pei[s]de te vertricken gelick als ik in mijn laste brieft gij geschreven hebben, maer wij hebben niet gekun want de Hengelsche laegen alle daege voor het gat van de raede dat men niet weg en koste, en wij hebben driemal bizien om uijt te vaeren en als wij het toeviere quaemen, wij mosten alle kere widerom keeren; daerom dat jck niet gram en was, want het was om naer Ymerica te gaen in het morila[n]t; en met dat wij [h]en moeten van de schipen gaen en campieren lanst de zee, dan de Hengelhe alle daege voor het gat liggen met zoo veele schiepen danse on tiellick zijn. En ten anderen de Franschen gieven veele conzinen aen de soldaeten en aen de matrosen, en eeni[g]te die hulder conzien kopen. En ik soude geiren zien dat gij zoude sito widerom schreven hoe dat tuijs al gaet, of gider nog in de volle gezonheyd zijt en wat neuws datter is; en als u zoude blieven dat gij litte gelde zoude af zenden niet veelle, om te swille ik en ben jn de selve brigarde niet meer, ik ben nu honder een lision waer datter veele drof [volk] honder gijsticken is, van zij sou een mensch vervolgen om eens geldt; maer het ten is oock niet te verwonder om te swille wij hebben in vier maenden geen geldt gehat, en als gider een brieft schrieft gilder moet als tijd flackeiren [frankeeren], van gij zou peisen om dat jck soldaet ben dat ik niet en moet bitaelen, maer ick moeten hem alzick bitaelen.

uwen oodmoedigen toenigen zoone,

Joannes Baptieste Pauwels. 1800

Au citoijen citoijen Jan Pauwels soldat dans la

[p. 176]

6^e compagnie du primiere baittallon, legion expedision a Calome par Brest, departement de Finistere, presé presé.

Adres: [28 Brest] Au citoyen citoyen Jacobis Pauwels demeurant dans la commune de Woomen, canton Duxmude, De parlement de la Lys en Flandre, presé, presé.

II
Op de 4 Janowarius 1801.

...maer ik ben nog eens op een sligte weg te weege om te swille wij zijn nog keer op het water om naer Ymerica te gaen; en ik hebt in mijn laste brieft vernomen als dack zou weeg lopen, maer het was onmogelick want in het [schip]; te hebber nog weg geloopen maer zij mosten tussen de wachten krupen, en te waeren nog heni[c]hte die gijschoten waeren van de wachten; wij zijn van daer naer Brest vertrocken, en heet sl[e]cht wire te werden maeken wij en hebben ton niet gekon; maer ik en ben niet benauwt dan wij zun vertricken want de Eengelsche zijn alle daege voor de raede van Brest. En jck versocke als gij den brieft aenfangt dat gij zoude sito wederom schrijven hoe dat tus al gaet, en sij seggen stief dat vride met den keijzer is. En ik ben nog in het selve lision maer ick sijn van de sesde compagnie in de eerste compagie gekoomen, gij moet schrijven naer de eerste in het eerste batillon.

....

De poststempel is: [23 Brest.]

III
Op den 20 november 1801

...Jk laet ul. weten als dat ik ul. brift ontfangen hebben in de raede van Tolon... Maer jck ben vertrock ut de raede van Brest met groot droft wijre, wij hebben drie daegen gewest sonder te mugen te slaepen van dan wij riesche hadden van te vergaen van het waeter die jn het schipt quam geschligen van den grooten wyndt en baer-

[p. 177]

den, wandt wij stonden een voet diepe in het waeter, altijd en po[m]pen hom het waeter uijt het schipt te ho[u]-den. En als het wijre gestilt was wij waeren nog met twee schiepen van thiene, maer den andere dag daer vonden wij nog vier schiepen, en bij ses daegen naer daete vonden wij nog drie van onse schiepen. En zij hebben altijd gezeidt dat wij mosten naer Mirica vaeren, maer in de plicke van naer Mirica te vaeren wij hebben naer Tolon gevaeren. En wij hebben in de raede twintigh daegen gelegen, en wij hebben tons nog eens vertrocken om naer Jzipten te vaeren, en als wij drie hondert uren gevaeren quaemen, wij hebben groot schu wijre gekrigen datter twee schiepen tegen malcar geschligen waeren van den wyndt, en wij hebben moeten widerom kieren naer Tolon en wij hebben de schiepen vermackt. En bij vijfthien daegen nog eens vertrocken om naer Jzipten te vaeren, maer in platse van naer Jzipten te vaeren hebben naer een Hingel fort gevaeren om de Hingelsche ervan te jaegen, en wij hebben acht daege lanckt gevochten te lande en te waeter en wij [h]en nog niet kunnen winnen. Daer achter zijn wij met drie schiepen wijderom gekeert naer Tolon, en wij hebben bij drie daegen van de schiepen gegaen op het landt. En wij hebben bij twintig daegen nog eens moeten op de schiepen gegaen en wij zijn vertrocken om naer Cadis te vaeren, maer als wij en thien daegen gevaeren hebben, wij zijn gekomen aen Zibeltaer, en hol den handeren kandt is Momansiens, daer moeten wij tusschen vaeren dat zijn twee groote bergen, en den Zilbeltaer dat is een Hingel fordt en den ander b[e]rgt is het landt van Berbaeren en het Spans landt ligt oock tegen den kandt; zoo wij in dat gadt gekoomen zijn met de schiepen den wijndt is gekeert dan wij niet...

IV
Ste Mari, le 8 thermidor l'an 10 [27 Juli 1802].

Beminden Vader ende Moeder, broeders en zuster,

Jck en can niet naerlaten van ul. te laeten weten den staet van myne gesondheijt, Godt lof, en jk verhope

[p. 178]

van u. 't zelve waert het anders ten zoude mijne geen plaisier doen.

Jck hebbe den lesten brief geschreven als jk geambarqueert ben en wij zijn vertrocken van Brest de 23 frimaire [14 Dec. 1801] en gedebarqueert den 14 pluviose [3 Febr. 1802]. En als wij hier gekommen zijn hebben wij moeten vechten tegen de swarte maer wij hebben hun aest doen dansen jnde bergen en daelen, maer wij hebben geweest ondertusschen sonder vijvers, want als wij trocken te lande wij konden geen vijvers krijgen als wij wilde; wij mosten komen aen de zee kanten om de vijvers te krijgen van de schepen. En alwaer wij quamen wij en vonden niemand t'huijs, sij liepen alte mael weg, sij seiden dat wij quamen om hun slaeve te maeken en zij staeken alle steden dorpen en hofsteden jn brande. Maer Godt lof, jk en hebbe noeyt geblesseert geweest jn geen slaegen daer jk geweest hebbe, maer jk hebbe jn het hospitael geweest 8 daegen, en Godt lof, jk ben genesen. Maer hier sterven vele menschen van ons volck want 't js hier niet erdelick van de groote hitte. Jck versoucke Ul. de complementen te doen [aan] mijne vrinden en goede kennissen en aen Jacobus Paulus als dat Baptiste noch in goede gesondheyd js, jk hebbe over eenigen daegen een glas met hem gedronken. En jk versoucke handworde met den eersten want jk ben verlangende om te weten hoet het gaet met hunlieden al te saemen.

Mijn adres: au citoyen Pierre Devos, fuselier dans la 4^e compagnie du 3^e bataillon la 71 1/2 brigade, armées de Ste Domingue.

Men rekent hier twee duijsent uren van Vlaenderen.

Adres: [Colonies par...] Au citoyen citoyen Andris de Vos demeurandt à Woumen canton de Ducmude, Departement de la Lys par Brest, par Paris, en par Ipre en Flandre, à Woumen, sito, sito.

Staatsarchief te Brugge. Modern Archief, bundels, 3^e reeks, n^r 1068.