Awater. Jaargang 6

[p. 12]

Interview
‘Controledwang houdt me bezig’
Receptie: hysterie en ratio in Vrouwkje Tuinmans tweede bundel

Vrouwkje Tuinman (1974) debuteerde in 2004 veelbelovend met de even lyrische als afstandelijke bundel Vitrine. Nu is er haar tweede bundel, Receptie, over hoe beelden worden vervormd en hoe mensen de wereld zien: ‘Ik word gewoon heel blij van dieren.’

door Nico de Boer

Vrouwkje Tuinman is geboren in Noord-Brabant maar woont in Utrecht sinds haar studententijd. Bloeit de literatuur daar nog steeds?

‘Je hebt in Utrecht buitenproportioneel veel dichters en schrijvers. Fijn is dat het hier niet hiërarchisch is. Als op een literaire avond gelauwerde én nieuwe dichters voorlezen zijn ze echt in elkaar geïnteresseerd. Men helpt elkaar erg vooruit.’

Vitrine werd voor een debuut opvallend vaak én positief besproken. Hoe ervoer je dat?

‘Ik was jarenlang filmrecensent. Dan is het raar om zelf gerecenseerd te worden omdat ik weet hoe het werkt. Ik ben, zeker wat de bundel betreft, inderdaad erg positief ontvangen. Raar is het wel om te zien hoe mensen je gedichten interpreteren. Tijdens een voordracht komen er geregeld mensen naar me toe die vertellen dat ze iets mooi hebben gevonden, dat ze het precies zo voelen als jij. Als ze dan gaan uitleggen wát ze precies voelen, blijkt dat iets heel anders te zijn dan wat ik er in heb gelegd. Er komt vaak wel een basisidee overeen. Ze kleuren het verder zelf in. Dat is niet erg, iedereen mag erin lezen wat hij wil. Dat doen recensenten ook, maar dan staat het zwart op wit.’

Hoe komt het dat de poëzie zo laat in je leven kwam?

‘Ik heb best leuk literatuuronderwijs gehad op de middelbare school maar poëzie is me er tot in de grond tegengemaakt. Ik ben pas poëzie gaan lezen toen ik literaire evenementen organiseerde. Daar kwamen uiteraard dichters en toen dacht ik, goh, dan moet ik ze misschien toch maar eens gaan lezen. Daarvoor las ik alleen prozaïsten. Intussen heb ik een grote inhaalslag gemaakt, zeker toen ik met Ingmar Heytze bloemlezingen ging maken (over seks, drugs en rock “n” roll, NdB). Het samenstellen van bloemlezingen was als een tweede opvoeding.’

Je bent ook betrekkelijk laat begonnen met het schrijven van proza en poëzie.

‘Toen Vitrine verscheen, schreef ik pas anderhalf jaar. Ik heb nooit de ambitie gehad om schrijver te worden, nog steeds niet trouwens. Ik ben musicoloog, doe journalistiek werk, organiseer evenementen, geef les. Ik ben niet geneigd om me in één aspect volledig te verliezen, daar ben ik ook niet het type naar.’

In Vitrine is veelal een meisje of jonge vrouw aan het woord die vat op haar omgeving probeert te krijgen.

‘Misschien is mijn eerste bundel meisjesachtiger. En toch weer niet, gezien dat afstandelijke. Vitrine werd trouwens ook hard en rauw genoemd. Ik stop er soms expres iets in wat je als zoet zou kunnen interpreteren. Voor mij verhoogt dat de spanning.’

‘Het titelgedicht “Vitrine” werd in besprekingen veel geciteerd. Voor veel lezers gaat het over net gedumpt zijn, terwijl ik juist een nieuwe liefde beschrijf. Wanneer je zoiets overkomt, begint je leven van zijn sokkel te schuiven. Het is volgens mij logisch dat wat ik beschrijf het gevoel van een nieuwe liefde is, 98 procent vindt dat het bij gedumpt zijn hoort. Ik vind het prima dat de meeste mensen het zo uitleggen. Het grondidee is wel overgeko-

's Ochtends breek ik een wijnglas.
Ik zeg een ik bedoel mijn. Ik heb
één wijnglas. Had, één.

Alles is verschoven sinds ik ben
verloren. Sinds mijn orde van achter
het vertrek aan alles ruimen, sporen
wissen, niet meer werkt. Nu
spaar ik stukjes hem.

De mens is een verzamelaar. Ik ben,
en wat ik niet vastleg is niet gebeurd.
Ik wil dat alles is gebeurd. Ik vind.

's Middags vind ik een hemd
en as onder mijn boekenkast, haartjes
van zijn borst en baard, een bonnetje
van de muziek, lege flessen,
alles leg ik in bed.

Bij nader inzien toch een doos, en
's avonds nog mijn portglas gebroken.
Niet één, maar mijn. Nu geen.

men. Overigens gaat dat gedicht ook erg over vorm.’

In de bundel Receptie is de variatie groter, breekt de dichter meer uit de eigen wereld. Deze poëzie is licht en donker, speels en ernstig; enerzijds kwetsbaar en intiem, anderzijds afstandelijk en hard, op het onderkoelde af. Waarom koos je voor de titel Receptie?

‘Receptie, ontvangst, mag je op alle manieren interpreteren. Voor mij heeft receptie te maken met de manier waarop de wereld al dan niet bij je

[p. 13]

binnenkomt, hoe je door anderen wordt ontvangen. In de bundel komen veel gedichten voor waarin mensen de waarheid verdraaien of proberen te vervormen of andere mensen naar hun beeld proberen te scheppen.’

De gedichten zijn op drie na in de eerste persoon enkelvoud geschreven. De ‘ik’ zou je gemakkelijk kunnen verwarren met de dichteres zelf.

‘Ik werk het beste vanuit de ik-vorm. Er staan enkele gedichten in die ik ent op dingen uit mijn omgeving, van controlezuchtige exen tot moeders van kinderen - figuren die ik zelf niet ben. Er is een gedicht vanuit het perspectief van een dier. Dat ben ik natuurlijk ook niet zelf.’

‘Schrijven is het uitvergroten van een klein beeld. Ik kan pas iets goed opschrijven als ik het in mijn hoofd onder een microscoop leg. Als men de ik dan toch verwart met de maker, moet ik dat misverstand maar op de koop toe nemen. Daarnaast ben ik het natuurlijk wél zelf. Ik schrijf het op deze manier en niet anders.’

Receptie opent met: ‘Er zit een haai in mij, een kreeft, een grasparkiet.’ Er treden nogal wat dieren op in je bundel.

‘Ach, ik houd van dieren. Ik had als kind vroeger geen poppen, maar knuffels van dieren. Ik leef met een dier. Dat valt me tot nu toe niet zwaar, terwijl het me sinds ik uit huis ben nog niet gelukt is om met een mens te leven. Het is heel banaal, ik word gewoon heel blij van dieren.’

‘Een heel ander gedicht is “Scherm”, dat gaat over niet kunnen slapen. Dat je daaraan niet mag denken want als je daaraan denkt, kun je niet slapen. Dit is voor mijn doen een vrij uitgesponnen gedicht met veel herhalingen, wat ik nooit doe, maar die vorm hoort bij de inhoud. Het gaat over een poging, weliswaar vergeefs, om jezelf te bezweren. Dat probeer ik in dit gedicht ook letterlijk te doen. Daardoor krijgt het iets heel kwetsbaars. Het is een vrij

Foto: Mark Kohn

De ene helft mag van de ander niet weten wat buiten
gebeurt. Recept van middag tot nacht: binnenblijven
op de bank. De telefoon onthoofd. Kijken precies tot
aan het glas. Niet aan slapen denken. Als toch gedacht,
stop denken. Niet afdwalen van het stoppen. De ene helft
mag niet weten dat bij de ander nog licht brandt.
Watten in oren duwen, het gezicht begraven
in pluche. Gedachten met klittenband buitensluiten.
Stop. De ene helft mag van de ander niet weten.

hysterisch beeld, zoals ik wel vaker nogal hysterische beelden beschrijf. Tegelijkertijd is het heel afstandelijk. De ik probeert de hysterie op een rationele manier te bezweren.’

‘Niet-slapen, een subthema in het boek, is wel degelijk autobiografisch. Ik weet niet hoe het is om een enge ziekte te hebben. Ik weet wel iets van slapeloosheid. Dat heb ik als kader genomen voor gedichten die over vormen van receptie gaan, over miscommunicatie, onbegrip tussen artsen en patiënten, tussen psychologen en patiënten, die voornamelijk in hun eigen hoofd kijken en naar zichzelf luisteren, zodat er vaak geen sprake is van een tweespraak. Het heeft deels te maken met controledwang, een thema dat me nogal bezighoudt. Als een hond wil slapen, legt hij zijn kop neer en slaapt ie. Mensen kunnen dat niet. Ik vind het interessant dat je bijna alle aspecten van je leven kunt controleren en regelen behalve dat.’

Vrouwkje Tuinman: Receptie, Nijgh & Van Ditmar, 2007, 48 pagina's.