Biekorf. Jaargang 8

[p. 241]

[Nummer 16]

Lilja
Eynsteins Asgrimssonar

WAT de bovenstaande vreemdklinkende woorden bedieden, dat zult gij, eerzame lezer, leeger vernemen, zoo dit mijn schrijven u genoegzaam aantrekkelijk valt om tot tenden gelezen te worden.

En, moeste dit opstel u wat langdradig schijnen, wilt het mij uit geduldiger goedheid vergeven, om des wille dat, mijns dunkens, sommige deelen, die van den grond der zake afwijken, tot betere verstandnisse dienen en toch voor uitslag zullen hebben gevaarnissen te herinneren, die velen Vlamingen ontvlogen en anderen teenemale onbekend kunnen zijn.

_**_*

Over gewillig tien eeuwen voeren veel Noormannen naar een eiland over, dat zij eerst Sneeland en later IJsland naamden. Die Noorwegers waren heidenen, en 't en was maar eene dikke eeuwe later, om het jaar 1100,

[p. 242]

dat hunne afstammelingen tot den christen geloove overgingen. Het land van Snee en IJs en bracht niet genoeg op om de aangroeiende bevolkinge te onderhouden en de IJslanders waren genoodzaakt handel te drijven met het vroegere vaderland. Alzoo gebeurde 't dat koning Olaf Tryggvason van Noorwegen dreegde hunne schepen de haven van zijn land te ontzeggen, ware 't dat zij 't Evangelie weigerden te aanveerden⁽¹⁾.

Die halfgedwongene bekeeringe en roeide den ouden afgodendienst niet teenemale uit. Als de lange wintermaanden de zee deden toevriezen en de ijslandsche hutten onder de snee begroeven, leerden de jongere geslachten, benevens de onderwijzingen van 't Evangelie, de oude volksgezangen en meteen de tale, de overleveringen, de wetten, de gebruiken en het oud wangeloove, daar sprake in was van goden en reuzen, van tooveraars en van aloude wijsheid⁽²⁾. De helden der christene tijden, de heiligen wierden er alteenegare in gemingeld, maar men kan wel verstaan dat die verhalen een aardig en gevaarlijk zielenvoedsel waren voor de christene geslachten.

't Was in die gelegentheden dat, in 1358, een louter christen gedicht met name Lilja, of Lelie, door eenen

(1) De Noormannen hadden hunne rooftochten in Europa gestaakt, maar de ondernemende geest van dat volk bleef hun in 't bloed zitten en hunne tochten namen eene andere richtinge. Omtrent vier eeuwen voor Christoffel Colombo landden zij in America aan en stichtten zij bisdommen op Groenland. Zuiderwaards nog drongen zij in 't vaste land van America, tot aan streken die zij Markland en Wijnland hieten, te weten tot het hedendaagsch Nieuw-Schotland en tot den Massachussetstaat. Door eene onbekend geblevene rampe wierden die volkszettingen vernietigd.

(2) Al die overleveringen zijn onder den name van Eddas gekend. Edda beteekent eerst overgrootmoeder, en bij verstaanbare uitbreidinge vertelster. 't Bestaan twee voorname Eddaboeken: de Saemundar Edda, of de berijmde, en de Snorra Edda, of de onberijmde Edda. Zij bevatten de algemeenen godenleer en de heldendaden der zeiselachtige reuzen en der voorouders, de Snorra Edda daarbij een Skaldskaparmál of rijmspraakwoordenboek, en een Hàttatâl of rijmmaatleerboek Die verzamelingen van Saemund († 1123) en van Snorra († 1241) wierden in de jaren 1300 door verschillige schrijvers volledigd en Edda gedoopt, een woord, dat noch Saemund noch Snorri gebruikt en hebben.

[p. 243]

regulieren kanonik, Eynstein Asgrimsson, gemaakt wierd, daar hij de Heilige Drievuldigheid en bovenal de Heilige Maagd Maria in bezong⁽¹⁾.

Aldus hebt gij, geduldige lezer, den uitleg van de hoofdinge van dit mijn schrijven, staande aldaar Eynstein Asgrimsson in den ijslandschen tweeden naamval of in genitivo.

_**_*

Lilja wierd mondsgemeene in IJsland en van vader te kinde overgezeid en gezongen. Ja, 't wierd eene eere geheel Lilja van buiten te kunnen en eene geplogentheid, bijna eene verplichtinge, Maria's lofzang ten minsten eens te weke, van ends en tends, op te zeggen. Het zal Eynstein tot eeuwigen roem strekken de vereeringe van Maria, in de herten der IJslanders, met dichterlijke leefkracht gezaaid en verworteld te hebben.

De kettersche leeringe mocht later het volk bedreigen, de beeldstormers mochten IJslands heilige beelden verbrijzelen, de bisschoppen en de priesters het eiland uitjagen en onthoofden, Lilja bleef leven in den geest en in den mond van 't volk, het bleef voort gezongen met de andere Maria Visurs; de feestdag van Maria Onbevlekt Ontvangen bleef en blijft nog in den ijslandschen dagwijzer staan, en een luthersche bisschop van 't Noorden moest, in 1772, spijtsherten, schrijven dat, ‘om te bewijzen hoe de afgodische vereeringe van Maria diepe wortels had geschoten, het genoeg was te zien hoe, in die dagen, nog Mariabeelden in 't openbaar uitgesteld wierden; hoe men 't volk nog allerhand Mariavisurs⁽²⁾ hoorde zingen’. ‘'t Is aanhoudend’, zegt hij, ‘van Koninginne des Hemels, schitterende Paradijsperel, Glorie der Heiligen, Bescherminge der geloovigen, Blomme der

(1) F. Dietrich zegt, in de voorrede van zijn Altnordisches Lesebuch (Leipzig, 1843): Eine geistliche Dichtung in isländischer Sprache scheint sich erst in XIV jahrh. ausgebreitet zu haben... Mönche und Geistliche als Dichter erscheinen schon früher... aber geistliche Lieder von solchen sind nicht erhalten.

(2) Volgens Dietrich en zijn er niet min als 52 Mariawijzen of liederen van de XIV^de en de XV^de eeuwen tot heden bewaard gebleven.

[p. 244]

Blommen, Toevlucht der ellendigen, Troosteresse der zondaren, Hulpe der bedrukten en meer zulke uitdrukkingen, en Eynstein overtreft nog in die lofspreuken alle andere dichters!’

_**_*

Nu nog wat meer van Lilja.

‘Öll skald vildu Lilju kvedit hafa,’ alle skald of dichter wilde Lilja gekwedeld (of gedicht) hebben, zegt een oud ijslandsch spreekwoord⁽¹⁾.

Lilja is inderdaad, onder letterkundig opzicht, een meesterstuk. Allen die het werk besproken hebben, zoo protestanten zoo katholijken, zijn daarover van één gedacht. Iets dat zelfs te bewonderen valt, en dat tot bewijs kan dienen van de weerde van het werk, 't is dat die door end door katholijke Lilja, eerst van protestanten in het boekenwezen bekend gemaakt wierd⁽²⁾.

Lilja bestaat uit acht honderd deels vol- deels halfrijmende rijmreken, en 't is verdeeld in honderd schaken van acht reken ieder.

De taalpracht en de gespierdheid van Lilja zijn wonderlijk en de welluidendheid evenaart, door het kunstig slaan der stafrijmen, de schoonste ijslandsche gedichten, zonder nochtans in de verregezochte en dikwijls duistere overdreventheid te vervallen van vele andere Visurs en Drapas of gedichten.

(1) Dietrich schrijft ook: ‘Das algemein hochgeachtete Gedicht Lilium, was sprüchwörtlich jeder gemacht zu haben wünschte, ein Hymnus auf die Trinität und Maria, konnte Eynstein zugeschrieben werden. Hij voegt er bij dat Eynstein - 't gene overigens hoogst waarschijnelijk is - andere gedichten maakte en namelijk op den heiligen Christoffel en op de heilige Cecilia, en misschien ook Gimmstein, dat een leven Christi is. Daarover en vond ik meer niet.

(2) De mij bekende uitgevers van Lilja zijn eerst drie protestanten: Arngrim Jonsson (1612), Pall Halsson (1771) en Finn Jonsson (1772). In 1858, verscheen eene katholijke uitgave, bezorgd door het hoofd der Noordsche Geloofszendingen; in 1870, nog eene protestantsche van M. Eirik Magnusson, en in 1883 nog eene katholijke van Pater Philpin de Rivière, van het Oratorium te Londen. 't Is uit die laatste en uit deze van 1858 dat meest al de bijzonderheden van dezen opstel getrokken zijn.

[p. 245]

Laat mij hier sluiten met de beoordeelinge van een der uitgevers van Lilja: ‘Eenvoudig, godvruchtig en krachtig,’ zegt hij, ‘spreekt Eynstein recht tot de ooren en tot het herte, en daarom is zijn gedicht door 't volk verstaan en onthouden geweest... In godsdienstige begeestering evenaart en overtreft hij dikwijls den heiligen Bernardus en den heiligen Baselis... In scheppende en vindende kracht en mag hij niet zelden bij Dante vergeleken worden’. Dat heet vele zeggen, maar 't en is, mijns achtens, niet overdreven.

_**_*

('t Vervolgt)

Jooris Beyaert