Biekorf. Jaargang 40

[p. 52]

Mengelmaren.

De klokke van 't laatste oordeel.

Het ‘Vlaamsch Verbond’ van Frankrijk heeft verleden jaar een wedstrijd uitgeschreven voor Vlaamsche opstellen over beiaarden en klokken. Een der beste werken, ingezonden onder den naam van R. Been voorde, is een vertellinge over de Klokke van 't Laatste Oordeel. Ziehier de samenvatting van die mooi ingebeelde en volksch uitgewerkte legende.

In den Tempel van Jerusalem hing er een klokke: Koljawee of Gostemme genaamd; zij luidde bij Onzes Heeren Verrijzenis en Hemelvaart. Hiervoor werd ze verwezen en nadien in den grond gedolven bij 't Kruishout van Ons Heere. Bij het Kruis vond Sint Helena ook de Tempelklokke: zij liet ze naar Bethlehem overbrengen. De klok bleef aldaar tot aan den dood van den heiligen kerkvader Hieronymus. Dan werd ze gehangen in den toren van 't klooster op den berg Nebo.

De monniken van Nebo, aangevallen door de Muzelmannen, roepen Godfried van Bouillon ter hulpe. 't Is een Vlaamsch ridder, de heer van Beenvoorde, die hen van 't gevaar bevrijdt. De Ridder van Beenvoorde krijgt Gostemme en laat ze overbrengen naar zijn kasteel in 't bosch van Steenvoorde. Zijn kleinzoon wordt Tempelier, bouwt een klooster op het Rieveld bij Steenvoorde en hangt de Tempelklokke in den toren van zijn kloosterkerk. Maar Philips de Schoone verbeurt al 't goed van de Tempelridders. Goswin, de laatste commandeur van 't Rieveld, verbergt Gostemme in 't bosch van Sint-Laureins. Later luidt ze weer in 't nieuwe klooster van Sint-Laureins. Tijdens de Fransche Revolutie wordt de klokke weggeborgen in een onderaardschen kelder, bij 't kasteel van Beenvoorde. Heden ten dage is er maar één man die de geheime bergplaats kent: de boschwachter. Ten jongsten dage zal Gostemme opstaan en luiden voor 't Laatste Oordeel.

- Volgens 't Verslag van E.H.R. Despicht in den Lion de Flandre, 1933, bl. 214.

Den Haan-aan-Zee.

Vanwaar haalde Den Hane zijn naam? 't Volk vertelt dat alzoo:

Over jaren en jaren was er een felle zeestorm. Een ontredderd schip stond op 't vergaan en dreef af op Clemskerke-

[p. 53]

Duinen. De wind blies uit het land. Opeens hoorden de schippers een hane kraaien. Zij luisterden en hoorden hem een tweeden keer. ‘Land! Land!’ riepen ze en zetten, over het ging, het stuur naar dien kant. Korts daarna strandden ze bij Clemskerke en waren gered. Doch dien haan had zoo wel gekraaid dat hij er bij dood viel. Sedertdien noemt die aanlegplaats: Den Haan. 't Is nu een mooi zomerverblijf geworden. Doch ware Chantecler geen bekoorlijker naam voor de vreemde gasten dan die storende Coq-sur-Mer? Als 't dan toch in 't fransch moet zijn, waarom geen schoon fransch?

A.V.W.

Van 't vlas.

Spie. - Een spie dat is een deel van een bondel rauw vlas die in de hekkens te roten gestoken wordt, ten hoeke en te kante ‘voor op te spien, om de vuile bezongs vaste te steken’. Dat is 't werk en de kennesse van den hekkenier.

Bezongen. - De baas wilde dat ik bezongde (na 't kapellen) op den meersch. 'k Zei hem: 'k En hê 'k ik nog nooit gebezongd! Maar hij zei: Teure naar de scheure en ge zult gij allichte bezongen lijk d'andere.

Bezong, anders Bizong, Besjong, Bosjong en elders nog Bezouw (van 't fr. bonjeau) in heel de vlasstreke mondsgemeen voor: Een groote bondel van twee of vier waterbooten rauw vlas, top en eers opeen geleid en met twee of drie banden (of juten koorden) samengebonden om in 't hekken te roten. Vgl. De Bo v. Bezouw.

Hekkensteen. - De zware steenen waarmede het vlashekken in de Leie geladen wordt.

Ze mijten de hekkensteen' achter den Zomer langs den trakelweg.

Inladen. - Bij 't roten: het vlashekken op de juiste diepte onder water zetten. Als 't hekken vul is, ge moet het inlaân tot dat het zijn diepte heeft.

Pellen. - Een vlasherel pellen. Als 't vlas in de Leie te roten zit, dan gaat de baas of de hekkenier bij tijden zien of het bekwame is. Ze gaan op 't hekken, trekken een herel uit, kraken 't gat af en pellen hem: om te zien of de vezels al goed meekomen.

Blauwroote. - Dat wierd vroeger nogal veel gedaan. Den eigenaar stak zijn partijtje vlas groene in 't water (achter dat 't gereept was) in een rootputje. Meulebeke. Ingelmunster.

Dat wierd ook gedaan met goed vlas. Dat en is niet velten: velten en doen ze maar met gemeen vlas.

[p. 54]

In velten smijten. - Als 't niet goed en is [mijn partijtje vlas] 'k ga 't in velten smijten: d.i. velten, op 't veld te roten leggen. Vgl. Biek. 1933. bl. 63.

In 't blauw roten. - Putten voor in 't blauw te roten d.i. voor Blauwrote (nevens Leieroote, Mandelroote, Putroote, Veldroote).

L.G., Gulleghem.

Sint Amand, patroon van 't vlas.

Sint Amandsdag is Vlassersmesdag te Gulleghem, Hulste, Bavichove, Oostrozebeke: ‘in de prochiën waarlangs Sint Amand gepasseerd is’, zei me een vlaswerker uit Gulleghem.

Te Gulleghem heeft Sint Amand zijn autaar in de kerk (zuidkoor): zijn beeld is een borstbeeld. Vroeger - tot vòór eenige jaren, als 't nog goed ging in 't vlas - hingen de vlaswerkers op dien dag (6 Februari) schoone brekelingen gezwingeld vlas rond het voetstuk van 't beeld en aan de boomkes daarrond die daarvoor door den koster opgesteld waren. Nu wordt er alleenlijk nog op dien dag een plechtige mis aan Sint-Amandsautaar gezongen.

En in de andere prochiën? Wordt Sint Amand daar nog gevierd?

E.N.

Visschersgerief in 1563. - Biek. 1933 bl. 341.

Voorloopig kunnen we 't volgende mededeelen betreffende de onbegrepen woorden:

Torrenet = 't korrenet. Immers de vlercken (thans door onze visschers nog steeds aldus geheeten) zijn de loshangende, vleugelvormige aanhangsels van het korrenet (schrobnet of sleepnet). De bucken zijn waarschijnlijk de twee ijzeren ringen aan beide zijden van de balke waar 't korrenet aan vast zit.

Een Seine (zeine) is een groot, enkelwandig treknet dat aan beide uiteinden gesleept wordt ten einde den visch te omsingelen en aan wal te sleepen. Het trekken, sleepen van de zeine heet men peerden, perden omdat het door een paard gedaan wordt.

Een touwe tonnen is eigenlijk een touwe met taan verwen, doortrekken. Taan is een ver we, die uit eekeschorse gekookt wordt en de eigenschap bezit de touwen van netten en zeilen tegen bederf te vrijwaren. Getaande touwen kunnen tien jaar en meer meegaan.

J. De Langhe.

Zeispreuken.

- Vgl. Biek. 1933, bl. 351 en de vorigen.

- Klabijbels, zei 't meisje, en ze scheet appelmoes. Brugge. Coolkerke.

[p. 55]

- Klabutse (of Klavutse), zei de kraaie, en ze scheet pruimemoes. Poperinghe.

- 'k Geloof aan heksen, zei de jongen, en hij keek naar zijn grootmoeder. Oostvleteren.

D.V.

Een Poperingsche waschte:

d.i. ‘een hemde aan en een op d'hage’: een arme-menschewaschte.

West-Nieuwkerke.

Uitgaan met den stok:

d.i. een geboorte gaan aangeven op het gemeentehuis. Hij ging uit met den stok. Poperinghe en Fransch-Vlaanderen.

Vgl. hiermede: Te stokke en te klokke d.i. voor 't burgerlijk en kerkelijk bestuur. (De Bo).

D.V.

Hij schildert den duivel en God uit éénen pot.

Zoo zegt men van iemand die overal maar zijn eigen voordeel inziet, die gewetenloos ‘twee heeren dient’. (De Bo).

Die spreuk is reeds bekend in de 16^e eeuw; Pater Jan David schrijft in zijn Kettersche Spinnecoppe (Brussel, 1596), bl. 132:

‘Alzoo met de zelve woorden [der H. Schrift] te herpassen ende te herstellen, maken onse broddeerders [de ketters] al dat sy willen, den duvel en Godt wt eenen pot.’

V.

Monsemakelen.

Monsemakelen (of mondsemakelen?) d.i. een zaak beklappen, bespreken, schikken of regelen.

- In dat sterfhuis heeft de mans-kant dat gemonsemakeld. Jabbeke.

Drieweunste.

Luimig gezeid voor den biechtstoel: omdat er plaats is voor drie.

- 'k Ben gisteren naar de drieweunste geweest om mijn karotje te schrepen; 't is trouwens hoogdag. Lapscheure.

A.V.W.

Zulle!

Tegen iemand die vele zegt: Zulle! (zul-je):

De zulle is aan de deure,

't Peerd is aan den steert

en die dat zegt is een groote nieweerd!

Oost-Vleteren.

D.V.

[p. 56]

Vondelingnamen.

Biekorf heeft vroeger meer dan eens over ‘Vondelingnamen’ geschreven (1914, bl. 222-; 1920, 84 en 1922, 23). Pastor Slosse zaliger heeft in 1910 de volgende namen opgeteekend in zijn Schets over Marke, bl. 29-30:

Maria Catharina Le Four, den 21 Oogst 1691 gevonden onder den oven van de eeuwenoude herberg ‘de Broodsende’ te Zonnebeke (vgl. Biek. 1914, bl. 223).

Maria Vander Straete, te vondelinge gelegd in de Groeningstraat te Kortrijk, 29 Oct. 1709.

Te Belleghem Amand Portael, die vòòr het kerkportaal lag den 6 Mei 1701, en Maria Anna Crebbe, die er den 30 Nov. 1739 in de peerdekribbe lag van het Withuis.

Karel Trouvé, kersten gedaan te Houcke 7 Juni 1803.

Maarten Dagraet, tusschen zes en zeven uur 's morgens gevonden te Rumbeke, 5 Nov. 1804.

Antone Indenganck. vondeling van Kortrijk, ontdekt in den gang van Jacobus De Cuypere te Harelbeke, 31 Dec. 1809 en overleden 3 Maart 1810.

Te Iseghem, Steven Boonrancke, gevonden tusschen de suikerboonen in 1814 en overleden 9 Juni 1831.

Te Ardooie Monica Portaalbank, getrouwd rond 1830 met J.B. Verlinde.

Te Rumbeke Pelagie Vanden Gevel (nog in leven in 1910) gevonden nevens Metskens molenhuis, nu (in 1910) bewoond door de weduwe van Constant Joye.

Te Marcke: Martijn Kerckhof gevonden vóór de kerkdeur in 1676 en Pieter-Jan Onder de Schelf, een vondeling in 1719 onderhouden door Pieter Van Neste.

En Pieter-Jan Vandendeldeure, van Thielt, mag zeker ook wel in de reke staan? Wat zeggen de Rumbeeksche Onbekendt's daarvan? En zet daarnevens: Van Pander, Vanderlinde, Vandewaghen, Notelare, Parforce, Forneys en Van Bachtendetonne hier vroeger vermeld. Wie zorgt er voor de achterblijvers?

E.N.