Biekorf. Jaargang 10

Evangeline van Hendrik Wadsworth Longfellow
op mate vertaald uit het Engelsch in 't Vlaamsch.
(10^ste vervolg.)

Viermaal was 't zonnelicht op-

en ondergegaan, en ten vijfden

dage, riep vroolijk den haan

naar de slapende meiden der hofsteên.

Zaan, langs de geluwe⁽²⁵⁶⁾ velden,

in zwijgenden treurenden optocht,

kwamen de Acadische vrouwen,

van hof en gehuchte uit den omtrek,

drijvende op zware wagens

hun huishave⁽²⁵⁷⁾ strandwaard. En staande,

keeken zij ruggewaard nog,

om weêr eens hun woonoord⁽²⁵⁸⁾ te aanschouwen,

eer het verdween uit hun ooge,

in den draai van de bane, en in 't woudland.

Dicht aan hun zijde, liepen de kinders,

en tierden op de ossen,

wijl zij nog vaste in hun handjes

wat brokken van speelgoed omklemden⁽²⁵⁹⁾.

Zóó nu, haastten ze hun voort,

naar den mond van het Gaspereauwater.

Dáár, op den zeevloer, gehoopt al deuréén,

lag het huisgoed der boeren.

Gansch den dag deure, wrochte den boot,

tusschen 't strand en de schepen;

(256) Geluwe velden, eng. yellow fields; waarschijnlijk de stoppelgrond der akkers; immers 't koorn was binnen, zooals Longfellow het hooger getuigt.
Geluw of geel, elders geelve, geelf, geelwe; in 't middelnederlandsch: ghele, ghelu. De w ontmoeten wij in 't engelsch yellow, alsook in den tweeden naamval van 't middenhoogd. gel, gelwes. Nieuwhoogduitsch gelb; latijn helvus.
Geel is verwant met gal en goud.

(257) Huishave = huisgoed: eng. household goods ('t goed van 't huishouden). Have, middelnederl. have, oudhoogd. haba, middelhoogd. en nieuwhoogd. habe, oudfriesch hava, van den zelfsten stam als hebben, eng. to have, duitsch haben. Verwant met latijn habe̅re.
Have heeft den algemeenen zin van 't is gelijk welke goed; vandaar liggende have (onroerend goed), tilbare have (roerend goed, tillen = opheffen), levende have (vee en huisdieren). Niet te verwarren met haven, fr. port, dat in Vlaanderen ook zonder n gebruikt wordt; bijv.: 't schip is in de have; Brugge-zeehave, enz.
't Werkwoord havenen heeft de beteekenisse van behandelen; van daar handhavenen of handhaven. Vergelijkt nog 't woord handhave = handvat; (de handhave van 't mes), ook handhave = behandelinge van 't handvat; bijv.: geeft de spâ (spade) hier, ge'n hebt er geen handhave van.

(258) Woonoord = oord, ook hofstede, waar zij woonden: engelsch, dwelling, werkwoord to dwell, verblijven, van dáár dwelling-house = woonhuis, en dwelling-place, woonoord, verblijfoord; 't woord oord beteekent 1^o/ spits, iets dat uitsteekt, (in 't angelsass., 't oudnoordsch, en 't middenhoogd.); 2^o/ hoek, (in 't middenhoogd.); 3^o/ plaats, plekke, (in 't hoogd. en 't nederlandsch); woonoord dus, woonplaats, ook verblijfgrond, in naderen zin hier, hun geboerte, hunne hofstede.

(259) Klemmen, in den zelfst. zin en van den zelfst. wortel als klampen, eigentlijk vasthouden, ook vastzetten, doen vasthouden, van klem, klam; omklemmen = met handen, vingers of arms stevig vasthouden, eng. to clasp. Klemmen of klimmen in den zin van rijzen, fr. monter heeft den zelfsten grondzin, en als eerste beteekenisse: rijzen al vasthouden, (op nen boom klemmen of klimmen, nen berg beklimmen, klimoprangske), later in algemeene bediedenisse van monter; bijv. Hoe is Christus ten hemel geklommen?... men zegt ook de Hemelvaart van Christus, Varen is hier in den zin van voortbewegen: indogermaansche wortel per = doorgaan, vergelijkt nog bedevaart, bedevaarder. Geschiedt de beweginge op 't water, dan is 't fr. naviguer, geschiedt ze bijv. met rijtuig, duitsch, fahren, dan is 't rijden; vergelijkt de spreuken vaarwel, vaartwel (adieu); hij heeft welgevaren (iets is hem gunstig geweest), enz.; vergelijkt nog: ervaren (peritus), vaart, vaardig, bereid tot de vaart of reize (ook veerdig), varende vrouwe = draaiwind, wervelwind, windhoos (fr. cyclone), enz., voor varende vrouwe, ziet den volksuitleg in De Bo. (West vl. Idioticon, Heruitgegeven door J. Samyn, 1892, bl. 1072) zoo als hij daar wonderschoone gegeven is door G. Gezelle; 't is 't lezen weerd.
De varende vrouwe is bij ons volk, dat licht vooruitloopende, varende, draaiwindeke, dat zelfs bij zomertijde, langs de wegen, zand en blaren èn endeken meêvoert.

[p. 249]

 

gansch den dag deure, kwamen de wagens

 

al zwoegen het dorp af.

 

Late nu, in den namiddag,

 

als 't zonnelicht 't ondergaan naarsde⁽²⁶⁰⁾,

 

galmde wijd over 't veld,

 

't geroffel der trommels op 't Godshof.

 

Derwaard⁽²⁶¹⁾ woelden de vrouwen en kinders.

 

De deur van Gods huis ging

 

plotseling open; de wacht kwam vooruit,

 

en in rouwvollen stoet nu,

 

volgden geduldig de Acadische boeren,

 

zoo lang daar gevangen.

 

En lijk beêvaarders, reizende verre

 

van huis en van streke,

 

zingen al gaan, en in 't zingen

 

hun wers zijn en moe zijn vergeten,

 

zóó, met het lied in den mond ook,

 

daalden de Acadische landliên,

 

van Gods huis naar de zee toe,

 

te midden hun vrouwen en dochters.

 

't Jonkvolk stapte van vooren;

 

zij sloegen hun stemmen te gare, en

 

zongen met bevende lippen,

 

e lied van de Roomsche geloofsboôn⁽²⁶²⁾:

 

‘Heilig Herte van Jesus,

 

gij altijdspruitende bronne,

 

vult ons herte vandage,

 

met sterkte en gelaten geduld!.... en

 

de ouderlingen die volgden,

 

en 't vrouwvolk dat stond langs de bane,

 

zongen dien heiligen zang meê,

 

en boven hun hoofd, in de zonne,

 

mengde er de vogel zijn lied in,

 

lijk stemmen van geesten die weg zijn.

 

 

 

Evangeline, halfwege naar strand toe,

 

stond zwijgend te wachten,

 

niet overmand van droefheid,

 

maar sterk op dees stond van lijden.

 

Stille en bedrukt, zóó wachtte zij daar,

 

ont de stoet heur nabij kwam;

 

nu, aanschouwde zij Gabriëls wezen,

 

dat bleek en ontroerd was,

 

en met heur oogen vol tranen,

 

zoo liep zij met haasten hem tegen,

 

greep zijne handen, lei heur hoofd

 

op zijn schouder, en suisde hem:

(260) Naarzen = naderen; gebruikt ook door Ed. De Dene, K. Callebert, en K. De Ghelder.

(261) Derwaard of derwaarts, zoovele als daarwaard, naardaar, eng. thither ook thitherward.
Den uitgang waard, waart of waarts, vinden wij op 't einde van menige woorden om de richtinge te bedieden, bijv.: huiswaard, Bruggewaard, opperwaard, aanwaard, omleegewaard, te landewaard op, enz., ook hij kwam van huiswaard, van Thorhoutwaard ('t is te zeggen uit die richtinge); wij hebben nog bijv. dien berg ligt noordwaard, zuidwaard van stad, zoovele als in de richtinge, langs de zijde van 't noorden, van 't zuiden).
Middelnederl. waert, oudsass. werd, oudhoogd. wert, middelhoogd. wert, nieuwhoogd. wärts, angelsass. weard, eng. ward en wards; 't gotisch heeft ook de s. De beide gedaanten zonder s en met s (waard en waards of waarts, ook weerd, weerds), zijn gangbaar in Vlaanderen.

(262) Geloofsbode = zendeling, missionnaris.

[p. 250]

 

‘Gabriel, jongen, heb moed!..

 

is 't dat wij malkander beminnen,

 

niets in der waarheid 'n kan er ons schaden,

 

wat onheil ons treffe ook.’

 

Monkelend sprak zij die woorden,

 

maar zweeg al met eens, want heur vader

 

zag zij daar traagzaam vooruitgaan,

 

maar, ai toch! wat was hij veranderd!

 

Weg, was de gloed van zijn wangen,

 

en 't vier uit zijne oogen, zijn voetstap

 

scheen nog zwaarder, deur 't moedeloos herte,

 

dat woeg in zijn boezem.

 

Maar met nen zucht, en nen grimlach,

 

zoo vloog ze hem ten halze en omarmde hem,

 

ende sprak woorden van liefde,

 

waar woorden van troost niet 'n baatten.

 

Zóó trok de weevolle stoet,

 

naar den mond van het Gaspereauwater.

 

Dáár, stond het al overende

 

in 't woelen en 't roeren van 't laden.

 

Neerstig wrochte den boot met zijn vrecht;

 

in 't geharrewar, wierden

 

vrouwen gescheurd van hun mans,

 

en moeders ook zagen te late, hun

 

kinders die bleeven aan land,

 

en die kermend hun handjes uitstaken.

 

Zóó moest Baselis, moest Gabriël meê,

 

op verschillige schepen,

 

binst dat Evangeline met vader

 

vol wanhope aan strand bleef.

 

't Werk 'n was niet halfwege,

 

als de zonne ging slapen, en 't dumster,

 

dieper, verdonkerde alomme,

 

en met haasten trok de ebbe van 't zeevlak

 

vluchtende voort van den oever,

 

en liet er de strepe van 't zand, vol

 

aangespoeld goed van 't getij,

 

vol kelp⁽²⁶³⁾ en vol slibberig zeewied⁽²⁶⁴⁾.

 

Verder, en ruggewaard voort,

 

te midden hun huisgoed en wagens,

 

lijk e leger⁽²⁶⁵⁾ van Heidens⁽²⁶⁶⁾,

 

of krijgers verstrooid na den veldslag,

 

met de zee, die den weg afsneed,

 

en de schildwachten naast hun,

 

lagen de Acadische boeren,

 

huisloos gelegerd voor 's nachts daar.

(263) Kelp of kilp, eng. kelp: is zeekruid, wiens asschen gebruikt wordt in 't maken van soda; vandaar vind men kelp in de woordenboeken ook opgegeven voor soda. Eertijds wierd de kelp gebezigd in 't maken van glas (ziet Chambers), vandaar glaskruid (bij Kramers).

(264) Zeewied: eng. sea-weed = zeekruid; Wied, middelnederl. wied, oudsass. wiod, angelsass. weod, eng. weed; nader toegezeid bijv.: melkwied. Wied = onkruid, ook kruid in 't algemeene; werkwoord wieden = 't onkruid uittrekken; van daar ook wiedster.
Te Wonterghem is 't woord wied onbekend, en vervangen deur kruid (in den zin van onkruid); 't werkwoord wieden is nogthans mondsgemeene: 't vlas wiên, enz., ook wiedster. In andere streken is 't ommegekeerd; daar zeggen ze wied, en bezigen 't werkwoord kruien (kruiden).

(265) Leger: hier legerstede, ligplaats; eng. encampement. Leger, van liggen, verwant met grieksch lechos = bed.
Wij hebben nog; leger = bed, bedlegerig, enz.; 't Woord leger (fr. armée) is eigentlijk de liggende menigte, oftewel: de wapenmannen die in hun leger verblijven, van daar legerman (soldaat), voor krijgsman. (J. Craeynest).

(266) Heidens; Gipten of Djipten, eng. Gipsy, Gipsey, of Gypsy; fr. Bohèmes of Bohémiens, Egyptiens; duitsch Zigeuner; in Italien zegt men: Zingari; in Spanjen: Gitanos; in Schotland: Cairds; in Rusland: Trengani. Al verschillige namen, van die eigenaardige, vreemde volksbenden die over Europa zwerven, hier en daar voor eenige dagen zate nemen, waarzeggen, 't geluk voorspellen, potten en pannen vermaken, lepels vertinnen, of met ander handwerk, of vlugheid van lange vingers, trachten aan wat geld te geraken. Men noemt ze Gipten enz., naarvolgens 't land waaruit men ze herkomstig waande. Vroeger kwamen ze waarschijnlijk al uit Asia, (Hindostan).
Schumann, heeft ‘Zigeunerleben’ op prachtigen zang gezet; 't wierd vertaald in 't fransch, les Bohémiens, en Guido Gezelle zette 't over in 't vlaamsch: de Gipten. Voor die naderen uitleg begeren nopens de Heidens of Gipten in Vlaanderen, over hunnen oorsprong, looze doeninge, deugnietstreken, goochelwerk, en eigenaardige geplogentheden, ze nemen Rond den Heerd, van 1875 (X^e jaargang).

[p. 251]

 

Nu ging het water al burlen weêr

 

naar zijn onderste diepten,

 

trok naar beneên, langs den zandvloer,

 

de rutlende keien, en liet er

 

inlandsch, en ver op den oever,

 

't gestrande bootjen van 't scheepvolk.

 

Dan, met valavond,

 

kwamen de koeien naar huis uit hun weiland;

 

zoete stoorde in de vreedzame damplucht,

 

de melk van hunne uiers;

 

Loeiende, wachtten ze en lange,

 

aan 't welbekend schof⁽²⁶⁷⁾ van den hofgrond,

 

wachtten, en keeken vergeefs,

 

naar de stemme en naar de hand van de melkmeid.

 

't Dorp was stille allerwegen;

 

geen Angelus klonk uit Gods huis meer,

 

nievers, geen rook op de daken,

 

geen licht meer, dat blekte uit de ruiten.

('t Vervolgt)

(267) Schof, van schuiven: engelsch bars; e slag van openschuivend hekken of barriere, met een of meer ribben of stangen, die den deurtocht laten aan 't vee, en 't weiland van den hofgrond scheiden.