|
| |
| |
| |
Bijblad van ‘Biekorf’ in Grasmaand, 't jaar 1897.
Naar Jerusalem
MET den Vasten lezen wij een oud handschrift. Het behoort toe aan den wel edelen graaf Christyn van Ribeaucourt, en 't beslaat 83 bladen, of 166 bladzijden oud papier, die 28 cm. hoog op 20 breed en ingenaaid zijn in eenen stevigen omslag, overtrokken met rood fluweel. Het handschrift bevat de beschrijving van eene reize naar Jerusalem, zoo als wij uit de hoofdinge kunnen vernemen: Hier begint de heylige pelgremage ende reyse van Ihrlm ende voorts van Sinter Kattelynen gelyck ick Jan van Berchem begost ende gedaen hebbe inden naem des vaders ende des soons ende des heyligen gheests. Ende ter eeren van onser Liever Vrouwen ende der heyligher iouffrou Ste Katherinen, dit geschiet int jaer ons Heeren dusent vierhondert ende vier ende negentich.
In 1693 zijn twee bladen perkamijn al voren in het handschrift geplakt. Op het eerste al den voorkant staat de afbeelding van een brandvenster der collegiale kerk te Lier, waarop de vier gebroeders van Berchem, met hunne schutsheiligen, alsook de wapens van Berchem en Sevenbergen.
Op den aarkant van het zelfste blad is geschreven: ‘Ten versoecke van Jonr Ambrosius van Meghem, heere van Reyenborch ende Oirschot, hebbe ick Jooris Berchmans oudt schepene ende Rentmeester der stadt Lier inde qualiteyt als openbaer Notaris by Syne Mats Raede geordonneert in Brabant, geadmitteert tot Lier residerende mij getransporteert inde collegiale kercke van St Gommars tot Lier voors. ende aldaer bevonden seker groot geschildert glas staende boven int Cruys vande selve kercke recht tegen over den autaer waer in syn rustende de gebeenten van den voors. H. Gommarus, raeckende naer vuytwysens desselfs, de edele familie van Berchem, ende daer tegens gecollationneert dese geschilderde copye waer aen dit myn relaes is gecachetteert soo is deselve daermede bevonden over een te comen ende
| |
| |
taccorderen vuytgenomen de grootte. Aldus gedaen ter presentie van Mr Guillam vanden Sande, ende Michael van Gaesbeke loffelijke getuygen desen elffsten september xvjc tseventich. Toirconden &a ende was onderteeckent: Jor. Berchmans. Not. 1670.
Accordeert mette originele certificatie vanden voorn. Sr Berchmans geschreven in parkement ende geattacheert met een root sydelint ende twee segels aen een copye van een geschildert glas conform aent gene staende op d'ander syde, naer voorgaende collatie. Quod attestor. Ferd. Ph. Thys. Not. publ. 1693.’
Het tweede blad en is niet anders als eene stamtafel van de Berchems. Jan van Berchem's vader en moeder staan aan het hoofd, te weten: heer Arnout van Berchem, riddere en vrouw Isabella van Sevenberghe. Volgen hunne vier kinderen: joncr Arnout van Berchem; heere Jan van Berchem, de pelgrim van Rome en Jerusalem, die trouwde eerst met Henriette van Ranst, vrouwe van Ranst, en later met Agnes Dameronge; joncr Simon van Berchem en zijne gemalin joe Catharina Meale, en joncr Anthoon van Berchem, die in huwelijk trad met joe Margte van Lier gezeid d'Arschot.
Anthoon van Berchem had eenen zoon, Jonr Jan van Berchem, in zijn leven burgmeester van Antwerpen, en die getrouwd was met jouffe Jacqueline van Enckevoirt.
De dochter van jonker Anthoon had het huwelijk aangegaan met Anthonius Longin, heere van Lier, wiens dochter, jouffe Jacqueline Longin, trouwde met Antonius Martin van Meghem, heere van Mescourt, capiteyn etc.
Uit dit huwelyk sproot Ambrosius van Meghem, heere van Reyenborch in Oirschot, schepene der stad Brussel, die voor eerste vrouwe gehad heeft joe Olympia Clara van Helmont en voor tweede Joe Catharina Francisca Christyn van Ribaucourt.
Nu dat wij met Jan van Berchem kennis hebben gemaakt en gezien hoe zijne naneven in de familie der Ribaucourt's zijn gerocht, zullen wij hem volgen in zijne godvruchtige bedevaart.
| |
| |
‘Item des donderdaeches den VIIe dach van Meerte soe reysden wy Jors van Mechelsruyt eñ Jacques Momer ende ick vanden huyse van Bosschesteyne tot Brochem gelegen es. Wy bevalen ons inden almachtighe God eñ namen orloff aen onse vrienden ende reden des selven daechs tsavons totten clooster van Tongeloo eñ men dede ons goede chiere ende is iiij mylen.’
Den zevenden dag van Lentemaand vertrokken, en kwamen onze bedevaarders maar op paaschavond, die in 't jaar 1494 den zesden dag van Grasmaend viel, te Roomen aan. Niets of bijkans niets is er aangeteekend van hunne reize door Duitschland, maar Roomen wordt in 't lange en in 't breede beschreven.
‘Item des vrydaechs, den XIIe dach van April, leden wy van Romen en reden wy van Romen...’
‘Item des saterdaechs den xxen dach van April soe quamen wy met goeden winde inde schoone stadt van Venegien, van welcke stadt men niet genoeg en soude connen gescryven of geseggen.
‘Item tis te weten dat de stadt van Venegien is seer machtig groot en ryck en schoone, en hebben groote huizen en hebben een hertoge den welcken zy kiesen onder hen en die selve hertoge en mach niets sonder Raed vanden signorie van Venegien oft den ghemeynten en en heeft anders geen macht daen een belt dat aen een want gemaeckt staet en oft hij anders dede dan met rade van signorie of raetslieden, soe soude men recht en justitie over hem doen en souden hem hangen tusschen twee pilaren van steenen dewelcke staen bij 't palleys, en es bij sinte Marcx kerke en dat es de galghe van hertoge van Venegien.’
Venetiën moest voor onze Vlaamsche bedevaarders bijzonder veel aantrek hebben. Ook verbleven zij daar verscheidene dagen. Zij bezochten ‘een plaetse en hof besloten dwelck es genaempt Damerael en daer maeckt men de galeyen en ander groote schepen.....’ Ook de kerken en kloosters, want ‘tot Venegien zijn zoe vele kercken en cloosters, daer zoo vele heylichdoms es dwelcke men omme draecht op Sinte Marckx dach voer den hertoghe lancx der straete.’ Maar de groote zake was van middel te vinden om de reize voort te zetten. Hier volgt hoe alles naar wensch afliep.
‘Item den jersten van mey soo quame tot Venegien meester Claus van Dynter, Baerle van Eerboenen, daer wy seer blyde
| |
| |
om waeren want wy al een geselschap maeckten. Ende soe quamen noch in ons geselschap andere goede mannen wt onsen lande. Ende soe waren wy te gader onder ons achter een geselschap om onse reyse te doene van Jerusalem.
Item ten jersten meester Claus van Dynter, onser alder vader, eñ Claus de bastaert zynen dienaar. Item Jois van Mechelsruyt myn neve. Item Baerle van Eerboenen, Obeert van Berendrecht, Gielis de Smet, Willem Alaerts ende ic Jan van Berchem en waren soe te samen goede gebroeders gelyck behoort te syne op alsulcke reyse.
Item opten xijen dach van meye soe spraken wy metten patroon vande galeyen dewelcke genaempt was mer. Augustin Coutrin eñ hadde xix reysen gedaen tot Jerusalem eñ hy was eysschende voor elken persoon L ducaten eñ hy soude ons los en vry houden int theylich lant eñ alome daer wy comen souden van alle menegien oft cortesnen dwelck niet meer en droech boven twee of dry ducaten tgene dat wt sprack das es te weten dat men ons eysschen mochte behalven den cleynen cortesnen ende voorts den cost van Venegien tot Jerusalem eñ wederomme tot Venegien, te weeten als men opt water ter zee es, maer als men opt lant es oft ancker geworpen heeft soe en doet den patroon den cost niet van de pelgrims, maer een jegelyck zyn eygen cost gelyck altyt geweest is. Ende soe gaven wy onder ons achten een jegelyck persoon xlvj ducaten, en die patroon was daer mede te vreden om Mr Claus Dynter wille, dewelcke twee reysen tot Jerusalem geweest hadde en hier voertyts den patroon grooten dinst gedaen hadde. Maer daer waren vele heeren eñ duytsche heeren eñ graven in die selve galleye eñ die gaven een igelyck vyftich ducaten.
Item als de pelgrims hunnen coop gemaect hadden metten patroon, soe es de patroon schuldich en geloeft voor senatorye oft raetslieden dat hy de voers. pelgrims wel sal tracteren, los en vry houden van als dat men de pelgrims eysschende syn soude int Heylich lant eñ allome, behalven de cleyne cortesnen. Ende zoo gelooft hy noch int wech reysen dat hy niet boven twee daghen ten lancxsten en een halve blyven en mach, ten ware dat quame by fortune oft by onweder datmen ter zee niet zeylen en mochte. Ende zoe geeft hy noch over int gescrifte de signorie alle de namen eñ toename vanden pelgrims daer hy rekeninge schuldich es aff te geven. Maer int wederom comen en acht men niet vele op.
Item oft eenige inden sinne hadden te reysen nae Sinte Katerinen in monte Sinai en sy in de galleye vanden patroon niet weder en quame, soe es de patroon schuldich weder te geven acht ducaten en niet meer alzoe verre als hy betaelt ware, ende dat mach men te voren met hem onderspreken en zoe en can men gheene twist metten patroon gehebben.
| |
| |
Item alsmen van al metten patroon te vreden es en voer de signorie geweest hebben, soe zyn de pelgrims hem schuldich zyn gelt te geven, of ten minste de helft en dander helft tot Jaffa, dwelck is tbeginsel van den heyligen lande, en soe moet men hem daer betalen met niewen Venegiane ducaten ende alsulcken moet men hebben alle heydenisse duere. Ende te Venegien mach men hem betalen met ander ducaten, ende hy en can daer niet tegen geseggen by alsoo verre alse van goeden gewichte zyn.
Item boven al dat den patroon schuldich is te doene eñ boven cost, soe esmen behoeven provande te maken van wyne, case, en botere, worsten, bischuyt en ossen tongen die gesouten zyn, en van cruyde, kerssen, eñ suet water moet men oock hebben. Ende soo moet men oock hebben potten en panne, schotelen, ketelen eñ van als datmen daer behoeft. Want die hier af niet versien en waere en soude somtyts niet wel zyn, want den cost vanden patroon sober es opte galeye of op de schepen. Item van hoenderen en eyeren vint men genoech in de havenen eñ zoe en ist niet soe grooten noot daer eenighe ander provisie aff te maken. Dan ten mach niet schaden goede provisie.
Item soe coopt een jgelyck een matrasse en ij paer slapelakens om op te liggen inde galeye; want al compt men aen lant soe gaen altyt de pelgrims wederom slapen in de galeye, want men gheen logysten en vint om wel te syne, en tsekerste es altyt inde galeye te slapen gelyck altyt den meestendeel doet.’
Alles was nu gereed. Ook
‘des vrydaechs nae sinxen dach, den lesten dach van meye, soe gingen wij inden naem Gods inde galeye, dwelck lach buyten den casteel v mylen van Venegien.
Item des saterdaechs smorgens soe haeldemen ancker op en lieten tseyl vallen eñ songen Salve Regina en bevolen ons inden almachtigen God ende onse Liever Vrouwen en wy seylden met cleynen winde...’
Wij schrikkelen al de aanteekeningen over, al de opmerkingen en beschrijvingen, maar willen nochtans mededeelen wat er over het eiland Lango geschreven staat.
‘Item van daer soo compt men voorby een eylant ende heet Lango ende het hoort toe den Heeren van Rodes. Ende daer over ten herden landen, in Turkye, vyftich mylen te landewaerts inne staen een slot dwelck wonderlyck sterck es ende heet tcasteel Ste Piere ende hoort den Heeren van Rodes toe en houdent tegen de macht van Turken. Maer op dees tyt hebben de Heeren van Rodes pays gemaeckt tegen de Turken; maar daer zyn coursaren upt zee van beyden syden dewelcke malcanderen somtyts berooven. Item in tcasteel van Sinte Peeters syn vele honden diemen daer hout eñ oyt van die reysen geweest hebben, en syn van dien
| |
| |
naturen dwelcke een gratie van Gode. Want tsavonts nae dat die sonne onder is soo laet men die honden wt den casteel eñ als sy ut syn, soo deylen sy hun, ende doen de wake rontome tcasteel ende waer dat sy daer eenighe Turken vinden die verscheuren sy, en vinden sy kersten sy leyden se nae tcasteel van Sinte Peeters Ende dese honden hebben een capeteyn, de welcke hun meester is. Ende waert dat eenighe van die voors. honden thuys bleven en die waechte niet en deden, soo souden die andere honden die selve doot byten opdat sy niet thuys bleven en waere van sieckten; dwelck een wonderlyck dinck es van dien beesten, maer het is een gratie van Gode.’
Dat eiland Lango is het bijzonderste van de zeven eilanden, te weten de Sporaden; de Grieken noemen het κος, de Turken Istankia, en van daar in onze talen is het Stancho geworden. Ten tijde van Jan van Berchem wapperde de vlag der ridders van Sint Jan van Jerusalem op alle zeven de eilanden. Simia of het Apen-eiland was een hunner buitenvestingen en Nisara, de groote werf, waarop hunne schepen gemaakt wierden. Wij deelen hier mede al wat wij lezen over de koene ridders van Sint Jan, de aanteekeningen immers der bedevaarden zijn eene bron voor de geschiedenis van die prachtige instelling der middeneeuwen. Sedert het jaar 1310 hebben die christene ridders Rhodes overmeesterd en meteen al de kleene eilanden die er rond liggen.
‘Item des vrydaechs op Sinte Peeters en Pauwels avont quamen wy tot Rodes ende bleeven daer tot des sondaechs. Ende alsmen inde havene compt soe staet daer eenen stereken toren ende heet Sinte Claus toren en dien heeft den hertoge van Bourgonien doen fonderen, en leyt buyten der stadt. Ende alsmen een luttel voorts compt der stadt waert inne soe staet daer eenen anderen toren op deselve syde en heet la tour de port en bewaert de havene.
Item opde slincke syde tegen dien toren over staet een anderen stercken toren en heet la tour de Malmer en aen dien toren staen xiii wintmuelens en elcken meulen heeft vj roederen, en syn vele breeder dan sy met ons syn. Maer sy en syn vri na soe lanck en die selve muelens syn ronde torens en van steenen en staen op een dyck met een muer omsloten, ende staen tusschen den grooten toren, en staen lancx malcanderen en daer syn er noch meer binnen der stadt dan buyten.
Item die stadt is wonderlyck sterck, dwelck een groot dinck is voor de kerstenen. En men siet daer wonderlycke groote bombarden van bollen liggen, de welcke seer veel is, ende die Turcken hadden die bollen daer inne geschoten ende hadden die stadt
| |
| |
meestendeel af geschoten, alsoe dat sy met groote macht in die stadt ende opde mueren waren, maer de Heeren van Rodes hadden hun soe wel dat sy se wederom wt sloegen, ende die stadt werdt niet gewonnen, dwelck een groot mirakel was. Ende lanckx dat die Turken inne quamen, daer heeft die Groote Meester van Rodes een clooster van Ste Franciscus oorden doen maken ende staet op de muren vande stadt ende heet Onse Vrouwe de Victoria. Ende de muren waeren doen al op gemaeckt seer sterckt ende dicke met bolwerken en trancrysen ende alle daeche maeck men se seer sterck gelyck wel behoeft, want die naeste geburen die zy hebben dat syn Turken.
Item daer is een groot casteel, ende daer es die groote meester met den heere van Rodes in woonen en vele lieden van allen ambachten. Ende daer staet inne een schoon fermerye, daermen de Heeren inne leyt als sy cranck syn; en daer syn twee medecynen die anders niet en doen van snoenens totten avont de siecken visiteren. En daer logeert men de groote heeren als van pelgrims ende men doet hun daer schoone cameren, want inde stadt syn quade logysten.
Item sy moeten inde fermerye coopen tghene dat sy behoeven, ten waere dat eenighe pelgrims sieck waren. Soe souden sy getracteert worden van al dat zij behoeven waeren, gelyck of sy thuys waeren, dwelcke seer schoon is ende voer de pelgrims mede, want in de stadt souden se seer qualyck wesen. Item inde selve stadt woonen vele Joden ende es in Griecken lant, en nempt daer eynde. Ende soe eest teweten dat de Griecken zijn kerstenen, maer doen haar sacrificie op een ander maniere dan wy houden. Ende se hebben vier vasten tsiaers, de welcke de meeste es als wy houden te paesschen, ende dan en eten zy gheenen visch oft dat leeven ontfangen heeft. Item de tweede vasten houden zij xiiij daghen voer Onser Vrouw en dach half oyst. Item de derde houden sy voer Sint Jans Baptista dach. Item de vierde hebben sy voer Kerssmisse. Item zij eten des saterdaechs vleesch. Item de priesters van de Griecken trouwen daer wyfs. Maer sy en mogen niet meer dan een huysvrouwe trouwen, ende als sy sterft soe en moghen sy gheen ander nemen. Ende de pristers heeten sy papael. Item de Griecken en syn niet onderdanich den paus, maer houden voer hun overste den patriarch van Constantinopelen. Soe hebben de Griecken menigerande manieren van seckten dat te lanck ware te scryven.
Item te Rodes syn vele costelycke reliquien, de welck men de pelgrims gemeynelyck thoont int weder comen van Jhrlm.
Item inden iersten soe es inde groote meesters cappelle een doren ons lieffen Heeren, dewelcke opten goeden vrydach bloeyende es.
Item eenen rechten arm dat men seyt dat den arm van Sinte
| |
| |
Katheryne is. Item van Ste Antonis gebeente. Item in Sint Jans Kercke dwelcke es de principaelste kercke van Rodes, en staet in het selve slot ende inde sacristie syn dese reliquien: Item een doren ons Lieffen Heeren die niet en bloeyt.
Item een schotele van Cassedonie van menigerande coleure, daer ons Heere wt at met synen discipulen opten witten donderdach den avontmael.
Item van tcruyce ons Heere.
Item een vanden dertich penningen daer ons Heere met vercocht was.
Item de rechte hant van Sint Jan Baptiste, daer hij mede bewysende was Ecce Agnus Dei.
Item een arm van Ste Blasius.
Item den rechten arm van Sinte Thomas.
Item den rechten arm van St Jooris.
Item den rechten arm van Ste Anna.
Item den rechten arm van Sinte Clara.
Item een hooft vande xijm maechden.
Item van Ste Eugenie, maget.
Item een cruys gemaeckt van becken, daer ons Heere de voeten in wisch synder discipulen op den witten donderdach; van welcke becken dry cruycen gemaect syn, dewelcke Helena dede maken ende wierp een vande dry cruycen inde zee goufre van Zathalie daer te voeren gheen schepen over en zeylden om die tempeest ende fortune wille die inde selve see van goufre waren. Ende doen cesseerde die tempeest ende fortune dat men nu wel over passeert, maer niet sonder groot perykel en sonderlinghe als de zee beroert is. Item men seyt dat in die selve zee een vande nagelen van ons lieffe Heere light. Item dat derde cruyce vander becken gemaect is en weet men niet waert vervaren es.
Item dat eylant van Rodes mach groot syn honderd mylen, ende daer staen stercke sloten inne. Ende sonderlinghe soe staet daer een slot omtrent xl mylen van Rodes genaempt Lindo ende daer staet een schoon dorp en een schoon kercke en heet Onse Vrouwe kercke, waer dat schoone mirakelen geschieden.
Ende niet verre van daer staet een ander slot genaempt Archangele en nog meer andere.
Item in dat selve eylant waret dat Sint Pauwels syn epistole ad Colosenses dede, ende hadde doen een ander naam.’
Den zaterdag, den zesden dag van Hooimaand, kwamen de bedevaarders voor Jaffa
‘en wy pelgrims seer verblyt waeren, ende danckten den almoegenden God, dat wy daer gesont comen waeren en soo songen wy alle gemeyn Te Deum Laudamus. Eñ terstont soo sendt den patroon synen trosman om saufconduyt eñ wy moesten blyven in de galeye tot dat sy weder quamen, totten xven dach vander
| |
| |
selver maent, ende wy hadden quaet weder ende wy lagen seer hert en die schepen dansten van deen tot dander daer wy op ancker lagen datter vele pelgrims sieck werden, want het een quade zee es. Maer wy moesten patiencie hebben, want die heydenen haren paesdach hielden, eñ zy houden haren paeschdach v of vi werf tsiaers. Ende houden dien snachts ende maken goet chiere ende daechs vasten sy.
Item die heydenen presenteerden aen onsen patroon dat die siecke pelgrims aen tlant mochten, daer sy seer blyde om waeren ende die heydenen bewaerden hun daer. Maer die ghene die gesont waeren moesten inde galeye blyven en sommige van ons lieden scheppen met cleyne schepen totter plaetse daer Sinte Pieter vischte en seyde: Dmñe Salva Nos a Periculis ende daer staet den steen daer ons Heere op stont en mach syn ontrent ses mylen van Jaffa.
Item den xvj dach Julii soe quam de heere van Gazara met groote menichte van heydenen, mammeluyten ende andere maniere van volcke eñ sloech tenten ende pavilloenen tot Jaffa al oft den heere geweest hadde, eñ was om ons pelgrims te leyden na Jrlm, want hy es doverste van allen den heeren omtrent Jerusalem eñ es een mammeluyt, dwelck es een verlogent kersten eñ soe syn alle de heeren van hunnen, eñ in heydenisse die soudaen es selve een verlogent kersten.
Item des woendachs soe waeren wy alle seer blyde, want wy dien dag tegen avont wter galeye gingen en tot Jaffa in dat heilich lant. Ende soo geringhe alsmen daer op compt, soo heeft men vergiffenisse van alle sonden.
Ende van daer soo worden wy geleyt boven op den berch voor den heere van Gazara, de welcke sit met syne heeren in een costelycke tente ende daer moeten wy onse namen noemen eñ de namen van onsen vadere eñ soo set men ons int geschrifte ende dan worden wy geleyt beneden den berch in kelders, die daer staen ende dier isser dry ende daer liggen wy inne ende worden bewaert van de heydenen eñ wy bleven daer inne tot des saterdaechs.
Wij hebben die aankomst te Jaffa in 't lange en in 't breede willen geven, omdat zij waarlijk de moeilijkheden afschildert, die de bedevaarders in de middeneeuwen meer dan in de andere tijden tegenkwamen. Alzoo verder, als ze de stad Rama bezochten,
‘vonden sy vele heydenen en andere maniere van volcke dewelcke hun veel leets deden. Ende sonderlinghe de cleyn kinderen die keyen naer hun lancxt den straeten en worpten met steenen ende bespotten.’
Ook, van 's anderdaags 's morgens, eer zij zouden afreizen, zal de vicaris der Franciscanen van Monte Syon
| |
| |
hun de les spellen, hoe voorzichtig zij moeten zijn en wat zij doen of laten moeten.
Item des sondaechs den xxj dach van july soo stonden wy op een ure voor den dage, eñ doen dede ons de vicaris misse eñ doen predicte ons, ende hy seyde ons wat wy in theylich lant doen moesten eñ daer wy ons op ons lyf voor wachten moesten. Ende dat was dat wy gheen questie maken en mochten tegen den mooren oft heydenen, ende seggen hoe dat wy daer gecomen waeren om voorby te lyden, ende dat wy in hun kercken oft musketten niet gaen en souden. Ende dat wy om hun graven niet gaen oft ryden souden, want wy dat niet weerdich en zyn, alsoe hun dunckt. En hun graven staen inder velden ende die maken sy op met steenen seer schoon. Sommige maken daer hutten van yser, omme dat die sonne die dooden niet beschynen en soude, gelyck wy ter meer plaetsen gesien hebben.
Ende als die misse gedaen was soo reden wy tot Lydee, en es twee mylen van Rama en es een stadt geweest, maer es nu al gedestrueert. Ende daer staet noch een gebroken kercke ende daer werdt gemartiligeert Sint Joris, eñ daer es den steen daer hy op gemartiligeert werdt ende onthooft werdt.
Ende van daer soo keerden wy wederom naer Rama ende daer genas Sinte Peeter Eneam paralitici. Ende wy bleven dien dach daer tot des anderen daechs snachts spade.
Alhoewel uit het bovenstaande zou kunnen besloten worden dat het te Rama was dat Sint Pieter Eneas genas, die sedert acht jaren lam was, is het wel te Lydda dat de prins der apostelen dit mirakel dede. Ook bij het zien van dit wonder bekeerde hij de gansche stad.
Item des maendachs op Ste Maria Magdalene dach, omtrent ix uren inden avont soo reden wy op onse eselen van Rama en nae Jerusalem. Ende als wy wt reden soe waeren op beyde syden vande straten vele volcx van vrouwen en kinderen en als wy uter stadt quamen soo wierpen sy ons met sande en met steenen. Ende wy reden alleene dyen nacht.
Item wy reden voorby Ramatha, ende van daer was Joseph geboren, die onsen Lieven Heere van cruyce dede, en up de selve plaetse is begraven Samuel den propheet, en daer stout die arcke menich jaren.
Ende van daer reden wy voorby 't casteel Emaüs. Ende soo quamen wy des anderen daechs smorgens ontrent den viii uren in die heylighe plaetse ende heylighe stadt van Jerusalem, ende wy seer moede ende getravailleert waeren, want wy allen den nacht gereden hadden op ezelen dewelcke sonder sadels syn ende es een ongemackelyk ryden. Ende wy hadden van Rama tot Jhrlm. seer quaden wech van bergen ende steenrotsen. Ende wy
| |
| |
bleven dyen dach rusten int gasthuys daer de pelgrims gemeynlyck rusten, ende es al met tappyt beleyt. Ende een yegelyck pelgrim heefter een leeren cussen om hem op te rusten ende te slapen. Ende die willen die mogen gaen logeeren in sommighe huysen de welcken staen by tgasthuys. Ende de broeders van Monte Syon bewaeren dat gasthuys tegen dat de pelgrims comen sullen en es een schoon sake. En daer woont een heyden inne, die is daer portier. Ende men mach wt noch inne gaen, hy en moet die poorte opendoen. Ende soe syn wy daer wel bewaert. Maer wy worden seer gequelt van heydene dewelcke daer wel inne comen.
‘Item vande stadt van Jerusalem en can ic niet vele geschryven dan dat sy seer groot en schoon geweest heeft, maer nu en es zy niet gelyck sy hier voertyts geweest heeft. Ende het schoonste dat daer es, dat es den tempel van Salamon en es seer schoone ende daer en mogen geen kersten in gaen, ende den tempel es gelegen aen deen zyde vande stadt op een hoochde, ende dander zyde is een valleye van Josaphat, eñ de stadt es gelegen allome in bergen eñ steenrootsen ende es een onvruchtbarich lant eñ ontrent Rama eest al plat lant eñ goet lant.
Item het is van Rama tot Jhrlm. xxx mylen.
Hier nae volcht de pelgremagie ende heylige plaetsen binnen en buyten Jerusalem gelyck wyse gedaen hebben.’
| |
I. Buiten Jerusalem.
De H. Damascenus vertelt dat een Jode uit het priesterlijk geslachte de vermetelheid had hem op het draagbedde te laten vallen, waarop het allerheiligste lichaam der H. Maagd en Moeder Gods ten grave gedregen wierd. De goddelooze had het inzicht het draagbedde en het heilig lijk dat er op lag ten gronde te doen vallen. Maar hij had gerekend zonder de rechtveerdigheid Gods, en ziet, op het oogenblik zelve dat hij zijn boos ontwerp uitvoert, vallen zijne beide handen af. De goddelijke straf deed hem de oogen openen, vol berouw en schaamte erkent hij zijne misdaad en vraagt vergiffenis. De H. Petrus beval hem zijne armen bij de afgevallene handen te steken en op den stond zelve kwam alles aanéén. De Jode bekeerde en wierd een ieverige christen.
De plaats waar dit wonder gebeurde was de eerste, die de bedevaarders op dien dag, - ‘'s woensdaechs op St Jacobs en Christophore avont, den xxiiij julij’ - bezochten.
‘Item inden iersten soe gingen wy ter plaetsen van Monte Syon, daer de Joden Onse Lieve Vrouwe aanveerden, eñ es niet
| |
| |
verre van daer, en zy aanveerden Onse Vrouwe als sy doot was, ende ten grave werde gedragen vanden apostelen eñ deghene die Onse Vrouwe aanveerden bleef syn hant hangen eñ viel aff. Ende daer es afflaet vii jaer en soe vele carynen.’
Niet verre van daar lag de akker, die met de dertig penningen van Judas verraad aan den pottenbakker afgekocht wierd, maar het was de prijs van 't bloed en het volk had hem gebrandmerkt met den schandnaam van ‘Bloedakker’ of Haceldama. Die plaats was nu de tweede waar pater vicaris Jan van Berchem en zijne gezellen geleidde.
‘Item van daer soe gingen wy wederom van Monte Syon nederwaerts eñ quamen op Gods acker en heet Alchedemach, ende waes gecocht om xxx penningen, daer God mede vercocht was en es geheeten Sanctus en daer es afflaet van vii jaere en zoe vele carynen.’
Nu de derde bedevaartstede.
‘Item van daer soo quamen wy noch nederwaerts in eene crochte of groote daer de apostelen in vloeden, doen Ons Heere gevangen was en bleven daer inne tot dat hy wederom verresen was en daer es afflaet vii jaer en soe vele carynen.
De vierde was de vijver, die in 't hebreeuwsch Siloe genaamd wierd.
‘Item van daer compt men inde valeye daer loopt een waterken ende heet Natatoria, ende daer werden de blinde siende gelyck de evangelie segt, en daer es afflaet vij jaer en soe vele carynen.’
De laatste plaats die dien dag bezocht wierd staat bekend in een van die zoete zeisels van de middeneeuwen.
Item van daar voorts daer staet een fonteyne daer Onse Lieve Vrouwe haer doecxkens wiesch eñ men gaet die nederwaerts gelyck in eenen kelder. Ende daer es afflaet vii jaer en zoe veel carynen.’
Die pelgrimage van de berge van Oliveten.
Gethsemanie ligt aan den voet van den Olijfberg.
‘Ter plaetse daer ons Heere seyde tot synen apostelen sit hier ende bidt, ende daer hijse slapende vant, en daer es afflaet vii jaer en vii carynen.’
‘Item daer by is het hofken daer ons Heere gevanghen wierdt ende daer hem Judas custen ende daer es afflaet vii jaer en soe vele carynen.
Item vast daer by is de plaetse daer sinte Pieter Malchus syn oor aff hiel en daer es afflaet vii jaer en vii carynen.
| |
| |
‘Item van daer voorts neder te gane den berch van Oliveten nae Jerusalem soe compt men ter plaetse daer men gaet de gulde poorte van veers. Want die heydenen niet en willen hebben dat men daer by gaet.
Item van daer soe gingen wy voorby onsen Lieven Vrouwe capelle opte rechte syde ende daer quamen wy ter plaetse daer Xps dry werven synen hemelschen vader aenbadt ende sweete water ende bloet; Pater Mi Si Possibile Esset Transeat A Me Calix Iste. Ende het es een devote plaetse ende daer es vergiffenisse van alle sonde.’
Item van daer soe quamen wy wederom tot Onser Vrouwe Capelle, dewelke men nederwaerts gaet met trappen ende inde selve cappelle, ist graf van Onse Lieve Vrouwe. Ende daer es aflaet van alle sonden.
Item van daer soo compt men nae torrens cedron by tdal van Josaphat, en daer staet een brugge ende daer lach thout langen tyt daermen tcruyce van ons Heeren af makte. Ende daer vergaert allen twater dat compt van berch van Oliveten, ende van den berch van Monte Syon. Ende daer es afllaet vii jaer en vii carynen.
Hier ook bezochten de bedevaarders het graf van de heilige Pelagia en de plaatse waar Sint Steven gesteenigd wierd.
Tot Antiochia was er eene vrouw, die de beste zangeres der wereld was, en de kunstigste danseres, verre en na bekend. Zij was zoo bedekt met peerlen en kostelijke gesteenten, dat men niets van hare kleeren meer en zag. Hare voeten waren in gouden slissen geschoeid en rond haren hals droeg zij eene zware gouden keten. Zij was boven maten schoon en waar ze voorbij ging was de lucht met den reuk der fijnste geuren vervuld. Het volk noemde haar Margarita, het is te zeggen perel.
Bisschop Nonus bekeerde die zondaresse, en op den stond dat hij ze doopte, vroeg hij haar: Is uw naam niet Pelagia?
Pelagia, na hare bekeering was nievers meer te vinden, maar sedert was er een kluizenaar die boetveerdigheid dede in eene kluize op den Olijfberg.
Vele jaren nadien kwam Jacobus de diaken, die dit alles bekend gemaakt heeft, den kluizenaar bezoeken. Drie dagen bleef hij rond de kluize draaien en aangezien alles gesloten bleef, dacht hij dat de man vertrokken was of misschien gestorven. Hij vulde 't vensterken van de kluize met slijk en liep naar Jerusalem. Vele klooster- | |
| |
lingen keerden met hem naar den Olijfberg terug, de deur werd opengebroken en de eenzatinge lag dood op den grond. Als de heylige vaders het lijk met myrrhe zalfden, ondervonden zij dat het van eene vrouwe was. Het was Pelagia! Alle de maagden uit de kloosters kwamen dan, zoo van Jericho als van langs den Jordane, droegen lichten en lampen, en begroeven, daar op den Olijfberg, de boetveerdige zondaresse.
Jan van Berchem en zijne medegezellen kwamen dien dag
‘ter plaetsen daer de kercke ende 't graff staet van Sinte Pelagie ende daer sy heur penitentie dede. Ende daer en mochten zy niet in gaen ende daer is afflaet.’
‘Item van daer compt men ter plaetse daer St. Steven gesteent was ende soo tot Jerusalem. Ende daer es afflaet van vii jaer eñ vii carynen.’
| |
II. De pelgremagie ende heylighe plaetsen binnen Jerusalem.
‘Item wy gaende tot Jerusalem, soe gingen wy doer die poorte van St. Steven, daer hy tot synder doot geleyt werdt. Ende daer es afflaet vii jaer eñ vii carynen.’
‘Item van daer soe compt men in thuys daer Onse Lieve Vrouwe geboren was eñ daer es nu een kercke eñ daer es vergiffenisse van allen sonde.’
‘Item van daer soo compt men tot Pilatus huys daer Xps geslagen, gecroont eñ verwesen was. Ende daer es afflaet vii jaer eñ vii carynen.’
‘Item daer by staet Herodes huys daer Xps bespot was met eenen witte cleede van purperen. Ende daer es afflaet vii jaer eñ vij carynen.’
‘Item daer by in de rechte straete staet eenen boghe van steenen gemaeckt gelyck een poorte ende daer gaet men onder deure ende daer boven staen twee witte marmeren steenen up den welcken stont ons Heere ende op den anderen stont Pilatus als hy de sententie over ons Heere gaf. Ende daer es afflaet vii jaer ende vii carynen.’
‘Item van daer soo gaet men voorby daer Onse Lieve Vrouwe in onmachte viel, als sy Onsen Heere sach met synen cruyce geladen, ende ten doot waert ginck. En daer es afflaet van allen sonden.’
‘Item van daer soe compt men ter plaetsen daer Ons Heere hem rustende was eñ hem keerde als hy metten cruyce was geladen ende sprack totten vroukens van Jhrlem: En weent
| |
| |
niet op my maer op u kinderen. Ende op deynde vander straten quam gaen Symeon van Cyrenen, de oude man vanden dorpe en halp dragen Onsen Heere syn cruyce. En daer es afflaet vii jaer en vii carynen.’
‘Item van daer soo compt men ter plaetse en ten huyse van den rycken man die Lazarus eenen beet broods ontseyde. En daer es afflaet vii jaer eñ vii carynen.’
‘Item een luttel voorts soo compt men ter plaatse daer Veronica Onsen Lieven Heere eenen doeck tegen droech als sy hem metten cruyce sach geladen gaen eñ daer hy syne gebenedyde aensicht mede droochde en daer inne geprint stondt, alsoemen te Roomen sien mach. En daer es afflaet vii jaer eñ vii carynen.
‘Item van daer soe gingen wy tot de kercke en tempel vanden heylighen grave, maer wy daer niet inne en gingen voor des avonts. Ende daer voer de kercke es eenen steen daer ons heere hem op ruste als hy metten heylighen cruyce geladen was. Ende daer es afflaet vii jaer en vii carynen.’
‘Item van daer gingen wy in tgasthuys ende bleven daer tot tegen avont ende rusten ons, want wy moede gegaen waeren.’
| |
Kerke op het Heilig Graf.
Jan van Berchem en heeft geene beschrijving maar alleenlijk eene optellinge van de heilige plaatsen die hij bezochte, in zijnen boek willen achterlaten. Alzoo noemt hij nu de eene achter de andere de kapellen van de kerke van het heilig graf en eerst deze waarin de heilige Helena het kruis wedergevonden heeft:
‘Item soe gaet men in een capelle nederwaerts met trappen ende heet de cappelle van Ste Helena, ende daer staet eenen autaer van Ste Helena ende daer sach werken als zy nae dat cruyce dede soeken ende graven. Ende men gaet van daer wat nederwaerts ende daer werdt vonden ons Heeren cruys, ende de cruycen vanden schakers eñ dyeper vander lancien, ende de drye nagelen, ende de croone ende noch ander reliquien. Ende daer es vergiffenisse van allen sonden.’
Boven die kapelle is er eene andere en daar
‘Inden middel vande cappellen es de plaetse daer tcruys Christi mirakel dede van een die doot was en levende werdt ende daer ane soo kendet myn dwelck ons Heeren cruyce was, ende daer es afflaet van alle sonde.’
De godvruchtige keizerin liet te Jerusalem een groot deel van het heilig kruis en Jan van Berchem zag het te zijnen tijde in de zelfste kapelle.
| |
| |
‘Up de slincke syde in een venster.’
In de kerke van het heilig graf zijn er nog andere kapellen. In de kruiskapelle staat men op den Calvarieberg.
‘Ende daer gaet men up met trappen ende es een seer devote plaetse ende daer staet het gat daer tcruyce ons Heeren in stont en twee steenen pilaerkens, ende dat syn die plaetsen daer die cruycen in stonden van de schakers ende die gaten syn gestopt met die steenen pilaerkens om datmen geen derande dinck daer aen strycken en soude noch devotie doen soude, maer een yegelyck mach synen arm in tgat steken daer tcruys ons Heeren stont. Ende daer es afflaet van alle sonden!
‘Item upte rechte zyde een luttel van daer up de selve plaets daer Ons Lieve Vrouwe stont ende sach Onsen Lieven Heere aen 'tcruyce geslaghen. Ende den berch van Calvaryen es een schoon cappelle ende niet verre van daer tcruyce stont es een groote splete inden berch, dewelcke scheurde doen Ons Heere gecruyst werdt ende daer onder es de capelle daer Adam vonden werdt. Ende up den berch van Calvarie es afflaet van allen sonden.’
Hierbij is de Nood Gods.
‘Item, van daer soo gaet men ter plaetsen daer Maria Xpm in haren arm nam als hy vanden cruyce gedaen was ende werdt gesalft ende in witte doecken gewonden ende alzoe int gheylich graf geleyt nae den joetschen manieren. Ende daer es afflaet eñ vergiffenisse van alle sonden.’
En nu de grafkapelle!
‘Item het heylich graf is een cleyn cappelleken staende inden middel vanden tempel voer de choir eñ daer souden wel in gaen x of xii persoonen eñ daer staet den steen vanden heyligen grave recht voort tgat daer dingel op stont als die dry marien quamen ende dingel seyde: Surrexit Et Non Est Hic. Ende dien steen staet int cappelleken.
Maer het principael graf daer Ons Heere in geleyt was, dat en is niet grooter dan datter een priester misse doen mach eñ noch ij of iij ook die de misse hooren, maer dan en kan de priester hem niet omgekeeren en het es daer wtnemende heet. Ende men compt daer duer een gat inne eñ es een seer devote plaetse. Ende daer es afflaet.
En daarmede eindigt het bezoek,
‘Aen de heylighe plaetsen die syn in den tempel van den heylichen grave. Ende es den berch van Calvarien dewelcke buyten plach te syne, ende is nu binnen by tgasthuys.’
Aug. van Speybrouck
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd