Biekorf. Jaargang 26

‘Matrona’ en toebehoor

In het merkweerdig opstel van E.H. Claerhout over de Liguriërs, Biek. t^k 3, 1920, is het punt, dat meest mijne aandacht gaande gemaakt heeft, de bespreking van Mater hij Oudenaarde, niet alleen om de treffende en overtuigende vergelijking met Matrona, fr. Marne en Meyrone, maar ook omdat mij dit den wereldberoemden Maeterlynck doet gedenken, die zijn naam, zooniet zijn faam, aan het nederige Mater te danken heeft. Maeterlynck immers is, door eene omzeggens onvermijdelijke ontlijking, ontstaan uit Maeternynck, dat is een inwoner van Mater, vroeger Materen, Materna, of een persoon afkomstig van dit dorp. Men vergelijke teerling, vroeger teerning, uit lat. tern-, van waar de gesln. Teirlynck, waarnevens echter ook de gesln. Teirnynck nog staande gebleven is.

En eene andere herinnering is, bij het lezen van bewust artikel, bij mij opgerezen. Ik vroeg mij voortijds af of nevens Matrona niet eene Matrina zou bestaan hebben, als oudere vorm van Meteren, bij Belle, gelegen op de Meterbeek. En inderdaad, uit Roland: Toponymie Namuroise, verneem ik dat in het oude Italie, in het landschap Picenum, eene rivier den name droeg van Matrinus, en dat deze naam te vinden is bij Pomponius Mela. Welnu, in

[p. 82]

onze taal gaat de a, onder inwerking eener volgende i, door omklank, zoo men dat noemt, over tot e, en zoo komen wij regelmatig tot Meteren, een naam dus, die getroost als een tegenhanger van Mater(en) mag beschouwd worden.

Het onderwerp dat wij hier behandelen geeft stoffe tot verdere aanmerkingen. In Matrona en Matrinus mogen -on- en -in- als suffixen aangezien worden, dewelke zoo menigvuldig bij riviernamen te voorschijn komen, doch ook kunnen ontbreken. Geen wonder dus indien wij ook Matra als riviernaam aantreffen, te weten in Elzaten. Rol. Top. Nam. Of deze naam ten huidigen dage nog bestaat, of wat hij geworden is, heb ik niet kunnen achterhalen.

Maar een voorgeborgte van Doornik heet Maire, en dit Maire wierd Madria geschreven in 871 en nog een ander maal in de zelfde negende eeuw, zooals te lezen staat bij Duvivier: Actes et Documents anciens... I. Ik weet niet of deze naam te danken is aan een waterloop; dit is echter wel mogelijk, daar vele waterloopen hunnen naam afgestaan hebben aan de plaats, of aan eene der plaatsen die zij besproeien, en ik ben genegen Maire, Madria terug te brengen tot eenen ouderen vorm Matria, die alzoo ook in betrekking mag gesteld worden met Matrona. Een romaansche overgang van Matria tot Madria, 9^de eeuw, dan tot Maire, rond de jaren 1100, is gansch in regel. Vergelijk Matrona, Materna, *Madrena, *Maderna, Marne.

En zou -r- ook geen afscheidbare uitgang zijn? Vele riviernamen komen voor met en zonder r- suffix, en eene ophooping van beide r- en n- suffixen is geene zeldzaamheid. Ik vergelijk dus met de vorige namen ook Mattis: Masiriacum super fluvium Mattis, 895: dat is Maiserais, gehucht van de gemeente Essey-et-Maiserais, in het departement van de Meurthe, Rol. Top. Nam. Ik weet niet of deze Mattis fluvius zijnen ouden name bewaard heeft, of wat er van geworden is; doch bestaat er in het departement van de Oise eene rivier, Matz genoemd, die een weinig ten Noorden van Compiègne in de rivier de Oise loopt, en waarop Canny-sur-Matz, Roye-sur-Matz, Ressons-

[p. 83]

sur-Matz, Marest-sur-Matz gelegen zijn, van dewelke zoo dikwijls melding gemaakt wierd gedurende den oorlog. Zou het vermetel zijn in dit Matz eene voorzetting te zien van een ouder Mattis?

En Metz dan, vroeger Mettis? Metz ligt op de franschduitsche taalgrens; Mettis kan dus, mits den germaanschen omklank van a tot e, uit Mattis ontstaan zijn.

Uit Mattis zou men kunnen besluiten dat er tot het woord eene dubbele t behoort, dewelke in de verbinding -ttr- tot t zou verenkeld zijn, hetgeen tamelijk goed met de algemeene taalwetten overeenkomt. Maar dan zou men ook namen als Matagne (Namen), uit *Mattania hier kunnen onderbrengen. En aangezien men in riviernamen ook soms een l-suffix aantreft, en dat -tl- in het romaansch -cl- wordt, waaruit het fransche -ill-, dan zou men ook kunnen denken aan Maillen (Namen) en andere met Maill- aanvangende plaatsnamen. Hield ik mij niet in, ik zou nog gewagen van eene mogelijk germaansche ontwikkeling matl > mathl-, mahl-, mahal-, en alzoo eene aanknooping vinden met maal, dat schijnt ‘beek, vliet’ te beteekenen, in namen als Vliermaal, Xhendremael, Watermaal, Wezemaal, vergeleken met Vlierbeek, Schendelbeke, Watervliet, Wezembeek.

Nog een woord of twee om te eindigen. Wat bediedt matt-, mat-? Gezien zijne uitgebreidheid, en, zoo het schijnt, oorspronkelijk gebruik als riviernaam, mogen wij met waarschijnlijkheid aannemen dat het de beteekenis heeft van ‘water, waterloop’, of nog eene breedere, te weten deze van ‘(natuurlijke) grens, hindernis, iets waarop men stuit, dat den optocht van volker- of legerscharen tegenhoudt’, want eene dergelijke grondbeteekenis, dat is: grens: 1^o rivier, 2^o woud, wil men ook vinden in andere geographische benamingen.

Tot welke taal behoort dit woord? In onze streken is het vóórromeinsch, aangezien Caesar, wanneer hij met zijne legerbenden eerst kennis gemaakt heeft met het Noorden van Gallië, reeds eene rivier met den naam Matrona ge-

[p. 84]

vonden heeft. Men denkt dan onwillekeurig aan de taal der keltische bevolking van Gallië. Eenigen vergeleken Matrona met een oudkeltisch *Mâtêr, later Máthir, lat. Mâter, gemeen indogerm. Mâtêr; maar dit kan niet als eene geruststellende oplossing gelden. Anders vindt men nog in het kelt. eenen stam mati-, die beteeken- ‘goed’, en eenen stam matu-, die beteekent ‘beer’; deze ook schijnen tot geene gepaste verklaring gebruikbaar te zijn. Daarom niet gewanhoopt. Misschien botst men wel eens op eene voldoende oplossing door middel der ligurische of gelijk welke andere der vóórkeltische talen, die hier te lande gesproken wierden, immers wanneer de wetenschap wat verder zal gedrongen zijn, dan tegenwoordig het geval is, in het geheim, dat deze talen tot nog toe omsluiert.

A. Dassonville.