Biekorf. Jaargang 10

[p. 137]

^(*) Evangeline van Hendrik Wadsworth Longfellow
op mate vertaald uit het Engelsch in 't Vlaamsch.
(3^de vervolg.)

Nu kwam het jaargetij weêr

dat de nachten al kouder en langer

worden; de zonne in heur wijken

ging 't sterrebeeld van scorpioen in⁽¹⁰¹⁾.

Trekveugels zeilden deur loodgrauwe lucht,

en verlieten het ijs der

gruwzame noordkreek⁽¹⁰²⁾, voor strange⁽¹⁰³⁾

en voor eiland beneden den keerkring.

't Koorn was overal binnen,

en wild met de winden van de herfstmaand⁽¹⁰⁴⁾

vocht nu de woudboom, lijk Jacob die vocht

met den hemelgeest vroeger.

Al de teekens voorspelden

nen langen en vreeslijken winter.

Bietjes, met voorgevoel van hunnen nood,

hadden zeem⁽¹⁰⁵⁾ opgedaan, ont⁽¹⁰⁶⁾

't liep uit de korven;

de jagers, de wilde Indianen beweerden

dat de winter ging hard zijn,

want 't haar van de vossen stond dikke.

Zóó kwam het najaar; dan volgde nog

't heerlijk getij, dat de boeren

fraai⁽¹⁰⁷⁾ en godsdienstig daar,

‘'t zomerken van Alderheiligen’ noemden.

't Luchtruim was vol met droomend

en tooverend licht, en de landstreek

lag lijk nieuwe geschapen

in al 't frissche der kindscheid.

De aarde scheen 't land van den vrede,

en 't rusteloos herte der zee ook

was bedaard voor èn stonde.

Al 't geluid smolt zingend in één: het

roepen der kinders in 't spel,

en 't kraaien der hanen op de hofsteên,

't zwieren van vlerken⁽¹⁰⁸⁾ in slapende lucht,

en 't koeren⁽¹⁰⁹⁾ der duiven,

(*) Misdrukt in 't voorgaande talmerk, bl. 118.
Herder en leeraar van 't Grand-Pré,
leest:
Herder en leeraar van Grand-Pré.

(101) Op 21 in Herfstmaand (September).

(102) Kreek: bochte eener beke, ook kleinen insprong van de zee. Eng. bay en creek. Uit het germaansch komt 't fransch crique.

(103) Strange: strand, zeestrand.

(104) Herfstmaand: September.

(105) Zeem: honing, honig. Middelnederl. seem, ondhoogd. seim, middelhoogd. en nieuwhoogd. seim, oudnoordsch seimr = honingraat.
In zeemvel, zeemleêr, is zeem èn ander woord, dat overgenomen wierd uit 't fransch chamois (peau de chamois)-

(106) Ont: tot, tot dat; vergelijkt van ends ont ends = d'un bout à l'autre. Bijv.: gij moet hem meten van ends ont ends (van 't een einde tot het ander). Te Wonterghem en elders wordt het verwrongen tot van ends ent ends, van ens-en-tens.
Het engelsch unto (tot, tot aan), en met stemzate op u̅nt(o) is zonder twijfel de weêrsplete van ons ont.

(107) Fraai: hier in den zin van goed, brave. Vergelijkt fraai kind. Fraai en godsdienstig vertaalt in zijnen vollen zin het engelsch pious.

(108) Vlerk (vleugel), vleer, vlere, vlederik, vlerik, afgeleid van vlederen, fladderen (vledermuis, vleremuis).

(109) Koeren: korren (der duiven). Van denzelfsten wortel als kieren, kerren, en verwant met 't grieksch ge̅ru̅, en 't latijn garrire.

[p. 138]

 

alles was stil en weêrhouden

 

lijk 't zuchten der liefde, en de groote

 

zonne, keek liefoogend ook,

 

deur de guldene dampen omtrent heur,

 

binst dat, getooid in zijn bruin,

 

en zijn rood, en zijn geluw gewaad, en

 

blinkend met dauwglans, het glinstrend

 

geboomte van 't woudgebied straalde

 

lijk de Plataan⁽¹¹⁰⁾, dien de Persen

 

met schoûrkleed⁽¹¹¹⁾ en kleinood⁽¹¹²⁾ versierden⁽¹¹³⁾.

 

 

 

Thans herbegonnen en heerschten

 

de ruste, de liefde en de stilte.

 

Weg was den dag, met zijn last en zijn hitte,

 

en 't dalende dumster

 

brocht zijne avondster weêr in 't gewelf

 

en de koeien⁽¹¹⁴⁾ ook stalwaards.

 

En zij kwamen al dreelvoeten⁽¹¹⁵⁾,

 

leîn hunnen hals op malkander,

 

zetten hun neusgaten open,

 

en haalden⁽¹¹⁶⁾ de koelte op des avonds.

 

Vooren op, met de belle aan,

 

ging 's meiskes prachtige veerze⁽¹¹⁷⁾,

 

trotsch op heur sneeuwwit vel,

 

en op 't snoer dat wuifde⁽¹¹⁸⁾ aan den halsband.

 

Vreedzaam stapte ze en trage,

 

als wist zij dat 't menschdom heur lief had.

 

Dan kwam de schaapherder weêr

 

met zijn bletende⁽¹¹⁹⁾ kudden van 't zeeland,

 

waar zij 't liefst gingen weiden.

 

De schaaphond kwam achter, en volgde

 

vol geduld en vol aanzien,

 

en eêl in zijn heerlijk vernuft, zoo

 

wandelde hij over end weêr⁽¹²⁰⁾

 

met grootsche doeninge, en zwaaide

 

trotsch zijnen waaisteert, en joeg maar al vooren

 

het schaap dat te leeg viel.

 

Hij bestierde de kudde, als de

 

schaper nen tuk⁽¹²¹⁾ deed, en hield ze

 

vrij van den wolf, die bij nachte

 

in de sterrelucht huilde uit het woudland.

 

Late, en met 't rijzen der mane,

 

kwamen de wagens uit 't meerschland,

 

zwaar van 't hooi, dat, gebrijnd⁽¹²²⁾,

 

alom zijnen geur in de lucht zond.

 

Vreugdevol neigden⁽¹²³⁾ nu de orsen,

 

met dauw op hun mane en hun vitlok⁽¹²⁴⁾,

(110) Plataan: plataanboom; eng. plane-tree: is ne grooten boom, met lange wijduitgespreide takken en breedgeschaarde blaren (lijk groote druivelaarblaren). Herkomstig uit Asia, wierd overgebracht in de warme landen van Europa, en groeit geern in wakken grond, langs water en woudland. (Ziet Dodoen's Cruydtboeck.)

(111) Schoûrkleed, schouderkleed, mantel.

(112) Kleinood: juweel. Klein in eersten zin van rein, zuiver (eng. clean), sierlijk, bevallig, dun, en ood = schat. (Ooievaar = schatbrenger, schatdrager, voor oode-baar van ood, en baren: dragen). Kleinood dus: bevallige, sierlijke kostbaarheid, juweel (dat komt uit 't oudfransch joel, nu joyau (joie) = iets dat verheugt).

(113) Persen ..... versierden: Longfellow zinspeelt hier op 't gene Herodote verhaalt van Cyrus, die nen schoonen Plataanboom prachtig versierde en vereerde.

(114) Koeien: Longfellow geeft Herd, 't gene kudde, bijzonderlijk vee-kudde beteekent. (Ziet Walker-Smart.) Wij hebben ook 't vlaamsch woord herder in den zin van koei- of schaapherder.
't Engelsch flock, dat lijk herd ook in eersten zin èn verzamelinge van dieren bediedt, wordt eerder gezeid van schapen, en verschijnt eenige reken verder (with his bleating flocks).

(115) Dreelvoeten: dreelen, streelen met den voet, lijk het de koeien doen, die vermoeid zijnde, het bovenste van den schoe maar weinig op 'n heffen, en alzoo 't zand of den grond in 't verterten lijk lichtjes strijken. (Vergelijkt sleepvoeten, stampvoeten.)

(116) Ophalen, hier optrekken, opsnuiven. 't Engelsch to hale, ook to haul. Men zegt nog: zijnen asem halen of ophalen, nen diepen asem halen, zijn herte ophalen, e snuifken ophalen. 't Engelsch heeft to fetch voor halen, in den zin van fr. chercher.
Halen bediedt eigentlijk: roepen, ontbieden, van indogermaanschen wortel kal en germaansche wortel hal, en is verwant met grieksch kalein = roepen, en latijn calare.
Uit den eersten zin van roepen, ontbieden, hebben wij verder den zin van uitlokken, trekken, optrekken. Uit het germaansch komt fransch haler in de zeevaart; bij voorbeeld: haler un cordage = èn touwe ophalen; in de jacht: haler les chiens = de honden ophitsen (door geroep); voor andere zinnen van haler, ziet Kramers.

(117) Veerze, vaars, (fr. génisse), eng. hifer, var = kalf, varkoe = kalfkoe; ons woord veer of vaar is ook nog in 't tweede deel van 't engelsch heifer. Hei, in den zin van high, hoog, groot, en fer = kalf, dus heifer = volgroeid kalf = veerze.

(118) Wuiven: licht waaiend of rimplend bewegen; van den zelfsten stam als wippen; eng. to wave; 't engelsch wave = ook lichte rimplende waterbaar, duitsch woge, dat uitkomt op den stam van wegen, bewegen, wiegen en wagen.

(119) Bleten, blaten, eng. to bleat, fr. bêler, klankweêrgevend.

(120) Over end weêr: over ende weêr: ende voor en, is nog bewaard in elkendeen, om end om, eerst ende vooral, heer ende meester, enz. 't Middelnederlandsch benevens en, enne, had ook ende; de d of t vinden wij in al de germaansche zustertalen. Ondsassensch endi, oudhoogd. enti, unti, angelsassensch and, engelsch and, oudfriesch ande, middelhoogd. unde, nieuwhoogd. und.
Waarom ende, zelfs aleene genomen, verwijzen daar waar het beter draagt en meer kracht heeft als en? 't is eigen goed, 't is weelde in de tale.

(121) Tuk (tikken, tokken, tukken), tuk, tik, is eigentlijk: slag, bewegenisse; tukkebollen (uit tuk, en bol = hoofd) is het slaande bewegen van t hoofd, bij iemand die zit te slapen. - Vergelijkt schuddebollen. Van daar, in algemeene bediedenisse, nen tuk doen = voor èn tijdeken slapen. (Vergelijkt noentuk, elders noenstond).

(122) Brijnen. Eng. to brine, zouten met pekel, brijne of gesmolten zout. Hier is brijne 't zoutachtig vocht van 't zeewater, dat in 't gers zit. Gebrijnd, dus: deurtrokken van dat zoutvocht.
'n Zou 't woord niet staan tot barnen (branden), brennen, oudsass. brinnan, gotisch brinnan, eng. to burn?

(123) Neigen: neien, henniken, grunniken, grinniken fr. hennir.
Eng. to neigh, angels. hnoegan, ondnoordsch hneggja, zweedsch gnägga, deensch gnegge, is klankweêrgevend.

(124) Vitlok of vetlok, eng. fetlock = de haarlok, op het achterste bovendeel van den ors- of peerdsvoet. Vet of vit verwant met voet. Vitlok ware dus de voetlok. Vit, voet verwant met grieksch pous-podos, en latijn pes-pedis.

[p. 139]

 

binst dat hooge op hun schouders,

 

hun houten en lijvige zadels⁽¹²⁵⁾,

 

mooi in hun blinkende verwe,

 

en met bloeroode kwispels⁽¹²⁶⁾ behangen,

 

knikten⁽¹²⁷⁾ in 't glanzend getooi,

 

lijk stookroozen⁽¹²⁸⁾ zwaar van den bloezem.

 

Duldzaam intusschen, stonden de koeien,

 

en gaven hunne uiers⁽¹²⁹⁾

 

over in de handen der melkmeid,

 

wijl nu, luide en gemeten,

 

in den zingenden eemer

 

de melkstriemen schooten dat 't schuimde.

 

't Loeien van 't vee, en 't schetrend⁽¹³⁰⁾ gelach,

 

dat men hoorde over 't hof nog,

 

sloeg en weêrklonk op de schuren,

 

maar haast zonk het weg in de stilte.

 

Zwaar, en met knarzend geruchte,

 

gingen de schuurdeuren toe, al

 

de houten staven doen rutlen,

 

en alles dan zweeg voor nen tijd⁽¹³¹⁾ daar.

('t Vervolgt).

(125) Zadel: eng. saddle, noordhoogd. sattel, latijn sella (sedla, sedere) verwant met zitten, zate, zetel, enz.
Hier is er eigentlijk sprake van 't gareel met gansch zijnen toestel, die eertijds den rugge bedekte, en als zadel, zate kon genomen worden.

(126) Kwispel: tros, truizel, truisch dat komt uit fr. trousse, trousser. De bloedroode kwispels hier zijn de slingerende truizels in bloeroode wolle.

(127) Knikken = versterkinge van knijgen; knijgen staat tot nijgen, (met het hoofd buigen) gelijk knijpen tot nijpen.

(128) Stokrooze of takrooze, eng. hollyhock, behoort tot de mulluwen (latijn malva, fr: mauve), of pappels, die verdeeld worden in wilde malluwen en temme (tamme).
Voor Hollyhock geeft Dodoens ook winterrooze en herfstrooze; stokrooze is in 't fransch rose tremière, rose d'outremer. (Ziet Kramers, en De Bo-Samyn). De pappels staan bij 't volk ook bekend onder den name van pappotten; van daar pappelblaren, in de geneeskunde van 't volk, en pappotwortels.
De latijnsche en wetenschappelijke name van stokrooze is althoea rosea: de witte malluwe, hemst of heemst, heet althoea officinalis, vandaar ook nog onder 't volk: atheawortels (van 't latijn althoea), en heemst- of hemstwortels.

(129) Uier, of uider, westvl. eur, en elder, middelnederl. uder, eng. udder, verwant met grieksch outhar, en latijn uber.

(130) Schetren, schetteren, staat tot schaatren, schateren, gelijk kletteren tot klateren.

(131) Voor nen tijd: Longfellow geeft for a season: dat in 't engelsch niet aleen jaargetijde, maar gelijk welk nen tijd beteekent, hier waarschijnlijk voor den nachttijd, om reden dat er 's winters ook geruchte is en werkzaamheid, in hof- en schuurgebouwen.