Biekorf. Jaargang 8

Van den heiligen trapkom

HET woord kom, met zijne wisselgedaante komp, heeft twee, eenigszins verschillende, beteekenissen.

‘Iemand eenen kom water bieden, melk scheppen in eenen spoelkom, de kommetjes verwasschen,’ die drie zeggenissen vertegenwoordigen de eerste, en de kleene beteekenisse, van 't woord.

‘De schepen liggen in den kom, vlas rooten in eenen komp, de kompen zijn, voor de waterwegen, 't gene de knokken voor de landwegen zijn,’ in die drie zeggenissen wordt de andere, de groote, beteekenisse van 't woord kom, komp te bate genomen.

In Vlanderen wordt, nu en dan, het woord kom, komp, in zijne tweede, groote, beteekenisse, vervangen door het woord ketel.

[p. 5]

Zoo wete ik, nabij Rumbeke ievers, eenen komp water liggen, dien de nabijwonende landslieden, niet den nekkerskom, noch den nekkerskomp en heeten, maar wel den nekkersketel.

Misschien liggender elders nog nekkersketels; misschien worden ze ook nog wel ievers nekkerskommen of nekkerskompen geheeten.

Niet verre van Mechelen, en niet verre van Brussel, bij Meersel, liggender twee gehuchten, die Neckerspoel heeten.

In den nekkersketel, in 't Rumbeeksche, en waarschijnelijk ook elders, in de nekkerspoelen, zeggens ons oud wangeloove, huist en woont de nekker.

‘Schreeuwen, tuiten, tieren, lijk nen nekker,’ dat heeft iedereen gezeid en hooren zeggen.

En de nekker is een ingebeeld, moorddadig, luidroepend wezen, dat de lieden, die onvoorzichtig, meest 's avonds en bij dranke, naar huis en te bij den ketel gaan, in zijnen ketel trekt en versmoort.

Het wangeloove des volks wist daar, vroeger, en misschien nu nog, bewijs van te geven en te zeggen: ‘Let erop, als ze een lijk uit den nekkersketel halen, kijkt er wel naar: de neuze zal rood zijn, is 't ander al blauw en doodverwig uitgeslegen. 't Is omdat de nekker de lieden, die hij in zijnen ketel krijgt, dóór hunne neuze, hunne ziele, hunnen geest, hunnen asem uitzuigt.’

Of de neuzen van versmoorde lieden altemaal rood zijn, dat en wete ik niet te wel. Die met eene roode neuze in den nekkersketel geraken komender waarschijnelijk met eene roode neuze weêr uit; en, met dat de nekker liever dronkaards en dronkeluiten ketelt, kompt en versmoort, als nuchteren lieden, zoo kan dit de oorzake zijn van den bovenverhaalden volkszeg.

Nu, de nekkerketels waren, bij onze heidensche voormenschen, noodzakelijk heilige ketels, heilige kompen, heilige kommen.

Wat er van die heilige ketels, eer wij christenen waren, al geloofd en verteld wierd, dat is vergeten gerocht, op de eene of de andere superstite of overblijvende kleenigheid naar, die 't goed is zorgvuldiglijk te boeken, eer 't al te kwiste gaat.

[p. 6]

Onze heidensche voorouders, de Vlamingen, verschilden al weinig, in hun dwaas wangeloove, van de andere onvlaamsche, ongermaansche, bij voorbeeld Keltische, Bartoensche, Iersche heidenen.

De Keltische heidenen wisten ook van heilige ketels, kompen of kommen te vertellen, met dat verschil, dat ze van heilige kommen wisten, na den eersten, den grooten, zin van 't woord; en van heilige kommen, na den tweeden zin: van heilige waterdiepten en van heilige eet- of drinkschalen. De goede oude Bisschoppen, die die gasten tot ons geloove overhaalden en bekeerden, hebben al die wondere kom- en ketelzeggenissen ende zeisels uit den mond van hunne bekeerlingen gehoord en opgeteekend, van in de vroegste tijden af.

Immers de Keltissche volksstammen wierden vroeger gekerstend, ontheidend en beschaafd als wijlieden Vlamingen het wierden.

Die daar dieper wilt ingaan raadplege Doctor Jan ten Brink, van Leyden, die, in zulke zaken, wel thuis is, zoo diegenen kunnen oordeelen, die hem, onlangsleden, van heilige ketels hoorden spreken, te Gent, vóór de leden van 's Konings Vlaamsche Taalvroedschap ofte Academie.

Daar waren waterputten, waterdobben, en daar waren eet- en drinkschalen, of kommen, van tweederhanden aard: kwade, gelijk bij ons, de Rumbeeksche nekkersketel; en goede, gelijk de heilige kommen, eet- en drinkschalen, daar de oude Ierlandsche zeggenschap van weet te vertellen.

Al die oude kommen of schalen moeten eene eigene gedaante of maaksel gehad hebben, dat ik u zal trachten aanschouwbaar te maken, met eene doorsneê ervan voor uwe oogen te stellen, in dezer voegen:

Onze tinnen witteberden en hebben maar één verdiep, maar éénen trap, maar eenen graad, of gradum; die oude

[p. 7]

heilige kommen hadden er drie of viere of vijve, navolgens dat het groote of kleene waren.

Hoe die kommen hieten, in 't oud Keltisch, in 't oud Gaëlisch, in 't oud Iersch, en wete ik niet; de name dien zij droegen zal trapketel of trapkom geweest zijn, immers de Fransche zeiseldichters hebben den name van die heilige kommen of van den bezonderen heiligen kom, daar zij meê bezig waren, vertaald door sanctum gradale, le saint gradal, le saint gradel, le saint graël, le saint graal, dat is de heilige trapkom.

De oude baptisteria, of doopkompen, daar de doopelingen in gingen en, geheel en gansch onder water staande, gedoopt wierden, waren ook trapwijs gebouwd en verdienden dus ook, zoo zij hem niet en droegen, den name van gradale of trapkom, met den tweeden en grooten zin van 't woord kom:

Die heidensche kommen en schalen zijn later altemaal ondergegaan en verdwenen in den kom, of in de schale, die Ons Heere gebruikt heeft in 't laatste avondmaal; in dien heiligen kom, die verloren, die gezocht, die gevonden, herverloren en hergevonden wierd door Ridder Persegaele, en door de andere ridders van den ronden eetberde, of van de tafelronde.

Ik schee' daar van af, en ik verzende den lezer naar Heer Eckart, onzen goeden vriend en meêschrijver in Biekorf, die daar een wonderschoon, en al te lezensweerdig, boeksken van gedicht heeft; het heet:

Parsifal
wondersage in acht zangen
door Eckart.
Brugge, A. Van Mullem-Van Hallemeersch, Drukker,
Geerolfstraat, 1896.

Dat boekske beslaat 92 bladzijden, en 't kost... een prulle.

Guido Gezelle