Biekorf. Jaargang 8

Cassander
(Vervolg van bl. 343)

III. Hoe wij uit Cassanders geschriften kunnen zien dat hij van het waar geloove afdwaalde.

CASSANDER was verre en naar gekend om zijne geleerdheid en 't was uit die reden dat hij te Brugge menige aanhangers hadde onder de voornaamste ingezetenen der stad, en dat hij, over sommige vraagstukken, door zielenherders en gezagvoerders geraadpleegd wierd, ofschoon hij zelf maar een leek en was en geene hooge ambten en vervulde.

Zijn verkeeren met de hervormers gaf uit dat hij kettersgezind was: maar dit zal nog veel meer blijken uit de menigvuldige geschriften die hij in 't licht gegeven heeft.

In 1552 en in 1555 verschenen van hem twee werken die handelden over de geschiedenis van sommige geloofsstukken: Honorii Augustodunensis ecclesiae presbyteri dialogus en B. Vigilii Martyris et episcopi Tridentini opera. De benedictiner meuniken van Sint Maur en hechtten maar weinig weerde aan die opstellen.

[p. 358]

Een jaar nadien liet hij eene verhandelinge drukken over de ambrosiaansche kerkgezangen: Hymni ecclesiastici praesertim qui Ambrosiani dicuntur.

Ongelukkiglijk had Cassander, bij die verzamelinge, sommige gezangen gevoegd die voortkwamen van Joos Clichtove, Jacob de Meyere, Lodewijk Vives en Georgius Fabricius, welke laatste als ketter bekend stond. Hij had ze daarenboven toegelicht met alle slag van onnauwkeurige aanteekeningen over de verdiensten en over de aanroepinge der heiligen, zoodat zijn werk gedoemd wierd door de godsgeleerden van Leuven in hun Cataloghe ende intitulatie vanden quaden verboden boecken. Loven, 1558. De lijste der slechte boeken, die door Paulus IV in 1559 uitgegeven wierd, veroordeelde insgelijks die kerkgezangen.

Cassander nam dit kwalijk en de leeraars van Leuven mochten 't bekoopen! ‘De straffe was onverdiend,’ zei hij, ‘de reden van zooveel strengheid was hem onbekend...’ ‘Was er iets dat schortte, gij haddet moeten vragen achter uitleg, vooraleer het te doemen. Waar zijn deze dingen die de ooren kwetsen van den godvruchtigen lezer? Nooit en zal mij de boosheid der menschen het pad der katholijke overleveringe doen verlaten, om den weg der secten in te slaan; ik hebbe eenen gruw van alle nieuwigheden; ik bemin den vrede en de godsdienstelijke overeenkomste.’

Hij vroeg om te mogen uitleg geven; hij vroeg achter min strenge, achter gezapiger rechters; dit alles verkreeg hij, maar 't en kon niet baten. Zijne Hymni stonden wederom vermeld in den Index van paus Pius IV in 't jaar 1564.

Als Cassander vernomen had dat zijne kerkgezangen in den ban waren, zoo was hij van zin geene werken van dien aard meer uit te geven. Maar opgestookt door zijne vrienden, en zonder langer uit te zien naar de redens van zijne veroordeelinge, deed hij zijne Liturgica drukken ofte ‘Een boek over de H. Messe.’ In de voorboodschap, laat hij verstaan dat hij hier niet en spreekt als rechter, die in alles wilt het laatste woord hebben, maar zuiveruit als geschiedboekmaker van de heilige kerkgebruiken.

[p. 359]

‘Mijn werk,’ zegt hij, ‘en is niet geschreven voor deze beoordeelaars die alles willen beknibbelen, maar voor de welwillende en rechtzinnige lezers, die het belang der kerke boven hunne eigene belangen weten te stellen. Dezen zullen mij wel verdedigen tegen die boosaardigen, die mij bij de hooge overheid weten aan te klagen. Die Christenen zouden veel beter de liefdadigheid navolgen van hunnen goddelijken Meester, als de menschen zwart te maken die openhertig en eerlijk te werke gaan.’

Niettegenstaande al zijne voorzorgen, kwam zijne Liturgica ook in den Index expurgatorius.

Kort daarna, in 1560, verschenen zijn Ordo Romanus de officio missae en zijn Preces ecclesiasticae. Dit laatste werk en viel in de smake niet van de hervormers.

Men kan niet loochenen dat Cassander, om zijne boeken op te stellen, hem vele opzoekingen heeft moeten getroosten, en dat hij, wat de katholijke oudheid betreft, daarin teenemaal thuis was. Vele geleerden in dit vak spreken van hem met den grootsten lof. Renaudot en Dom Guéranger weten de verdiensten van den vlaamschen leeraar te schatten; maar men vindt er ook die hunne bewonderinge voor Cassander te verre drijven.

Nog en was Cassander's schrijfvoorraad niet uitgeput. Hij leefde in een tijdstip daar het hoogst moeilijk was zijn geloove en de goede zeden ongehinderd te bewaren, en hij wilde het zijne bijdragen om, te midden de godsdienstgeschillen die gansch Europa verdeelden, de geloovigen van den verkeerden weg af te houden. Dit was zijn inzicht.

Hij schreef dus een nieuw boeksken, dat handelde over de plichten van den godvreezenden mensch: De officio pii ac publicae tranquilitatis vere amantis viri, en, in 't jaar 1561, liet hij het drukken onder eenen dekname.

Maar wat gebeurde er? Verre van vrede te stichten, bracht dit werk de protestantsche en de katholijke wereld in opschudding. Calvin, de apostel van Geneven, sprong te peerde, hij scherpte zijne vergiftigste schichten en, in eene vinnige antwoorde, Responsio ad versipellem

[p. 360]

mediatorem, gericht tot eenen kazakkekeerenden bemiddelaar, sloeg hij Cassanders werk in duigen.

Een ander nog, een duitschman van geboorte, schold hem verrader, overlooper, schijnheiligaard, en hij dreigde nog op den hoop toe een geschrift openbaar te maken, daarin Cassander eertijds, aangaande het Heilig Sacrament des Autaars, gekend had dat hij het zelfste geloove beleed als Zwingle.

En de reden van die gramschap was hierin gelegen dat Cassander beweerde dat hij, benevens het gezag der H. Boeken, ook het gezag van de katholijke ofte algemeene aloude overlevering erkende tegen dewelke Calvin en andere hervormers ten hevigste opkwamen.

En de Katholijken en waren niet min verergerd over Cassanders godsgeleerdheid die krielde van alle slag van dwalingen, daar wij hier de hoofdzakelijkste van opnoemen. Leerens Cassander bestaat de katholijke kerke uit twee groote verdeelingen: de Roomsche kerke en de Evangelische kerke. Behooren tot de ware kerke al de lieden die de hoofdstukken van de leeringe der apostelen aanveerden, en die, door de liefde, met de leden van de andere verdeeling in vrede leven. Hij verbrokkelt de eenheid der kerke, hij verwerpt de onfaalbaarheid van haar onderricht en van haar geloove, en hij en hecht geene weerde aan den banvloek dien zij uitspreekt. Hij beweert verder dat ieder mensch, op zijn eigen, oordeel mag strijken in zake van geloove of van kerkgebruiken: bij zooverre, als 't altemaal uitkomt, dat er maar een dingen meer en blijft rechte staan, te weten het geloove in den God-mensch.

Waar gaat men naartoe met zulke leeringe?

‘Sonder twyfel dese leeringe van Cassander, is sorgelyck ende bereit rechts den weg om ten lesten niet met allen te gelooven.’ Zoo schreef in 1590 Heer Mathias Lambrecht, Archidiaken ende naedemael Bisscop van Brugghe, in zijne Historia Ecclesiastica oft kerckelicke Historie. ‘Ten is niet genoech dat de kerstenen accorderen in 't Credo der Apostelen: dat is alleen inde artyckelen die daer begrepen staen na den woorden:

[p. 361]

maer sy moeten dat selve Credo volgen naer het gheheel ende oprecht verstant van de H. Kercke, daer dat selve Credo af spreekt... Jae de geloovigen moeten voor dolinghe houden al 't ghene datse verstaen van de kercke versteken ende verdoemt te zyne. Noch en mogen die dolingen so cleyn niet achten gelyck Cassander doet, maer het goet duncken van der kercke in meerder weerden hebben.’

Jan Hessels, Joos Ravesteyn, leeraars van Leuven, en andere godsgeleerden, weêrleien al die dolingen, en 't gebeurde zoo zij voorzien hadden: t.w. het meeste deel van Cassander's aanhangers omhelsden de leeringe van Calvin. Ook wierd dit werk door de vaders van de kerkvergaderinge van Trenten veroordeeld, bij zooverre dat het den geloovigen zelfs verboden wierd de boeken te lezen die Cassander nog zou uitgeven.

Onze Pitthemnaar was weinig met die veroordeelinge verlegen. Zijne vrienden, uit het vreemde en uit Belgenland, mieken hem wijs dat het afgunstigen waren die zijn werk hadden gedoemd, mannen zonder verstand, vijanden van alle verbeteringe; zij schreven ‘dat het een slag was van de hand der Jesuieten, die de knepe hebben om iemand in hunne netten te vangen en om overal binnen te sluipen.’

De officio pii viri wierd alom verspreid, tot in Brugge toe, waar voorname lieden, zooals de burgmeester Cornelis van Baesdorp, dit werk onder hunne hooge bescherminge namen. Stephanus Lindius ‘anderzints heer Jan vanden Casteele, pastor van S. Jacobs te Brugghe,’ heeft duidelijk laten blijken, in zijne brieven de Magistratu et Missa, dat hij met Cassander overeenstemde.

Tot bevredigen van de H. Kerke, zoo meende hij het ten minste, schreef Cassander nog een boek, De Baptismo infantium, dat is over 't doopsel der kleene kinderen. Hij beoogde den terugkeer der Anabaptisten ofte herdoopers tot de leering der H. Kerke te vergemakkelijken. Nogmaals verdedigde hij, in dit werk, sommige gedachten die door de H. Kerke verwezen waren.

('t Slot volgt)