Biekorf. Jaargang 8

[p. XVII]

Bijblad van ‘Biekorf’ in Bloeimaand, 't jaar 1897.

Iseghemsch Westvlaamsch

I. 't Onbepaald lidwoord: ne (nen), en, e (en)^(*).

1. IN 't mannelijk is 't altijd: ne, 't en zij vóór eenen klinker, of vóór b, h, d, t. B.v. ne man, ne vloer, enz.

Vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t, is 't: nen. B.v. nen aap, nen beer, nen heere, nen duim, nen torre.

2. In 't vrouwelijk is 't altijd: en. B.v. en vrouwe, en boerinne.

3. In 't onzijdig is 't altijd: e, 't en zij vóór eenen klinker, en vóór b, h, d, t. B.v. e kind, e peerd.

Vóór eenen klinker, en vóór b, h, d, t, is 't: en. B.v. en apejong, en boerken, en hert, en dak, en taartje.

(*) Ziet daarover, langer en breedvoeriger, Biekorf, 1895, bl. 126 en 138.

II. 't Bepalend lidwoord: de, den, het, 't^(*).

A. Enkelvoud.

1. In 't mannelijk is 't altijd de, 't en zij vóór eenen klinker, of vóór b, h, d, t. B.v. de mensch, de weg.

Vóór eenen klinker, en vóór b, h, d, t, is 't: den. B.v. den ezel, den boer, den held, den duivele, den taarteklaai.

2. In 't vrouwelijk is 't altijd: de. B.v. de duive, de boerinne.

3. In 't onzijdig is 't altijd het, 't. B.v. het peerd, 't lam, 't hooi.

(*) Ziet daarover, langer en breedvoeriger, Biekorf, 1895, bl. 126 en 138.

[p. XVIII]

B. Meervond.

Altijd de. B.v. de mannen, de vrouwen, de kinders. Opmerking. In Antwerpen en in Brabant volgt het lidwoord die zelfste regels, uitgenomen:

1. Dat de r daar bijna overal op den zelfsten voet gesteld wordt als b, h, d, t. B.v. nen ring, en riet.

2. Dat de b in 't zuidelijk en in 't zuidoostelijk gedeelte der Kempen en in Oost-Brabant (gelijk in Limburg) op den zelfsten voet gesteld wordt als de andere medeklinkers. B.v. ne boom, ne boer, è berd. (Ziet Biekorf, 1895, bl. 138.)

III. Bezittelijke voornaamwoorden: mijn, uw, zijn, heur, ons, ulder (uw, vester), hulder (hun).

A. Enkelvoud.

1. In 't mannelijk is 't gewoonlijk: mijne, uwe, zijne, heure, onze, uldere, huldere, 't en zij vóór eenen klinker of vóór b, h, d, t. B.v. mijne man, uwe frak, zijne jongen, heure vent, onze wagen, uldere vorst, huldere wijn.

Wij zeggen evenwel ook: mij, u, zij, heur, ons, ulder, hulder vadere, gróótvadere, stiefvadere, schoonvadere, schoonbroere.

Vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t, is 't gewoonlijk: mijnen, uwen, zijnen, heuren, onzen, ulderen, hulderen. B.v. mijnen appel, uwen oven, zijnen uil, heuren hane, onzen boom, ulderen dag, hulderen tak.

Wij zeggen nochtans ook: mijn, u, zijn, heur, ons, ulder, hulder broere; ons Heere.

2. In 't vrouwelijk is 't: mijn, u, zijn, heur, ons, ulder, hulder. B.v. mijn penne, u gezondheid, u eere, u hage, zijn koe, heur, ons, ulder, hulder streke.

Wij zeggen nochtans ook: mij, zij moedere, zustere, schóómoedere, gróómoedere, stiefmoedere, schóózustere.

3. In 't onzijdig, vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t, is 't: mijn, zijn, u, heur, ons, ulder, hulder. B.v. mijn ezelken, zijn been, u, heur, ons, ulder, hulder dak, taartje.

Vóór eenen anderen medeklinker is 't: mij, zij, u, heur,

[p. XIX]

ons, ulder, hulder. B.v. mij peerd, zij manneken, u, heur, ons, ulder, hulder kind.

B. Meervoud.

Altijd is 't: mijn, zijn, u, heur, ons, ulder, hulder. B.v. mijn boeken, zijn dochters, u oogen, heur, ons, ulder, hulder peerden.

IV. Aanwijzende voornaamwoorden: die, dien, diene, dienen; dee, deen, dene, denen; dat, da'.

A. Enkelvoud.

1. In 't mannelijk, vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t, is 't altijd: dien, dienen, deen, denen. B.v. dien aap, dienen baas, deen held, denen droogscheerder, dien tandetrekker.

Vóór eenen anderen medeklinker is 't: die, diene, dee, dene. B.v. die man, diene vent, dee vadere, dene jongene.

2. In 't vrouwelijk is 't: die, dee. B.v. die vrouwe, dee heldinne.

3. In 't onzijdig, vóór eenen klinker en vóór h, is 't: dat. Vóór eenen anderen medeklinker is 't: da'. B.v. dat oventje, dat hondtje; da' beestje, da' ventje.

B. Meervoud.

Altijd die, dee. B.v. die menschen, dee koeien.

V. Bijvoegelijke naamwoorden.

A. Enkelvoud.

1. In 't mannelijk, vóór eenen medeklinker, uitgeweerd vóór b, h, d, t, is de uitgang: e. B.v. ne fraaie vent, ne schuwe kerele.

Vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t, is 't: en. B.v. ne schoonen ezele, ne waren held, ne rijken beenhouwere, ne fijnen deugniet, nen hoogen torre.

2. In 't vrouwelijk is de uitgang: e. Die e wordt verminkt vóór eenen klinker en vóór h. B.v. die deugdzame moedere, die onnoozel' oore, kort' en lang' havere krijgen.

3. 't Onzijdig bijnaamwoord is onveranderlijk. B.v. e koppig ezelken, en droef kind, e fraai peerd.

[p. XX]

B. Meervoud.

De uitgang is: e. Die e wordt verminkt voor eenen klinker en vóór h. B.v. fraaie menschen, groote kamers, kleene kinders, vett' ossen, zwar' hamers.

Bijzonderheden over den uitgang d, de, den, t, n. Over d, de, den achter aa, éé, óó, oe.

A. Enkelvoud.

1. In 't mannelijk valt de, den weg. B.v. ne kwaa' mensch, ne wree' kerele, ne roo' veugele, ne goe' vent, ne kwaa'n eerappele, nen bree'n band, ne roo'n tichele, ne goe'n hond.

2. In 't vrouwelijk valt de weg. B.v. en kwaa' bette, en doo' hage, en wree' moedere, en goe' aande.

3. In 't onzijdig valt d weg, uitgenomen vóór eenen klinker, en vóór h, d. B.v. e kwaa' peerd, e goe' kind, en dood everzwijn, e wreed hondeken, e goed deel.

B. Meervoud.

De valt altijd weg. B.v. kwaa' appels, goe' peren, bree' straten, roo' kaken.

Over t achter éé, óó.

In 't onzijdig enkelvoud valt t weg, uitgenomen vóór eenen klinker en vóór h, d. B.v. hee brood, en bloo peerd, e groo kind, e groot deel. Daarenboven onderscheiden wij duidelijk tusschen groo-vadere, groo-moedere, en groote vadere, groote moedere.

Over n achter éé, óó.

In 't onzijdig enkelvoud, valt n weg, uitgenomen vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t. B.v. e klee manneken, e schoo peerd, e kleen of e schoon apejong, heerken, boerken, dak, taartje.

Bemerkt ook het verschil tusschen schoo-vadere, schoo-moedere, schoo-zeune, schoon-dochtere, schoo-zustere, schoon-broere, en schoone vadere, moedere, zeune, dochtere, zustere, schoonen broere.

[p. XXI]

VI. Één (telwoord) en geen.

1. In 't mannelijk is 't: ééne, geene, uitgenomen vóór eenen klinker en vóór b, h, d, t. B.v. ééne God, geene vent.

Wij zeggen evenwel ook: éé, géé vadere, schoovadere, stiefvadere, groovadere, schoonbroere. Vóor eenen klinker en voor b, h, d, t, is 't: éénen, géénen. B.v. éénen appel, geenen beer, éénen duivel, éénen top.

Wij zeggen evenwel ook: één, geen broere.

2. In 't vrouwelijk is 't: één, geen. B.v. één vrouwe, geen tafele.

Wij zeggen ook: éé, géé moedere, schoo-, stief-, groomoedere, zustere, schoozustere.

3. In 't onzijdig is 't: éé, géé, uitgenomen voor eenen klinker en voor b, h, d, t. B.v. éé kind, géé peerd, géé geld.

Voor eenen klinker en voor b, h, d, t, is 't: één, geen, B.v. één appeltje, geen herte, een berejong, dak, tuintje.

In 't meervoud is 't altijd: geen. B.v. geen mans, geen vrouwen, geen kinders, geen ouders.

VII. Betrekkelijk voornaamwoord: die, dat.

1. In den noemvorm is het altijd die. B.v. de man die komt, de vrouwe die klapt, het kind die schreemt, de ouders die werken.

2. In den doel- en voorwerpsvorm, voor eenen klinker en voor h, is het: dat; voor eenen anderen medeklinker is het: da'. B.v. De man (mannen) dat ik begere, de vrouwe dat hij versmaadt, de kinderen dat hij lesse geeft, de koeien da' Bruin gekocht heeft.

Nochtans in steê van dat ik, da' wij, da' gij, zeggen wij: dak (dakke), damme, di-je.

VIII. Brood, dood, bloed, nood, niet, nooit, moet, en andere diergelijke:

De d en de t blijven voor eenen klinker en voor h, d, maar vallen weg voor eenen anderen medeklinker. B.v.

[p. XXII]

brood-huis, broo-noodig, broo-mes, doo-boek, doo-klokke, bloed-ader, bloed-dorst, bloed-hond, bloe-rood, bloe-geld, niet eten, niet drinken, niet haperen, nie loopen, nooit aarzelen, nooit helpen, nooit dalen, nooi bedelen, nood eten, nood hulpe bieden, nood duimleggen, noo' klagen, hij moet eten, gij moet dood, hij moe' luisteren, enz.

IX. Zou, zoud, zoudt, zoûn.

1. In den eersten persoon enkelvoud is 't: zou. B.v. ik zou aarzelen, blijven, loopen.

Bemerkt nochtans zoud voor er: ik zoud er wel komen.

2. In den derden persoon enkelvoud, alsook in den tweeden persoon enkel- en meervoud, voor eenen klinker en voor h, is 't: zoud; voor eenen anderen medeklinker is 't: zou. B.v. hij zoud eeken uittrekken, hij zoud heuren kop afwringen, zij zou vluchten, gij zoud hem helpen, ge en zou Pieter niet krijgen, enz.

Bemerkt nochtans zoudt voor er, d, gij, alsook voor hij in den vragenden vorm. B.v.: ge zoudt er van krijgen, ge zoudt dien held moeten ringelen, ge zoudt (ook: zou) gij vluchten, zoudt hij komen? Ook nog: Wa' zoudt hij!

3. In den eersten en derden persoon meervoud, is 't: zoûn. B.v. wij, zij zoûn loopen, helpen.

Slot.

De vloeiendheid van onze tale is grootendeels te danken aan het stelselmatig en regelmatig onderscheid dat wij maken tusschen de klinkers en de medeklinkers, alsook tusschen h, b, d, t, n, en de andere medeklinkers. Aangaande ons onbepaald lidwoord (ne, en, e), schreef De Bo (Idioticon, een) in dezer voege: ‘Het ware te wenschen dat men dit vlaamsche lidwoord overbracht in de geschrevene taal; zij zou er bij winnen niet aleen in rijkdom en duidelijkheid, maar ook in vloeibaar- en welluidendheid.’ Wat de duidelijkheid betreft:

1. Wij onderscheiden duidelijk tusschen het lidwoord en het telwoord één: tusschen ne man en ééne man, en vrouwe, en één vrouwe, e kind en éé kind enz.

[p. XXIII]

2. Met ons lidwoord kunnen wij altijd weten van welk geslacht een woord is. B.v. ne vloer is mannelijk, en sterre is vrouwelijk, e getouwe is onzijdig, enz.

Gij zult misschien daartegen opwerpen dat het onbepaald lidwoord, in 't onzijdig, voor eenen klinker en voor b, h, d, t, altijd en is, even als in 't vrouwelijk: b.v. en beestje, en beeste. Maar stelt tusschen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord een bijvoegelijk naamwoord dat met eenen anderen medeklinker begint, en gij zult rechtuit weten dat b.v. e schoon beestje van 't onzijdig geslacht is, en dat en schoone beeste van 't vrouwelijk is.

Het onbepaald lidwoord der huidige spraakkunst en kan daar in 't geheele niet aan!

De eenheid van geschrevene taal wordt van langs om meer noodzakelijk en wenschelijk. Maar de bevoegde en gezaghebbende spraakkundigen en taalsmeden zouden behooren malkander te verstaan om uit de verscheidene gewestspraken al het schoonste en het beste, het vloeiendste en het duidelijkste te verkiezen, te ijken en gemeen te maken: alsdan en zou er niemand te klagen hebben van de armoe.

G.V.d.P.

De eenheid van spellinge, te weten dat wij altemaal zulken klank door zulke en geene andere boekstaven verbeelden, dat schijnt mij, zoo niet noodzakelijk, toch wenschelijk. Maar dat wij om de ‘eenheid van taal’ zouden moeten b.v. peerd laten varen en paard zeggen of schrijven, klakke verloochenen en pet ijken, enz., dat is wat anders!

De ergste vijanden van onzen stam en van onzen Godsdienst begeren dat, niet in Noord Nederland, maar... hier.

G.G.