Biekorf. Jaargang 8

Am

WAARBIJ komt het dat wij leerden, dat Karel de Groote, Sassen naar Vlanderen heeft overgezet?

Eene echte gebeurtenis door verschillende oude schrijvers aangestipt, gaf daar aanleiding toe.

Karel de Groote moest de Sassen dempen; hij heeft ze hier en daar in zijn keizerrijk rondgestrooid en verspreid, en 't is te denken dat menig Sassenheim in Duitschland, en ook in onze Dietsche gewesten, aan die nederzettingen zijnen oorsprong te danken heeft.

Sommige chronikschrijvers hebben enkel de gevarenissen der Sassen vermeld; andere hebben daar van hunnen eigenen uitleg willen bijvoegen.

Alzoo berusten er in de nationale bibliotheek of landseigene boekenhalle van Parijs twee handschriften van de chronike van Amoïn.

In 't eerste handschrift, t^k 12711, leest men het volgende, overgeschreven uit de bekende Vita Karoli van Einhard:

Omnes qui trans Albiam et Wihmuodi habitant Saxones, cum mulieribus et infantibus transtulit in Franciam: Karel de Groote deed al de Sassen, die over de Elbe en Wigmodia woonden, met vrouwen en kinderen, naar Frankenland verhuizen.

Wigmodia is eene gau die aan de monding der Elbe gelegen was.

In het tweede handschrift, t^k 5925, staat er daar eene aanteekening bij; ze luidt als volgt:

[p. 217]

Hinc dicunt quod Brabantini et Flandrenses orti sunt, qui Franciam inhabitant et Saxone locuntur: 't Is van de Sassen, zeggen ze, dat de Brabanders en de Vlamingen afstammen, die in Frankenland wonen en Sassensch spreken.

De taalgeleerdheid van den eenvoudigen tijdbeschrijver heeft hem op het dwaalspeur gebracht.

De Vlamingen te grooten deele, en de Brabanders spreken Nederfrankisch, en iedereen aanveerdt dat ze van de Saalfranken afstammen.

Vandaar is die zeise in de Grandes Chroniques de S^t-Denis, door Paulin Paris uitgegeven, overgegaan, waar ze de geschiedschrijvers geput hebben.

Daar staat in het tweede deel, bl. 128 te lezen: De cette gent sont ores estrais les Brabançons et les Flamens, et ont encore cette meisme langue.

Men ziet dus dat het in oude oorkonden en getuigenissen niet enkel eenige Vlamingen en geldt op onze kusten gehuisvest; de oorsprong van al de Vlamingen en al de Brabanders, wordt aan de Sassen toegeschreven en op dien voet en is de meening niet aanneembaar.

Karel de Groote heeft hier en daar Sassen gevestigd: heeft hij er ook naar Vlanderen overgebracht?

De geschiedenis en meldt het niet; 't is mogelijk, en om zeker te zijn moeten wij bij gebrek aan schriftelijk bescheed, naar andere getuigenissen uitzien en Sassensche kenmerken in Vlanderen opzoeken.

_**_*

De heer Vanderkindere verdedigt de Sassensche nederzettingen in Vlanderen en hij spoort zorgvuldig alles op wat hij aan Sassenschen invloed meent te mogen toeschrijven. (Bull. de l'Acad. R. 3^e série, 10 bl. 431.)

Hij bespreekt ook den uitgang ham in de oordnamen; deze uitgang is Sassensch, zoo schrijft hij; hij maakt deel van eenige benamingen in Vlanderen; hij is dus eene Sassensche eigenaardigheid op Vlaamschen bodem waargenomen.

Er valt op te letten wegens het woord ham.

[p. 218]

Wat is dit woord, dit naamdeel, en wat heeft het te bedieden?

1^o In 't Angelsassensch en in 't Friesch bestaat de uitgang ham met lange a. Hij is zeer gemeen in Engelland. Hij komt van haim en hij geldt in die talen als eene wisselgedaante van 't woord heim, het overbekend bestanddeel menigvuldiger oordnamen, door de Franken vooral bemind en veroorboord.

2^o Daarnevens bestaat er een ander woord ham met korte a, wiens naamreden onbekend is en dat met inham en uitham verwant, eenen hoek aan eenen stroom beteekent.

3^o Kiliaen en De Bo doen ons nog eene derde beteekenis kennen, deze namentlijk van weide.

Hoe is deze beteekenis ontstaan?

Hoogleeraar Gallée, van Utrecht, en heeft er geene moeite mede: hoeken aan den vloed zijn dikwijls met gras begroeid; van daar de beteekenis van weide. (Nomina Geographica Neerlandica, III, bl. 336.)

Wij en aanveerden dien oorsprong niet.

Speuren wij eens Kilaen aandachtig na.

Hij zegt: ham, hammerick, fland. pratum, pascuum.

Daar is de beteekenis van meersch en weide, maar daarbij staat ook het wisselwoord hammerick, dat ons eenen anderen weg wijst.

Wat is hammerick?

Weêrom eene Friesche kennis, zooals wij er geheele dagen in Vlanderen ontmoeten.

Hammerick is een zuiver Friesch woord en wisselt in de Friesche tale met hammerk; hammerk is de Friesche gedaante van heimmark.

Heimmark!... Dat woord wekt eene wereld van gedachten; het toovert een gansch verleden voor onze oogen; het voert ons terug naar den tijd dat Tacitus de zeden onzer Germaansche vaderen in zijne kloekgespierde tale beitelde: Agri pro numero cultorum ab universis in vices occupantur.

Mark is paal te zeggen en vandaar ompaalde ruimte: de akkers, de weiden en de wouden, die de gemeene eigendom van het heim, van het dorp uitmaken.

[p. 219]

In Friesland bestond de marke uit weiden, die tusschen de dorpgenooten tot hun gebruik verdeeld wierden en zoo is het gekomen dat de dorpsmark, de heimmark of hammerk de beteekenis van weide verworven heeft.

Ham is volgens Kiliaen 't zelfde woord als hammerick; de hammerick is de gemeene weide van het dorp; men kan dus onverschillig zeggen: den ham, de weide en de hammerk, zoover en zoovele dat weide en ham en hammerk wisselnamen worden, dat ham de beteekenis van weide blijft behouden en dat deze bediedenis als eene Friesche gedachtenis bewaard is gebleven.

Een weêrklank van dit oudgermaansch, frieschgetint verleden heeft onze De Bo opgevangen, toen hij in zijn onsterfelijk Idioticon aanteekende:

Am, weide. De koopman in beesten heeft eenen goeden am langs de Leie...

_**_*

Niet ver van Steuerwald, Noord van Hildesheim ligt Ansheim. Dat is het heim, het dorp van Ans, die de eere had een roemrijken, den goddelijken naam der Asen te dragen.

De Dietsche weêrga van dezen Duitschen oordnaam is ons Handzaeme.

't Blijkt immers zonneklaar uit de oude gedaanten van dezen vlaamschen dorpsnaam, welke wij in de oorkonden aantreffen.

In een stuk van 1365 lezen wij:

‘Ic der Niclais Crullin, prochipape van Ansaem orconde ende doe te wetene allen lieden, dat Clais van den Houke up ghedraghen hevet broeder Jhanne den Wale, twee linen ende ene halve lands litel min jof meer, ligghende binder prochye van Anbaem...’ (Cartulaire de l'Abbaye de Beaulieu, Brugge, 1894, I, bl. 170).

Ansaem wordt, evenals Ansheim bij Förstemann, gevoeglijk ontstukt in Ans en am, ham of aem, weide.

Merkt op dat de a van 't Friesche woord ham lang is en van zelfs door ae in onze Vlaamsche oorkonde verbeeld wordt. De a van ham in de beteekenis van hoek is kort.

[p. 220]

Ansaem is dus de weide van Ans.

Daar am bij ons weide beteekent en wij die beteekenis aan de Friesche tale te danken hebben, kunnen wij met L. Vanderkindere in dezen onzen ham-naam geen kenmerk van de Sassen, geene gedachtenis van Sassensche nederzettingen erkennen.

J. Claerhout