Awater. Jaargang 8

[p. 27]

Inleiding op het werk
De Litouwse dichter Sigitas Parulskis
Ogenschijnlijk lichtvoetig spel met grote thema's
door Janita Monna

Foto: Aurelija Cepulinskaite

Om te beginnen:

Je borsten, als je uit de bad-
kamer komt - als ik een echte dichter was, zou ik zeggen -
uit een olijvenbosje - je borsten lijken
op twee eekhoorntjes die op een tak hurken
met de bruine snuitjes wat opzij gebogen
kijken ze van bovenaf in het rond, angstig en nieuwsgierig

Ik had, laat ik eerlijk zijn, nog nooit van Sigitas Parulskis gehoord tot ik deze regels uit zijn gedicht ‘De eekhoorntjes’ onder ogen kreeg. Het gedicht bracht meteen een soort sensatie teweeg. Zo'n wat zenuwachtig gevoel dat even doet aarzelen: hals over kop verder lezen, met het risico dat na zo'n knetterende kennismaking de rest misschien wel tegenvalt. Of het hierbij laten, nog een keer van deze strofe genieten, van dit onverwachte, natuurlijke, lieflijke en erotische beeld in die licht ironische toon en het dan opslaan in de lijst van onvergetelijke vergelijkingen. Ik kon me niet bedwingen en las verder. En dat viel bepaald niet tegen.

Sigitas Parulskis is een van de dichters die in juni op het Poetry International Festival geprogrammeerd staat. Ter gelegenheid daarvan vertaalden Jan Sleumer en Arlette Schellenbach zo'n tien gedichten van deze Litouwse dichter naar het Nederlands.

Hij geldt, zo is te lezen in verscheidene artikelen op het internet, als een van de meest talentvolle en meest popu-

[p. 28]

laire Litouwse schrijvers van dit moment. Hoewel hij zich in de laatste jaren vooral als romanschrijver ontwikkelt, en ook toneel, essays en kritieken schreef, is hij in de eerste plaats dichter. Hij werd in 1965 geboren op het platteland, in een dorp in Noord-Litouwen, dat toen nog bij Rusland hoorde. Beelden van en herinneringen aan die kindertijd zijn terug te vinden in zijn werk. Ogenschijnlijk lichtvoetig speelt Parulskis met grote thema's, met dood, liefde, God en de literatuur. Die fascinaties zijn terug te vinden in de selectie die werd vertaald. We lezen zijdelings maar indringend over de Tweede Wereldoorlog, die ook in Litouwen vele Joodse slachtoffers maakte, de wereldliteratuur komt voorbij, van Odysseus tot T.S. Eliot, van de Bijbel tot Rainer Maria Rilke, de dood verschijnt in tal van gedaanten en de vrouw speelt een prominente rol.

Parulskis schrijft, althans in Nederlandse vertaling, in een heldere taal. Zijn eenvoudige zinnen, met normale interpunctie en syntaxis, hebben door hun precieze formuleringen grote beeldende kracht. Rijm, en dan vooral klinkerrijm, gebruikt hij onnadrukkelijk. Hij werpt geen barrières op, nodigt zijn lezer uit om binnen te treden in zijn gedichten. Soms is zijn inzet anekdotisch, een andere keer opent hij absurder: ‘Mijn schoenen zijn leeg, ja ja’. Wat hij vervolgens doet, is meer dan het uitwerken van een anekdote die doet lachen, ontroert of tot nadenken stemt.

Neem ‘De eekhoorntjes’, waar bovenstaande strofe uit afkomstig is. Terzijde: wie verwacht na zo'n titel dat de dichter meteen met die borsten op de proppen komt? Het is een liefdesgedicht, het is tegelijk een anti-liefdesgedicht en er is ook een poëticaal statement in te lezen. Hier is iemand aan het woord die wars is van cliché en grootspraak, die zijn klassiekers kent en daar met graagte mee spot, retorisch begaafd, sensitief als het eropaan komt. De klassieke locus amoenus geeft hij hier een geheel eigen invulling die in de derde strofe bijna uit zijn ironische voegen barst als de dichter zijn kolkende lust beschrijft, met een stijve pik als ‘axis mundi’. Waarom dit gedicht tenslotte aankomt, is omdat Parulskis zijn stijlmiddelen in balans houdt: de schuwe eekhoorntjes klemmen, ook in vorm, de ironie in. Het gedicht slaat niet door in grappigheid en wordt evenmin sentimenteel.

‘Het bezempje’ is een vers over dood, over hoe dagelijks die is en hoe gruwelijk die blijft. Het begint met een observatie, een auto met openstaande deuren staat voor een uitvaartcentrum. Vervolgens gaan de gedachten naar de man die deze auto ontdoet van bloemblaadjes die van rouwkransen gevallen zijn en hoe diezelfde auto, schoongeveegd, vervolgens wordt gebruikt om boodschappen mee te doen en om kinderen naar de dierentuin te brengen. De gedachten komen in de slotstrofe bij een citaat van een Amerikaanse dichter: ‘uit het torentje van de bommenwerper worden de restanten van de schutter/ met een waterslang weggespoeld.’ Bij het lezen van een gedicht als dit krijg je een soort deken van geruststelling over je schouders gelegd, alsof de dichter met zijn kalme woorden wil zeggen ‘kijk, zo is de dood er, en zo is die weggeveegd’. Maar met die slotregels wordt die deken er onbarmhartig weer afgetrokken. Je blijft bibberend achter. Dat is waar Parulskis op uit is, op een zeker schokeffect. Door de meer gruwelijke en lugubere kant van zijn onderwerp te tonen, maakt hij zijn lezer opmerkzaam op de urgentie of zelfs de actualiteit achter zijn woorden.

Via het internet is een ruimere selectie van poëzie van Sigitas Parulskis in Engelse vertaling te vinden. Daartussen vond ik onder andere ‘The Wall’:

Dit gedicht werd (vooralsnog) niet in het Nederlands ver-

every morning I used to run to the adjacent
cemetery in order to
scatter the fragments of dreams
and unpleasant smells that collected overnight,
gathered in my mouth and
in that place in my body where I suspect
the soul lies dormant

it was a strange cemetery - the Catholics,
the godless and the orthodox gathered at one end
at the other - only Jews, though reading
what was inscribed on the headstones it's hard to believe
that for them the Torah was life's most important
book

one day the cemetery was divided by a hideous
concrete block wall

I liked cemeteries - the fear of death
encourages one to get to know it all the more intimately and not
to run away

when the wall appeared I began to avoid
visiting there

the dead that don't speak to each other are more appalling
than the living who strangle one another

taald. Maar zie hoe Parulskis een veelzeggend gedicht maakte over de onverdraagzaamheid van religies, en hoe hij zijn boodschap des te prangender voor het voetlicht weet te brengen via dat wat surreële en absurde beginbeeld en de wat onderkoelde toon uit de rest van het gedicht. Sigitas Parulskis. onthoud die naam.

Sigitas Parulskis treedt op tijdens de veertigste editie van het Poetry International Festival, van 13 t/m 19 juni in de Rotterdamse Schouwburg, zie www.poetry.nl en www.poetryinternational.org.

Vertalingen: Jan Sleumer en Arlette Schellenbach

[p. 29]

De Eekhoorntjes

Je borsten, als je uit de bad-
kamer komt - als ik een echte dichter was, zou ik zeggen -
uit een olijvenbosje - je borsten lijken
op twee eekhoorntjes die op een tak hurken
met de bruine snuitjes wat opzij gebogen
kijken ze van bovenaf in het rond, angstig en nieuwsgierig

als ik dichter was, zou ik zeggen, dat wolkbreuken van hartstocht
zich in mijn bekkenholte storten, als ik
de eekhoorntjes zie, die naar mij kijken
als naar een god, althans een faun
nou ja, op z'n minst een oude,
lamme satyr

machtige wilde beken van verlangen stromen omlaag,
vanuit de wolken van de hersenheuvel, door het loof der longen,
door de stenen der nieren, bruisend door de leverbeddingen
en dan daar, in de diepste
dalgeul, schiet een stevige stam op,
de wereldas, axis mundi
zou ik zeggen, als ik dichter was

nu steek ik heel gewoon mijn handen naar je uit, en de tamme
diertjes eten rustig uit mijn
handpalmen
en, er verstarde iets, meer niet

Leeg

Mijn schoenen zijn leeg, ja, ja, leeg zijn mijn schoenen
je ziet de witte zoutstrepen in het gebarsten leer

en de broek, mijn broek is helemaal leeg
daar waar de mannelijkheid zit, de aardse

zwaartekracht, die dwingt

tot neerknielen voor een vrouw
draaien de vouwen ongrijpbaar als
wolken van stuifzand in het rond

en het jasje, ook mijn jasje is helemaal
leeg, de uitgevouwen mouwomslagen
flappen tegen de binnenstebuiten gekeerde zakken, niets
daar zit ook al helemaal niets

mijn stropdas bengelt in de lucht
o, nee, verdomme, o nee, nooit
heb ik een das gestrikt, ik had genoeg
aan mijn gedachten, tot wurgen in staat

en toch, waar ik ook geweest ben -
leeg, helemaal leeg
van mijn kleren, huis, geld
boeken, vrienden - van dat alles
worden mijn sporen geleidelijk uitgewist

ik zie, mag nog voor een laatste keer zien:
iemand stopt haastig oude kranten
in mijn lege schoenen, zodat de neuzen
tijdens het begrafenismaal niet ingevallen zijn

oude kranten
met mijn lege gedachtenis

[p. 30]

Het Bezempje

Bij de uitvaartruimten staat een auto
met openstaande deuren, een man van misschien rond

de veertig, veegt met een bezempje

in de hand de bladeren uit de laadruimte die van de

kransen zijn gevallen, de dennennaalden, de

bloemblaadjes, hij gebaart energiek in zijn poging

om ook die
deeltjes uit de ruimte op te vangen die doortrokken zijn

van de geur

van zijn laatst vervoerde lijk

Daarna zal hij naar huis rijden, met zijn kinderen
een ritje naar de dierentuin maken
of de wagen volladen met groenten en fruit uit de

supermarkt

aan de rand van de stad, hij zal er zijn gereedschap in

doen, de lege bierflessen wegbrengen

die voor statiegeld moeten worden ingeruild, en daarna
zal hij weer gaan vegen, na de deuren te hebben geopend.

Ik klom een berg op en dacht aan de bezem
en het afval - want ze zullen er altijd zijn,
het een en het ander, we zullen zowel bezem als
afval zijn, zelfs als wij zouden leven zonder
de barmhartigheid des Heren te beproeven -
het gedicht van de Amerikaan Jarrel Randall schoot mij

te binnen

dat Radauskas zo mooi vond:
uit het torentje van de bommenwerper worden de

restanten van de schutter

met een waterslang weggespoeld.

De Bibliotheek

plotseling gaan de boekenkasten open en komt er een jongetje uit tevoorschijn...
Cornelis P.

Ik zat in de leeszaal van de bibliotheek, grote zaal,
aan een reusachtige tafel, geheel alleen,
mijn overvolle hersenpan bedwelmd door
honderd jaar opgeslagen informatie
ik werd duizelig en het leek of zelfs de lange schaduwen
van de stoelleuningen tegelijk met mij
duizelden en vielen
Later, al tegen de avond, kwam hij op mij af
Een in het zwart geklede, nooit eerder geziene man
Hij zei zakenman te zijn, hij brouwde een beetje
bij de uitspraak van de ‘r’
Hij bood mij een horloge uit 1908 te koop aan, mijnheer, zei
de man, het zal u niet berouwen
Deze vergulde ‘Solo’ zakhorloges met ketting -
zijn de allerbeste keuze
van dit jaar, elk van uw minuten
zal goud waard zijn, en o
ook ik, mijnheer - bij deze
woorden werd de stem van de man
pathetisch - zal iets ter herinnering hebben,
als ze mij, een niet meer zo jonge
vader van drie kinderen, in 1943, naakt,
zelfs zonder zakje voor een horloge de gaskamer injagen.

[p. 31]

Poëtische Belangstelling

Nauwelijks ontwaakt, begreep ik, dat ik het veld der poëtische belangstelling ben uitgegooid
Ik loop rondom een hoge muur van inspiratie en idealen

niemand hoort mijn stem

daar binnen trekt de blinde Homerus zich af en dagdroomt over Helena de hoer
beweent Achilles zijn geliefde Patroclus
sabbelt de kreupele, besnorde, naar uien stinkende Sappho op de pik

van een jonge matroos, en na zijn vertrek begint zij

uit wanhoop meisjes met zwemmerige ogen te verloederen
in de smalle steegjes van Alexandrië jaagt Kavafis achter travestieten aan,

en als hij geen barbaren ontmoet, geeft hij zich aan de eerste

de beste ezeldrijver die hij tegenkomt

Li Po zit met Omar te slempen en maakt een onmatig gebruik van het volle maanlicht
Edgar Poe doet of hij zich als necrofiel met dode raven omringt
Elliot probeert zijn ouwelijk zaad op onvruchtbare aarde uit te storten
en Pound kust in de gevangenis de kont van imperator Mussolini met de fasces
ik begreep, dat ik dolgraag hetzelfde wou doen -
liederlijk leven omarmd door metaforen
met Vestaalse maagden elkaar bestuiven in metonymia
en me zelfs overgeven aan homoseksuele relaties in parabels hoewel
ik daar nooit veel van moest hebben, zoals Rainer Maria die er wel gek op was,
de Oostenrijkse hermafrodiet, de man, die verzen schreef aan de vrouw in hemzelf,

de dichter, die het klaarspeelde

om God zelve in te palmen
ik wil wel, maar kan niet, want men laat mij niet binnen, hoort mijn stem niet,
al zou ik schreeuwen, dat ik het raadsel Shakespeare heb ontsluierd, dat ik weet,

onder welke schuilnaam Jahwe de Bijbel heeft geschapen

ik ben maar een schaduw, ik zit bij de poort van de Hades samen met die opschepper van een Odysseus
en vertel over mijn beledigingen aan het totaal onverschillige spook van de vader
dat af en toe als een asregenvlaag naar mij toe waait

en sist

mijn zoon, in plaats van onzin uit te kramen, schenk mij liever in,
al was het maar één druppel leven, het is om van te verdorsten
in dit bescheten gat van de eeuwigheid