Biekorf. Jaargang 10

Oude Damsche Graanmaten

OP het stadhuis te Damme bewaart men - of dat bewaren mag heeten? de bedoelde koperen maten liggen ergens, met anderen rommel, boven op een kast - vier oude graanmaten, waarvan mijn vriend K. Dezuttere mij indertijd de volgende beschrijving stuurde:

I. Cylindervormig vat in geel koper met eenen band bovenwaarts, eene vlaklatte en stut van binnen, een ring op de eene buitenzijde, en op de andere zijde 't wapen van Damme, waaronder het jaartal 1665.
Doorsnede: 44.8 cm.
Diepte: 27.5 cm.
Inhoud: 43.349 liters.
II. Beschrijving als hierboven.
Doorsnede: 47.1 cm.
Diepte: 28.4 cm.
Inhoud: 49,482 liters.
III. Beschrijving als hierboven.
Doorsnede: 36.3 cm.
Diepte: 21 cm.
Inhoud: 21.733 liters.
IV. Beschrijving als hooger. Doch geen vlaklatte noch stut.
Doorsnede: 23.8 cm.
Diepte: 12.2 cm.
Inhoud: 5.427 liters.

De inhoud van elke dezer graanmaten werd berekend, - niet gemeten. 't Is dan ook best mogelijk, ja, 't is bijna

[p. 42]

zeker, dat er wel tusschen de berekende inhoudsgetallen en de gemeten, 't is te zeggen, de ware inhoudsgetallen een klein verschil zal bestaan.

Wat er ook van zij, de inhoudsopgaven, zooals ze ons medegedeeld werden, stemmen goed overeen met de herleiding der oude koornmaten van Brugge en 't gewezen Vrije, zooals die voorkomen in de ‘Tafels van vergelijking der Nieuwe Nederlandsche Maten en Gewigten met de Oude Maten en Gewigten der provincie West-Vlaanderen, en omgekeerd. Door F.J. Van Heerswynghels, Brugge, Bogaert-Dumortier.’ Z. jaar, in-8^o.

Op bl. 73 vinden we daar dat 4 maten één hoed uitmaakten; dat 1 maat gelijk stond met 43 liters; en dat bijgevolg één hoed zooveel deed als 172 liters.

Een hoed, leest men in Adriaen vander Gucht's cijferbouck⁽¹⁾, f^o 4, was te Brugge verdeeld in 4 maten of viertalen: ééne mate, in 4 vierendeelen; en één vierendeel in 8 ekkens.

De hierboven beschreven graanmaat n^o I heeft, op weinig na den inhoud van ééne maat of viertale (43 l.). Er is slechts 0,349 l. verschil, en wij hebben doen opmerken dat de gemeten inhoud misschien van den berekenden inhoud wel wat afwijkt.

De graanmaat n^o II meet daaromtrent 1/3 meer dan eene volle maat of viertale; haar inhoud is iets grooter dan eene maat of viertale + een half vierendeel of twee ekkens (48, 4 l.).

De graanmaat n^o III heeft daaromtrent den inhoud van eene halve maat of twee vierendeelen (21, 50 l.). Het verschil is enkel 0,233 l.; en misschien ware dit verschil nog geringer, zoo wij de gemeten inhoudsopgave kenden.

(1) Cijfer-bouck / inhoudende vele nieuwe / fraye / ende gherienighe Practijcken van Arithmetica / ... vergadert ende ghemaect bij Adriaen vander Gucht in-gheboren Poorter der stede van Brugghe / ende schoolmeester aldaer inde Rudderstraete / daer men de zelue vijnd te coopen. - Gheprent te Brugghe inde Peerde straete bij mij Pieter de Clerck / Ghezwooren drucker der Co. Ma. wonende inde Synagoghe. Int jaer Ons Heeren 1569.

[p. 43]

De kleinste der vier Damsche graanmaten komt bijna juist overeen met het achtste deel van eene maat of viertale, 't is te zeggen, een half vierendeel, ofwel nog, 4 ekkens. (5. 4 l.)

't Ware te wenschen dat de oude Damsche graanmaten van boven de oude stadhuiskast eindelijk wegkwamen, en ergens, b.v. in 't Museum van Oudheden te Brugge, een waardiger en zekerder bergplaats vonden. En wenschelijk ware het insgelijks vooral op te sporen, wat er rechts en links van oude maten en gewichten nog bestaat. Met den dag worden die eerbiedwaardige overblijfsels uit den bloeitijd eener zeer ingewikkelde cijferkunst zeldzamer en zeldzamer. Om de aanzienlijke rol, die ze gespeeld hebben in 't leven van zoo talrijke geslachten, verdienden ze, in onze Oudhedenverzamelingen, vast en zeker wel eene eereplaats.

Uit Leuven.

L.S.