Biekorf. Jaargang 24

Gildevaantjes

IN Biekorf (24^e jaar, t^k 1, bl. 15-16) deelt Heer T. Raepaert eenige merkweerdigheden mede betrekkelijk gildeteekens - misschien voorgangers of overblijfsels der gildevaantjes - en welke in Fransch-Vlaanderen gebezigd werden in sommige gilden op den feestdag. 't Zelfde gebruik bestond voorheen - en bestaat nog in enkele gemeenten van het land van Waes, namelijk te Sint-Gillis-Waes en waarschijnlijk te Sint-Niklaas-Waes.

Zelfs ben ik er in gelukt bij eenen ouden vriend uit het Waesland een zevental verschillende dezer blazoentjes of gildeteekens te bekomen. Ik laat er de beschrijving van volgen.

1^o Sinte Cecilia: (houtgravuur met de hand gekleurd, heilige zeer naïef) eivormig blazoentje (2 spitse punten) 13 × 7 ctm. verbeeldende eene sinte Cecilia, gekleurd in rood en groen, zittende op eene bruine bank, aan een orgel in bruin hout, witte en zwarte toetsen en gele orgelpijpen. Daarboven een paar blauwe wolken, waartusschen een

[p. 125]

bundel gele lichtstralen. Van onder staat gedrukt in zwarte boekstaven ‘St. Cecilia’, met een paar primitieve versierteekens. Rondom een smalle zwarte en een breede roode boord.

2^o Sint Sebastiaan: eivormig blazoentje, 10 × 6 ctm. Het onderste uiteinde spits, het bovenste afgerond. Zeer naïeve houtdruk. In het midden een boom, welks kapruin groen gekleurd; aan den boom is een gothische sint Sebastiaan gevestigd; hij is ongekleurd gelaten; enkel de doek rond de lenden is rood geverwd. De Sankt is met vier pijlen doorschoten en heeft eenen stralenkrans rond het hoofd. Links een heuvelachtig, rood gekleurd landschap met groenen boom; rechts een rood en groen geverwde schutter welke met gespannen boog zich bereidt eenen pijl op den Heilige af te schieten. Onder aan den voet van het beeld: ‘S. Sebastianus’, en daar nog onder, vervullende den ganschen spitsen onderhoek, een hoop liggende lijnen waarin het wapen van S^t Sebastiaan: een groot middenkruis met vier kleine kruiskens. Rondom 2 smalle zwarte en een breede roode boord.

Beide bovenstaande blazoentjes werden tot vóór enkele jaren nog jaarlijks gebruikt in verschillende gilden van 't Waesland.

3^o Sint Jozef. Eivormig blazoentje, 15 × 6 ctm., houtsnee gekleurd, voorstellende een Sint Jozef met het kindje Jesus, het hoofd met eenen gelen stralenkrans omgeven; Sint Jozef met lichtgroen kleed, 't kindeken Jesus met eenen blauw- en rooden doek rond de lenden. Daaronder het motto ‘St. Jozef’. Twee bloemkens onder en boven in de scherpe hoeken van het blazoen. Dit blazoentje fijner van teekening en van uitvoering dan de andere schijnt veel jonger te zijn. Eene smalle zwarte en eene groote lichtroode boord rondom.

4^o Sinte Barbara. Eivormig gekleurd blazoentje doch met afgeronde hoeken; 10 × 6 ctm. Sinte Barbara met rooden mantel en om het hoofd eenen gelen stralenkrans houdt in de opgeheven rechterhand den marteliepalm, in

[p. 126]

de neergehouden linkerhand een zwaard. Zij staat op eenen met groen rood en blauw gekleurden bodem en heeft aan haren rechterkant, links van het blazoentje eenen lichtbruingeel-gekleurden grooten toren, welke langs den rechter kant van het printje in eene blauwpurperen wolk zich verheft. Onder aan den voet der heilige het motto: ‘S. Barbara’. Het beeldje is omgeven met twee dunne zwarte en eenen tweeden lichtrooden boord. De houtgravuur schijnt nogal oud doch is niet van eene zekere fraaiheid ontbloot.

5^o Sint Ambrosius. Eivormig blazoentje met twee spitsvormige uiteinden, 15 × 6 ½, ctm. De Sankt in rooden mantel met rooden mijter en gelen staf in de linkerhand, houdt in de opgeheven rechterhand een onbepaalbaar ding (waarschijnlijk een sleutel) vast. Nevens hem aan zijne linkerhand een tiental streepjes en een vlekje, bijen verbeeldende en met eene gele klad gekleurd. Onderaan het motto ‘St. Ambrosius’. Boven en onder een bloemteeken. Een zwarte smalle boord en een breede lichtblauw-purpere boord omgeven het printje.

6^o Sint Severius. Juist dezelfde heilige als op het printje van Sint Ambrosius, doch gansch ongekleurd. Eveneens zijn de beide bloemteekens weggelaten. Hoogstwaarschijnlijk heeft de drukker vraag gekregen naar blazoentjes voor eene gilde of confrerie van Sinte Severius, en om grootere onkosten te vermijden heel eenvoudig het houtgravuurtje van Sint Ambrosius laten dienen mits het kleurloos te laten, de bloemteekens er niet boven en onder te zetten, en als motto ‘St-Severius’ te gebruiken.

7^o Een nog veel eenvoudiger blazoentje, 16 × 7 ctm. De breede buitenboord is wit gebleven, de smalle zwarte boord is er rond. In het midden twee handen welke elkander vasthouden in lichte tint van geel-bruin; de mouwen der beide handen zijn licht blauw. Daarenboven een hert in rood, en in het bovenste spitse hoekje evenals in het onderste spitse hoekje een zwartgebleven bloemteeken. Onder de beide handen het motto ‘De Eendracht’, waar-

[p. 127]

onder drij roode vlekjes. Nogmaals heeft hier waarschijnlijk de drukker vooreene maatschappij, De Eendracht genaamd, zonder groote onkosten een blazoentje willen maken.

_**_*

Wie kan ons bescheed geven of dergelijke gilde-, broederschap- of maatschappijteekens nog onlangs gebruikt werden of tot heden gebruikt worden, in vlaamsche of in franschvlaamsche gemeenten?

Bovenstaande schijnt wel in verband te staan met onze meening als zouden er wel degelijk gildevaantjes in gebruik geweest zijn vroeger.

Ten andere de drie uittreksels uit het bekende werk van Edm. Van der straeten ‘Le Théâtre villageois en Flandren’, welke wij hier laten volgen, schijnen een bewijs te meer te leveren voor onze meening, als zouden bedevaartvaantjes hunnen oorsprong vinden in gilde-, rederijkerskamers- en broederschapteekens.

‘Actuellement encore, la veille d'un tir, le fifre, le tambour et le fou, en costume, vont saluer les membres de la confrérie. Le fou danse un menuet devant leur demeure et leur offre un petit blason gravé et enhiminé, que supporte une plume d'oie et que le tireur attache soigneusement à sa boutonnière. Pendant la solennité du tir, le fou rôde devant l'enclos ménagé autour de la perche et quand il aperçoit un promeneur qui dirige ses pas de ce côté, il s'élance vers lui en gambadant de son mieux, et, la pirouette finale terminée, il lui présente un blason. D'ordinaire le flaneur lui donne quelques centimes de gratification.’

‘Le fou circule encore aux tirs de Bever, Eyne, Etichove, Leupegem et autres villages des environs d'Audenarde. En cette dernière commune, il distribue, aux membres de la société de S^t Arnoud, un petit blason, modelé exactement sur ceux dont se servent les bouffons des gildes audenardaises: S^t George, S^t Sebastien et S^t Hermès. Ils ressemblent d'ailleurs étonnamment aux vieux blasons de nos sociétés de rhétorique’. (Edm.

[p. 128]

Van der Straeten, Le Théâtre villageois en Flandre, 2^e uitg. Brussel, 1881, bd. I, bl. 48-49).

Sprekende van het vaantje der H. Godelieve van Gistel, zegt E.V.d.S. ‘Non seulement les pèlerins - la coutume en existe encore aujourd'hui - se procuraient ces bannières, comme souvenir de leur visite à Ghistelles, mais, aux représentations du drame légendaire, les murs de la salle étaient littéralement couverts de ces petites images comménioratives, et parfois même, la scène en était ornée de tous côtés.’ (Ald. bd. I, bl. 148).

Waar hij spreekt over het vaantje van Sint Laurentius te Eenaame, zegt hij o.a.:

‘La bannière, attachée à une verge ayant à son sommet un plumet de couleur, s'étalait non seulement sur le chapeau des pèlerins, ma is s'exhibait au local ou se donnaient les représentations relatives au patron du village.’ (Evend. bd. II, bl. 83).

Oscar Van Schoor