Biekorf. Jaargang 10

Evangeline van Hendrik Wadsworth Longfellow
op mate vertaald uit het Engelsch in 't Vlaamsch.
(4^de vervolg.)

BINNEN, en warm, bij 't wijdgapend heerdvier,

zat Benedict rustig

in zijnen zetel, en keek hoe de laaie⁽¹³²⁾

en 't krullende rooksnoer

samen daar vochten, lijk vijanden

midden èn steê die in vier staat.

Bachten⁽¹³³⁾ hem op den wand⁽¹³⁴⁾,

schoot het reusachtig beeld van zijn schauwte,

knikte en spotte er vol toovergebaar,

en verging in den donkren.

Eeken gezichten, grof gesneên

in den rug van den leunstoel,

loechen bij 't flikkerend licht,

en het tinnewerk⁽¹³⁵⁾ van de schapraaie⁽¹³⁶⁾

vong en weêrstraalde den gloed,

lijk heirschilden⁽¹³⁷⁾ 't laaien der zonne.

Nu zong de grijzaard⁽¹³⁸⁾ stukken van zangen,

zong kerstliedjes, zoo ze

t' huis in vroegere tijden,

zijn vaders gezongen hân, vóór hem,

midden hun Normandsche bogaards,

en druiven, van 't zonnig Burgondjen.

Dichte aan heur vaders zij

zat de minzame Evangeline, en

spon er vlas voor 't getouwe

dat stond in den hoek bachten heur; zijn

(132) Laaie, laai: (werkw. laaien) van denz, wortel als licht; 't woord laai, of laaie, voor 't ongermaansch vlamme, dat komt van 't latijn flamma.

(133) Bachten, samengetrokken uit be-achter-en; vergelijkt binnen (be-in-en); buiten (be-uit-en); beneden (be-neder-en); boven (be-over-en), enz., 't engelsch but is ons buiten in den zin van uitgenomen, maar.

(134) Wand: voor 't ongermaansch muur (latijn murus). Wand 'n bestaat maar in 't germaansch van 't vasteland: 't eng. geeft wall, (ons woord wal). Ons ander woord weeg, beteekent eerder wand, schutsel, in berd of plakwerk, van daar berdele weeg, plakweeg, en windweeg.

(135) Tinnewerk, eng. pewter plates; tinnewerk, (op de schapraaie), hier borden of pateelen, vermits zij lijk schilden den heerdgloed vatten en weêrgeven; tinnewerk dat eigentlijk ook andere stukken kan bevatten, vertaalt hier genoeg pewter plates: ten anderen op de schapraaien 'n worden er maar meest borden of pateelen gezet. 't Engelsch heeft ook het woord tin; maar pewter is e mengsel van tin, lood en koper of ertz; pewter is 't oudfransch peutre, italiaansch peltro = étain raffiné.

(136) Schapraaie; eertijds schapreie, oudsassensch scapreida, oudhoogd. scafareita, middenhoogd. schafreite = rek, kasse, (kas, kast), van schap, dat ook rek, kas, beteekent (verwant met scheppen, = schaffen),
en reide (rei, gerei) (reed, gereed).
Schapraaie dus: kasse voor allerhande gereedschap; in naderen zin beteekent meest broodkasse = schaprâ, zoo als ik het menigmaal uit den mond van èn oude mooie gehoord hebbe.

(137) Heirschilden: legerschilden: van heir, heer, = leger. (Nog bewaard onder ander: in hertog; heir- of heerschaar; herre- of heireweg, (romeinsche legerweg, soldatebane). 't Laatste woord herreweg dat te Aertrycke (Brugschen of Diksmuidschen herreweg) door velen zeer duidelijk wordt uitgesproken, wierd door anderen verwrongen tot Brugschen of Diksmuidschen erdeweg (eerde, aardeweg) bij misse van verstaan. Zoo heb ik elders nog gehoord: 't heiliggraf, voor télégraphe: 't volk immers zoekt dikwijls in 't woord iets dat het beseft. Vergelijkt den herbergname: in de rotse van Gaëta, verwrongen tot: in de roste geete (geit); Vergelijkt nog: chambre obscure: Slambroucksschure; à l'aigle d'or: in de eidorre; rue Charles Quint: de Arlequinstrate; vélocipède: vlocepeerd; bieloge (biehalle): biehorloge, enz.

(138) Grijzaard; uit 't germaansch grijs, komt het fransch gris, en 't italiaansch griso.

[p. 156]

 

wachtend geterdte zweeg,

 

en zijn neerstige schietspoele rustte,

 

wijl 't vervelende dreunen van 't wiel,

 

lijk de grondzang van rietspel⁽¹³⁹⁾,

 

't lied van den ouderling volgde

 

en al de brokken aanéén hing.

 

Lijk in Gods huis, als de stemme der zangers

 

bij stonden er staakt, men

 

voetgeruchte hoort in de beuken⁽¹⁴⁰⁾,

 

of 's Herders gebed aan den wijsteen⁽¹⁴¹⁾,

 

zóó, en telkens dat 't lied zweeg,

 

tikte gemeten het tijdwijs⁽¹⁴²⁾.

 

 

 

Lijk ze daar zaten, hoorden ze voetstappen;

 

schielijk, al opgaan,

 

kletste nu de houtene klinke,

 

en 't deureblad zwaaide op zijn hengels.

 

Benedict kende den smid

 

aan zijn zwaarbenagelde schoen, en

 

't meiske verstond aan het kloppen heurs herten

 

wie dat er bij hem was.

 

‘Wilkom!’ zoo riep hun de landman,

 

van als op de zulle hunne voet zweeg,

 

‘Wilkom! Baselis mijn vriend,

 

komt neemt uwe plekke op de zate hier,

 

dichte en nevens den heerd hier,

 

die zonder Baselis zoo leêg blijft.

 

Neemt daar omhooge uwen rookstaf van 't boord

 

en de doze met smoorkruid⁽¹⁴³⁾,

 

nooit 'n zijt gij uw zelven zoo wel,

 

als waneer, in den krulrook

 

van uwen staf of uw smisse,

 

uw minzaam en luimig gelaat glimt,

 

ringsch en rood, lijk de koornmaan⁽¹⁴⁴⁾

 

midden de dampen van 't moerland.’

 

Dan, met nen smaaklijken grimlach⁽¹⁴⁵⁾

 

weêrtaalde hem Baselis den hoefsmid,

 

wijl hij, wel op 't gemak,

 

zijn geweune zate aan den heerd nam:

 

‘Benedict Bellefontaine,

 

ghebt altijd uw kluchte en uw lied gij,

 

steeds ook vindt men u vroolijkst te moede

 

als èn ander, vol donker

 

uitzicht op euvel⁽¹⁴⁶⁾ niet el⁽¹⁴⁷⁾ voor zijn oogen

 

'n ziet hier als rampe.

 

Blijde zijt gij, als raaptet ge daaglijks

 

èn hoefijzer op man!⁽¹⁴⁸⁾.

(139) Rietspel: voor muizelspel, doedelspel; eng. bag-pipe. In muizel- en doedelzak waren 't, eertijds, schalmeien, rietpijpen. Schalmei komt van 't oudfransch chalemie (nu chalumeau), dat afgeleid is van 't latijn calamus = riet.
't Woord calamus is verwant met ons germaansch woord, halm.
't Engelsch drone beteekent het ronken, 't gonzen der bie; gezeid van drone: mannebie; vl. daarne of darre, van daar, de leegste klank, de grondklank van den muizelzak; verder, muizelspel in 't algemeen.

(140) Beuk (schip eener kerk): het zelfste woord als buik, verwant met buigen.

(141) Wijsteen: heilige steen, offersteen, autaar, vergelijkt wie of wijrook, wij of wigwater, wijden of wijgen, aan God toeheiligen, of in Godsname heiligen, zegenen. Ziet talmerk (32).

(142) Tijdwijs = horloge, uurwerk, uurwijs; tijdwijs is dus iets dat den tijd wijst, toont, aanwijst. 't Woord wijzer in naderen zin, beteekent fr. l'aiguille (du cadran), van daar groote wijzer, kleine wijzer.
Vergelijkt aanwijs of handwijs: stake met arms, of met geschilderde hand, die den weg, de bane toogt of wijst.

(143) Smoorkruid = kruid, gewas om te smooren, te rooken: tabac, toebak of tubak.

(144) Koornmaan of koornmane; oogst-oegst- of oestmane. Vergelijkt koornmaand voor oegstmaand.

(145) Grimlach, fr. sourire, eng. smile, van grimmen: het gezicht trekken; uit grimlach hebben ze glimlach gemaakt; grimlachen, in Vlaanderen ook monkelen, grammeelen, grimmen.

(146) Euvel: kwaad, onraad, enz., engelsch evil, nieuwhoogduitsch übel, deensch ilde, dat uitkomt op engelsch ill.
Den uitleg van duivel (diable) als ware 't de euvel, 'n is niet aan te nemen; duivel is schuimwoord, en komt van 't latijn diabolus, italiaansch diavolo, uit 't grieksch diabolos.
In 't echt germaansch kan men het gemakkelijk vervangen deur kwâgeest, hellegeest, en engel (latijn Angelus) deur hemelgeest.

(147) Niet el: niet anders, el: anders of elders, nog daaglijks gehoord: iemand el = iemand anders; niemand el, entwien el, entwaar el (entwaar elders) nievers el (nievers elders).
Dus el beteekent 1^o/ anders als 't komt achter e woord dat op menschen of zaken wijst; 2^o/ elders als 't draagt op ligginge, stand of plekke.
't Woord el vinden wij reeds als eerste deel in elders, dat met s de bijwoordgedaante geeft aan elder; d is versterkinge, eertijds elre, dat gemaakt is van el = ander. Oudsass. eli; gotisch aljis; oudfriesch ili; latijn alius; grieksch allos.
't Engelsch heeft else: ander, anders; en elsewhere: elders. Voor ander geeft het ook other.
El vinden wij nog in ellendig: el-landig, anderlandig; 't is te zeggen in ballingschap, ongelukkig: ellende: el-land, ballingschap. Vergelijkt ook Elzas. Oudhoogd. Elisâzzo: andere zate.

(148) 't Vinden van èn hoefijzer voorspelde geluk.

[p. 157]

 

Zwijgend èn stonde om den rookstaf te aanveerden

 

dien 't meisken hem brocht, zoo

 

nam hij èn kole uit den aschgloed,

 

ontstak⁽¹⁴⁹⁾ en trage sprak voort dan:

 

‘'t Is nu vier dagen, dat de Engelsche schepen

 

hier op hunnen zandhaak

 

wiegen, ten monde der Gaspereau,

 

met hun geschut dat naar ons wijst.

 

Niemand 'n kan 't achterhalen ook

 

wat ze in den zin hebben; 't volk moet

 

morgen vergaren ten huize des Heeren

 

waar 's konings bevel als

 

wet in ons land verkondigd zal worden!

 

Wacharm!... en intusschen

 

wat al vermoeden van rampe

 

'n ontstelt er het herte van 't volk niet!’

 

Dan gaf de landman voor antwoord:

 

‘misschien ligt die vlote aan ons strand, met

 

vriendlijker inzicht; misschien dat het koorn

 

in England mislukt is

 

deur den ontijdigen regen,

 

ofwel deur ontijdiger hitte, en

 

uit onze berstende schuren

 

komen ze om voedsel voor vee, en

 

kinders!’ - ‘O, dat 'n is 't oordeel van 't volk niet,’

 

sprak heftig den hoefsmid,

 

en hij schudde als in twijfel zijn hoofd,

 

verzuchtte, en zei verder:

 

‘Louisbourg⁽¹⁵⁰⁾ nog niet vergeten,

 

en Beauséjour, Port-royal ook niet!

 

Vele reeds vluchtten naar 't woudland,

 

blijven op loer langs den zoom, en

 

wachten met angstvol gemoed

 

hun twijfelbaar lot af voor morgen.

 

Wapens, en al ander slag ook van weertuig,

 

dat wierd ons ontnomen,

 

niets 'n lieten ze ons over,

 

behalve den smishamer, ende

 

't zeisen der maaiers.’

 

Dan zei hem al monklen⁽¹⁵¹⁾ de luimige landman:

 

‘veiliger zijn wij weêrloos,

 

te midden ons kudden en akkers,

 

veiliger binnen ons vreedzame dijken,

 

belegerd deur 't zeenat,

 

als onze vaders in vesten

 

omzet met 't geschut van den vijand.

(149) Ontsteken: doen branden; de stove ontsteken, zijn pijpe ontsteken. Ook in dien laatsten zin, op zijn eigen en aleene gebruikt; bijv. ik ga ne keer ontsteken (allumer ma pipe); gebuur ontsteekt ne keer. Longfellow zegt ook: had lighted.

(150) Louisbourg, Beauséjour en Portroyal zijn namen die vroegere oorlogen en nederlagen herinnerden.

(151) Monkelen: grimlachen, grammeelen, grimmen, meesmuilen.

[p. 158]

 

Vriend, nu geen vreeze voor onraad,

 

geen schauwte van wee, dezen nacht, 'n

 

dale er op dak en op heerd;

 

't is den avond van 't huwlijksverdrag; het

 

huis en de schure ze staander;

 

de lustige jongens van Grand-Pré

 

bouwden ze deugdlijk en wel,

 

en braakten⁽¹⁵²⁾ het land er alomme,

 

vulden de schure met hooi,

 

en het huis voor e jaar ook met leefte.⁽¹⁵³⁾

 

Deelman⁽¹⁵⁴⁾ Le Blanc zal hier evens gaan zijn

 

met zijn blad en met inkte; 'n

 

moeten wij dus niet gezind⁽¹⁵⁵⁾ zijn,

 

en meêdoen in 't blijzijn der kinders?’

 

Wat ter zijden, bij 't raam, met heure hand

 

in heur minnaars, zoo stond daar

 

Evangeline, en ze bloosde bij 't zeggen

 

van vader; het woord 'n

 

was maar rechts⁽¹⁵⁶⁾ van zijn lippen,

 

als, weerdig, den Deelman in huis tort⁽¹⁵⁷⁾.

('t Vervolgt)

(152) Braken, eng. break; = breken, hier gezeid van 't ommewerken, 't ommeploegen, van den akker; van daar, brake liggen, omgeploegd maar nog niet bezaaid: (fr. terre en jachère).
Braken wordt nog gezeid in den zin van braak liggen: met rustende werking van breken bijv: het land braakt goed in droog weêre.
Braken beteekent nog 't breken van den grond met èn houweeltje, of ander werktuig, om het groeien en 't wassen te vergemakkelijken; bijv.: loof, wortels braken.
Braken: wordt verder gezeid voor 't breken, 't beuken van vlas en hennip (kemp) (macquer le lin, le chanvre).
Braken: in den alom gekenden zin van overgeven, fr. vomir, wordt ook gebrocht tot breken, uitbreken, in 't duitsch ausbrechen.

(153) Leefte ook lifte: Voorraad om van te leven; leeftocht of lijftocht, levensmiddelen.

(154) Deelman = notaris: man die aangesteld is om volgens wet de erfenisse onder de erfgenamen te kavelen, te deelen, te verdeelen.

(155) Gezind, voor welgezind, vroolijk, te vreden, nog dikwijls gehoord: bijv. hij is gezind lijk èn katte; en gezind dat hij was! hij trok gezind naar zijn huis.

(156) Maar rechts: dikwijls in de uitsprake verwrongen tot maarres, maarreks, maarrest, maarreis, maarrenks: heeft de beteekenisse van maar juist, maar evens, maar nauwelijks; ook slechts, aleenlijk: in sommige boeken vindt men recht voor rechts: bijv. recht voor zijn doot ghinc hij zijn broeders besoecken. (M. Lambrecht).

(157) Tort van terten met 't verschuiven der r, treten; terden =treden: onze t bestaat ook in 't oudhoogd. tretan, in 't mid. hoogd. en nieuwh. duitsch treten. Uit het germaansch komt fr. trotter.