Biekorf. Jaargang 26

Handmaarkunde bij 't volk

Nooit en heeft ons volk meer gehandmaard dan tijdens den oorlog. Het ware een verdienstelijk werk veel van dat handgemaar eens samen te krijgen, en dan daarin de ziele en den zeg van ons volk te ondergronden.

Trouwens. Handmaren, meenens ons volk, is een kunste: immers dat geldt, in zijn gedacht, voor een uiting van

[p. 236]

't herte, welke behoort te gaan naar een trant dien het schoon acht.

1. 't Eerste, de uitinge, geschiedt almaarop, doorheen heel het lijf van zijn opstel: tamelijk los, inborstelijk-weg, gevoelig, begeest, geloovig en lief, alverre lijk in een gesprek, wakker en welig. 't Is ‘uiten’ oprecht hetgene men inheeft.

Slechts de overgangen schijnen bezwaarlijk. Overgangen in een gesprek vallen vanzelfs, te weten... van den os op den ezel... en dank aan den tegen man die, onder 't gesprek, altijd aantijden zijn ‘bladje’, 'k wil zeggen zijn tonge, erin meêroert. Hier echter staat de Steller alleen met zijn blad, een ander ‘blad’ nu, 'k wil zeggen een stelblad, een roerloos, een wit; en, hoe witter dit blad is, hoe min hij het zelve ‘wit heeft’, gemakkelijk heeft, om daarop zijn zinnen zoodanig te vesten dat ze eerbaar aaneenhouden. Ook, omdat 't zoo moeilijk voorkomt, doen dit de menschen een beetjen éénwijsde. Nogalveel met een ‘nu’. Zoo zal er een stellen, b.v. een moeder naar een ander vrouwe:

...‘Nu, beste Tijle, me' doet wat men kan. Nu, beste Tijle, ik en mijn Baas we 'n hebben geen klagen: en de jongens slaan meê. We staan allen gezond, God zij geloofd. 't Is vele als 't alzoo is. Nu, beste Tijle, we zijn gelijk gemonteerd ik en gij in de kinders, en 'k en moet u niet zeggen hoe zulk een huishouden draait. Nu, beste Tijle, 'k zal u nog zeggen de koe is gekalfd,... enz. enz.’

2. 't Ander bestanddeel, den trant, de verkunstelijking, bezorgen de lieden vooral in hun aanvang en ook in hun slot. Voor aanvang en slot, eens en anders, hebben ze hun ‘woorden’, waaraf men mag zeggen: ‘me' zegt dat alzoo’. Om te weten hoe begost, en te weten hoe geëindigd, hebben de menschen hun zegwijzen die ge moet kennen. Usus, penes quem et ius et norma loquendi.

Voor een begin, zoo b.v.? Alleman kent er een, het meeste-gebezigd: ‘God zij gedankt, we zijn snel en gezond, dikkevet, uitgeweerd 't kleintje dat stillekens doodgaat, en we verhopen van u allen hetzelfde’. 'k Heb dikwijls

[p. 237]

gedacht: deze wending is vastewel scherts; goed om in 't leger; kluchtspeltale. 't En doet. Ze wordt schrikkelijk vele gebruikt; en altijd met ernst. Ten anderen 't volk is luimig te woorde, spottig, al wat ge wilt; evenwel handmaren-stellen 'n doet 't nooitmaar uit nood, niet om te gekken, niet, nooit.

Evennog een aanvang, maar van hoogeren aanleg, vond ik luidende als volgt:

‘Van uit verre streken
komt men een briefje in uw handen steken.
Wij achten ons gelukkig dit te doen
peizende dat dit u zal voldoen’.

Dit kwam van een bejaarde Leerzuster, welke overigens heur daartoe heeft laten ‘ingeven’ door sluitingswoorden in den aard van deze-hierna.

Immers aangaande dan 't slot. Dit is veel minder geweten, maar de ‘woorden’ bestaan. Ik heb er vele gelezen als hier-deze of omtrent:

‘En nu mijn brief gaat weg van hier
door water en wind
tot dat gij mijn liefsten vader vindt’.

't Kind dat dit stelde was veertien jaar oud, was van Woesten, en zat toen in Zwitserland!

‘Brief, brief, vertrekt van hier
door regen en wind
totdat gij u bevindt
in de handen van mijne
teergeliefde Meter’.

Zoo maarde er een Becelaersch meisje liggende aan de kuste al Rowanen.

‘Adieu papier
vertrekt van hier
door bosch en zand
tot dat gij komt in L.'s hand
die ik nooit zal vergeten’.

Dit zei er een Ypersch hopperke, van diepe uit een hoeksken in Frankrijk.

[p. 238]

 

‘Wij hopen dat deze kaart

 

u zal gezond vinden

 

gedijk zij ons verlaat’.

Was een meer gedaagd woord van Gheluveltsche menschen op den dool in het Boonensche....

_* * _*

- Maar wie leert u dat allemaal alzoo ‘draaien’ zoo schoone? vroeg ik eens aan een kind.

- 't Is de Zuster, mijnheere!

En 'k moet hier bekennen dat toen ik dit hoorde, ik dien dag een Weest-gegroetje temeer in den blok heb gesteken, namelijk voor die eerbiedweerdige Zuster, en voor al heur gelijken, welke zoo engelachtig eenvoudig, overal waar ze eraan konden, onze verlaten vluchtelingskes voort zijn blijven doorkneden met den ouden heuschen hertelijken geest van ‘ten onzent’.

En 'k dacht: er bestaan dus ‘vlaamsche’ Zusters nog ook? Spijts..., en spijts..., en spijts..., en spijts...? Had ik toen mogen eerevestels uitdeelen, 'k ging er hun een bijgeven zeere, omdat ze dóór al hun ellende, verre van huis, van alle hulpe, verdoold op een vreemde, meer hebben gedaan jarenlang voor 't behoud van ons Volk en zijn Zelfzijn, dan velen die Voren en Achter zijn bestriept en vereermerkt geworden omdat ze ter eere van Belgen... al hun eigen grillekens hebben kunnen voldoen.

'k En hebbe nochtans mijn arme Buitenzusterkens aan niemand vernoemd; waarom?... om ze niet te verklappen. Want ik lag met de vreeze dat - zooals zij deden - het Volk en zijn kinders opbrengen in den zin hunner streke, b.v. met zegsels en zangskes, en spelen gebedekens enz. uit hun eigene tale, ging worden aanzien als ‘onwaaardig van de waaare Methode’!

Vlaamsche Zusters van Vlaanderen! Kleine onbekende Zusterkes alom, diepe te lande, thuis op onze ‘Hoeken’ ‘in 't Bosch’ ‘bachten de Molens’ ‘aan 't Veld’... lieve tijloozekens tusschen de bramen... wistet gij toch hoevele

[p. 239]

gij helpt om Vlaanderen immer Vlaamscher en vlijtiger te maken... en dat zonder Wetten of Dwang of wat weet ik. Als een zoet warm regentje gezonden van God, zijt gij een zegen op ons en ons Volk. Houdt lange voort vei dezes aarde, of beter zijn aard... zijn zeden zijn godsdienst, zijn tale, zijn leven. 'k Meen niet dat er zijn die, meer nog dan gij, Vlaanderen doen vlaamsch en vlekkeloos blijven. 'n Laat u toch nimmer - voor den uitsteek of anders - verstadschen en... zelf-veronvlaamschen.

God eere U.

T. Rapaert.