Awater. Jaargang 3

[p. 4]

Interview
Val mij niet lastig met je theorietjes
Alfred Schaffer over zijn nieuwe bundel, Zuid-Afrika en de tol van zijn succes

Foto's: Mark Kohn

Met zijn twee eerste bundels vergaarde de jonge Alfred Schaffer veel lof. Hij werd bekroond en genomineerd. Toen ging het mis. ‘Ik dacht: wat doe ik hier? Wie ben ik?’

door Ron Rijghard

‘Hugo Claus hekelde onlangs in een krant jonge schrijvers omdat ze fragmentarisch schreven over een wereld die van zichzelf fragmentarisch is. Omgekeerd heb ik een probleem met poëzie die coherent en netjes afgerond is. Dat maakt poëzie naïef. Als je iets makkelijks wil, kijk dan lekker naar de Tros.’

De dertigjarige Alfred Schaffer behoort tot de dichters die ‘fragmentarisch’ schrijven. De op zichzelf transparante zinnen lijken losgeslagen uit een verband dat zich alleen doet vermoeden. Alleen herhaaldelijk lezen helpt om de suggestieve kracht te herkennen en te voelen hoe de regels op elkaar inwerken. Het is als opnieuw leren lezen. Vanzelf valt er dan van alles te zien en te begrijpen en word je meegevoerd in de wereld van de dichter. Tegenover gedichten die zich blijvend afsluiten, staat veel moois en indringends. Bij Schaffer steekt de poëzie door de gaten in de taal.

Schaffer vindt zijn situatie vergelijkbaar met die van dichters als Tonnus Oosterhoff, Arjen Duinker en Astrid Lampe. ‘Fascinerend werk, dat ik heb verkend als een landschap. Dat vereist een bepaalde leeshouding. Maar veel mensen zijn lui. Voor hen schrijf ik niet. Mijn poëzie is niet ingewikkeld. Ik probeer toch echt begrijpelijk te zijn, het is geen droge, academische poëzie.’

In zijn nieuwe, derde bundel, Geen hand voor ogen, lijkt Schaffer zijn werkwijze nog consequenter te hebben doorgevoerd. De poëzie is nog ijler, abstracter en mysterieuzer, met regels die je achtervolgen. Het is dan ook een donkere bundel, met een imponerende, sombere gloed over zich. Dat begint al met de zwarte kaft. Verder zijn er talrijke verwijzingen naar de situatie in de wereld en naar het dagelijks leven in Zuid-Afrika.

Daar woont en werkt Schaffer vanaf 1996, in Kaapstad. Hij werd geboren, als kind van een Nederlandse vader en

[p. 5]

Arubaanse moeder, in Leidschendam, een voorstad van Den Haag. ‘Ik spreek Afrikaans met een Haags accent’, zegt hij, op de laconieke toon die hem kenmerkt. Met een grijns: ‘Verschrikkelijk. Ik kom er niet vanaf.’ Aan het einde van zijn studie Nederlands in Leiden, in 1996, loopt hij, op aanraden van een docent, stage aan de universiteit van Kaapstad. Zijn scriptiebegeleider vraagt hem vervolgens op het onderwerp te promoveren. Hij neemt de uitnodiging aan, ook omdat hij intussen ‘smoorverliefd’ is geworden, en emigreert. In december 2002 promoveert hij op primordialiteit in Afrikaanse poëzie. Schaffer: ‘Mijn proefschrift gaat over het begin van de literatuur, de oorsprong van verhalen, waardoor je uitkomt bij mythen, de psychologie van Jung, archetypen en alles wat collectief in het onderbewustzijn zit. Ik heb het toegespitst op het thema van de jonge man.’ Hij is nu met een fellowship verbonden aan de universiteit. ‘Ik kan onderzoek doen wanneer en hoe ik wil, ik geef les in Nederlandse poëzie en proza en ik schrijf voor twee kranten stukjes over Nederlandse poëzie’.

Vanwege het verschijnen van zijn bundel is hij enkele weken in Nederland. In 2005 staat een volledige terugkeer gepland. ‘Ik zie er niet erg naar uit. Het zal ook niet voor altijd zijn. Ik zit daar fantastisch, maar er zijn twee goede redenen. Mijn vriendin wil graag. Ze wil Nederland leren kennen en reizen door Europa. Wat ook telt is dat ik in Nederland dichter bij mijn vader ben, de enige familie die ik hier nog heb. Hij is al 81 en broos aan het worden. Momenteel ligt hij in het ziekenhuis met een gebroken heup. Hij is zo blij als ik hem bezoek. Hij heeft zijn dochter niet meer, zijn vrouw leeft niet meer. Dat is allemaal moeilijk.’

In Zuid-Afrika begon Schaffer ‘serieus’ met dichten. ‘Ik ben vooral meer poëzie gaan lezen. Dat helpt. Tijdens mijn studie deed ik dat nauwelijks.’

Wat zette je in Zuid-Afrika aan tot het lezen van poëzie?

‘Heimwee misschien. Poëzie dringt dieper tot je door.’ Schaffer dook in de dikke Komrij. ‘Dat was geweldig, echt een elektrische schok. Een schoonheidservaring. Ik las voor het eerst Nachoem Wijnberg en ik dacht: kan dit? Dat was het begin. Ik dacht: nu ben ik iets op het spoor.’

Schaffer ging in literaire tijdschriften op zoek naar meer werk van Wijnberg en schreef hem een brief. ‘Sindsdien hebben we contact.’

‘Poëticale gedichten zijn saai en overbodig’

Wat trok je aan in Wijnberg?

‘Het niet benoemen van mysteries en dat heel helder. Niet met klank spelen, niet met zinsconstructies rommelen. Hij schrijft vloeiende, goed lopende zinnen. Mededelingen eigenlijk. Er was een soort scherp om iets heen zeilen, wat ik prachtig vond. Eindelijk iemand die erkende dat de dichter machteloos is tegenover de wereld, maar dat toch niet kan benoemen, waardoor je gedachten juist veel sterker aan het werk gaan. In plaats van dat je leest en denkt: dat is mooi gezegd, of ja, nu ben ik ook ontroerd. Het gaat verder dan dat.’

‘Zoiets had ik nog nooit gelezen. Sindsdien heb ik veel poëzie gelezen en een zelfde schokervaring had ik bij John Ashbery, een Amerikaanse dichter. Ik ontdekte hem bij het werken aan mijn proefschrift, in een mooi boek van Harold Bloom, The Anxiety of Influence. Ashbery greep me meteen. Dat ging echt van: Ja! Ja! Natuurlijk!’ De dichter jubelt het uit. ‘Dat effect had het op mij, net als bij Nachoem. Schitterend.’

Schaffer noemt Ashbery vergelijkbaar met Wijnberg, maar ‘Ashbery sticht meer verwarring, juist omdat hij zo toegankelijk is. Elke zin die je bij hem leest begrijp je. Maar in zijn geheel is het gedicht absoluut niet te vatten. Zijn beelden en zinnen botsen op elkaar. Het ligt niet aan woorden of klanken. Dat is tweedimensionaal niveau. In de diepte begint hij te botsen. Heel gek, juist omdat het zo normaal lijkt. Hij gebruikt veel quotes en Amerikaanse zegswijzen. Het klinkt vaak praterig. Maar uiteindelijk is het alsof je luistert naar iemand die raaskalt. Zó fascinerend.’

‘Onlangs heb ik voor het eerst in lange tijd weer een goede dichter ontdekt: Anne Carson, een Canadese. Ik weet niet waar dat me gaat brengen, maar soms heb je die impulsen nodig. Generatiegenoten als Ramsey Nasr, Mustafa Stitou en Mark Boog inspireren me ook, maar meer om aan het werk te gaan. Wijnberg en Ashbery beschouw ik als leermeesters.’

De kennismaking met Wijnberg en Ashbery maakte Schaffer ‘klaar voor een eigen stem’. ‘Aanvankelijk lees je Lodeizen, Campert of Claus en direct daarna schrijf je precies zo'n soort gedicht. Je hebt nog te weinig gelezen om te begrijpen wat er allemaal mogelijk is, wat gedaan is, wat cliché. Niet lang nadat ik die twee dichters had ontdekt, is mijn debuut uitgekomen.’

Schaffers eersteling, Zijn opkomst in de voorstad (2000), werd genomineerd voor de C. Buddingh'-prijs voor het beste debuut en bekroond met de Jo Peters Poëzieprijs. Hij loste de belofte in met zijn tweede bundel. Dwaalgasten (2002), werd genomineerd voor de VSB-poëzieprijs. En nu, weer twee jaar later, is er al weer een nieuwe kloeke bundel, met meer dan zeventig nieuwe gedichten.

Veel van je beschrijving van de poëzie van Wijnberg en Ashbery is ook van toepassing op je eigen werk.

‘Ja. Hoewel ik denk dat het kader waarbinnen ik werk verschuift. In de nieuwe bundel zijn er afdelingen waarin ik probeer andere manieren van uitdrukken te vinden. Maar het klopt wel. Bepaalde elementen komen overeen. Mijn werk heeft ook dat fragmentarische, dat zoekende, dat engagement. Het gaat mij heel sterk om verhoudingen tussen mensen. Aan de andere kant breng ik voor het esthetisch effect ook bepaalde beelden aan.’

‘Gisteren, bij een optreden, zei een

[p. 6]

meisje dat ze mijn gedichten mooi vond. Gewone spreektaal, maar heel mysterieus. Dat het herkenbaar was, maar dat er toch iets achter zat wat ze niet direct kon bevatten en wat haar nieuwsgierig maakte.’

Schrijf jij ook bewust langs de dingen?

‘Het is iets dat ik herken in mijn karakter, in mijn manier van leven, van kunst waarderen. Dat komt vervolgens in mijn manier van schrijven naar buiten. Het zit diep in mij en ik heb mezelf in het werk van die twee dichters herkend.’

‘Het is geen aangenomen houding. Al zou je wíllen schrijven als andere dichters, dat kan niet. Je brengt altijd je eigen stem mee.’

Hoe verloopt dat, van manier van leven naar poëzie schrijven?

‘Ik noteer veel op papiertjes en in boeken. In de trein naar deze afspraak heb ik weer een bankpapiertje volgekladderd en dat bewaar ik allemaal. Op een gegeven moment heb je de behoefte - schrijven is een soort van ademhalen - iets te maken. Er is iets in de wereld dat er nog niet is en ik wil dat nu maken. Szymborska heeft dat mooi gezegd in haar dankwoord bij het ontvangen van de Nobelprijs: “Wat is inspiratie? Inspiratie is: ik weet het niet.” Ja! Dat is het. Dat heb ik ook. Zo ga ik te werk.’

Wat zijn dat voor soort invallen?

‘Al mijn gedachten, al mijn denkbeelden, al mijn standpunten. Alles wat ik over de tijd bij elkaar heb gesprokkeld. Daar probeer ik een geheel van te maken. Ik probeer een fragment in te passen bij andere fragmenten, zodat er betekenis ontstaat, een visie, zin. Dat onderzoek ik. Dat is schrijven: Waar sta ik.’

Toch is het resultaat nooit een coherente anekdote of gedachte.

‘Nee. Dat ontstaat soms wel, maar ik zoek het niet. Voor mij is het de uitdaging te suggereren dat die fragmenten een geheel vormen.’

Vermijd je expliciet duidelijkheid?

‘Het gedicht moet beeldend zijn. Ik moet het kunnen zien. Zo scherp dat het van buitenaf misschien vreemd lijkt. In de nieuwe bundel is een gedicht, “Niemand die instaat voor de gevolgen”, waarbij ik vooraf duidelijk een treincoupé voor me zag, en de hoogspanningsdraden en de raampjes. “En toen werden de raampjes dichtgedraaid”. Dat is voor mij een sterk beeld. Daar begint het bij. Het begint bij zinnen die iets in mij wakker maken. Bij die zinnen zoek ik andere fragmenten en zo maak ik een soort bouwwerk.’

Zet je betekenissen expres tegen elkaar op?

‘Ik werk heel intuïtief, ik doe niks expres. Het gaat heel associatief. Daarom is het moeilijk om erover te praten. Ik zoek en probeer tot ik het gevoel heb: dit betekent wat voor mij. De taal moet het werk doep.’

In hoeverre is het feit dat je in Zuid-Afrika woont van invloed op je poëzie?

‘Een schrijver is altijd een buitenstaander, bij mij is dat om geografische redenen uitvergroot. Ik denk dat het ontwijkende ook door zulke praktische oorzaken veel in mijn poëzie voorkomt. Ik wil de zaken wel bij hun naam noemen, maar wat benoem ik? Zuid-Afrika is nooit helemaal mijn eigen land geworden. Mijn wereld, mijn referentiekader, ligt niet vast. In Dwaalgasten staat een gedicht dat lezers surrealistisch vinden, omdat er mensen over een snelweg lopen. In Zuid-Afrika is dat heel gewoon rond de townships.’

‘Ik vlieg veel de laatste tijd, steeds word ik in een andere wereld gedropt. Daar ben ik erg gevoelig voor. In het buitenland maakt je onderbewuste overuren. Dat is ook een bron van het schrijven: ontheemding en oog voor het ontheemde. Het is niet alleen een persoonlijke kwestie. Die ontheemding speelt zich ook af in de taal, omdat de taal voor mij niet meer vastligt. Wie spreekt er nog Nederlands tegen mij? Zelfs mijn vriendin is niet Neder-

[p. 7]

lands. Ik heb geen toetssteen.’

Denken is toch een vorm van praten tegen jezelf?

‘Ja, maar dat gaat al heel vaak in het Afrikaans. Ook primaire reacties, zoals even lekker schelden bij een stoplicht, gaan in het Afrikaans.’

Gebruik je daarom zo veel de je-vorm in Geen hand voor ogen? En spreek je dan tegen jezelf of tegen een ander?

‘Als je schrijft, want ik heb geen eenzaam leven, verkeer je in een sterk isolement, vooral in een taalgebied dat niet het jouwe is. De behoefte uit dat isolement te willen breken en de lezer aan te spreken is dan heel sterk. Ik zoek een gesprekspartner. Of beter: ik creëer een gesprekspartner.’

‘In de nieuwe bundel gebruik ik ook vaak “ons”. Dat is ook een vorm van contact willen maken, wat natuurlijk niet mogelijk is door het papier heen. Het idee dat een ander luistert heb ik nodig om te kunnen beginnen. Het is een bijna manische houding: “Luister! Ik moet hard schreeuwen want ik zit aan de andere kant van de evenaar, maar hier ben ik!”’

Maak je personages van je publiek?

‘Nee, ik voer de lezer mee op een rollercoaster, ik wil hem meesleuren in een avontuur. Dat gaat makkelijker als ik een directe aanspreekvorm hanteer. Als lezer ga je dan direct overeind zitten.’

‘In recensies en artikelen wordt er weinig aandacht aan besteed, maar ik denk dat de geografische afstand tussen de taal en de dichter heel veel met dit werk te maken heeft. Ik ben geen dichter die met taal speelt. Ik vind het al mooi als ik iets wat ik nog niet wist helder op papier heb kunnen zetten. Dan kun je niet zo schrijven als Lucebert. De kracht van mijn poëzie wil ik uit iets anders halen dan uit klank en muzikale associaties. Dat er toch heel veel frictie en mysterie in mijn gedichten zit, komt door die verwarring van werelden.’

Dus als je terug in Nederland bent, gaat je poëzie sterk veranderen?

‘Jaah, dan word ik een soort Jean Pierre Rawie hè, lekker rijmen.’

Waarom koos je Geen hand voor ogen als titel?

‘De claustrofobie is toegenomen in vergelijking met de vorige bundel. De titel sloot daar goed bij aan. Het gaat over willen zoeken, maar stuiten op complete duisternis. Het omslag is een briefkaart die al sinds 1993 boven mijn bureau hangt. De briefkaart is lichter van kleur, blauwer en lichter, maar het zwart past goed, want het is geen vrolijke bundel.’

‘Dat begint al in het openingsgedicht dat eindigt met de zin: “Al die achterdocht om niets, gekneed uit/ het soort stof waar, in een uiterst verleden, dromen van werden gemaakt.”’

Het openingsgedicht begin met: ‘En dan gaat het doek op’. Een eerste gedicht dat zo inzet, is bijna niet anders dan poëticaal te lezen. Schaffer haalt er zijn schouders bij op. ‘Zou kunnen, de meest goede poëzie is ook poëticaal te lezen, maar zo bedoel ik het niet. Ik had een reeks gedichten, waarvan er een begon met: “En dan gaat het doek op”. Zo'n gedicht zet je dan natuurlijk vooraan. Veel meer moet je daar niet achter zoeken. Ik schrijf nooit met opzet poëticale gedichten. Poëticale gedichten zijn saai en overbodig. Hoe je over poëzie denkt blijkt wel uit wat je schrijft. Het leidt alleen maar tot geneuzel. Als ik weer eens zo'n zogenaamd poëticaal gedicht lees denk ik altijd: Doe het nou maar! Val mij niet lastig met je theorietjes.’

‘Ik dacht dat ik een hartaanval kreeg’

In veel gedichten gaat het over trage uren, uren die gedood moeten worden. Heb je ook een ander tijdsbesef gekregen?

‘Vaak heb ik het idee dat ik er zelf niet echt bij ben. Dat het leven langs me heen gaat, omdat ik erg in mijn hoofd leef. Wat een rol speelt is dat er in Nederland van alles gebeurt met mensen die ik ken, wat ik niet zie. Die gebeurtenissen liggen als lagen op elkaar. Die gelijktijdigheid fascineert me en maakt me duizelig.’

Breng je die duizeligheid met schrijven tot rust of probeer je zo'n obsessie juist te grijpen?

‘Ik kan me op geen andere manier uitdrukken dan in poëzie op dit moment. Het is geen therapie, het is een vorm van de wereld. Zodat jij, de lezer, die wereld beter kan bevatten. Maar schrijven is niet heilzaam, eerder funest.’

‘Ik heb een vreselijk jaar achter de rug. Vorig jaar was ik opeens genomineerd voor die VSB-poëzieprijs en dan word je hier naartoe geworpen: optredens, interviews, foto's. Op zich is dat niet erg. Maar ik heb zo'n ander leven op die berg bij Kaapstad. Er werd een wissel op mij getrokken die ik niet aankon.’

‘Pas toen besefte ik dat ik door het schrijven probeer uit te vinden wie ik ben. Ik heb alleen mijn vader en dat is al een ouder figuur. Dan is het moeilijk je daaraan op te trekken. Wat is dan mijn spiegel? Als ik daarover nadenk besef ik dat ik toch erg op mezelf ben. En dat het lastig is om je eigen ik te vestigen zonder toetssteen. Dus ik stond daar, op de VSB-slotavond, voor al die mensen en dacht: Wat doe ik hier? Wie ben ik? Dat klinkt vreselijk, maar zo was het wel. Ik ging enorm hyperventileren. Gelukkig ging het optreden goed, maar ik kon daarna niet meer zitten, ik ben stilletjes naar achteren gelopen.’

‘Het was deels vermoeidheid. Ik ging veel en laat uit, dus mijn lichaam was op aan het einde van mijn verblijf. In het vliegtuig van Amsterdam naar Londen ging het helemaal mis. Paniek: Ik zit hier hoog, in een kleine cabine, wat gebeurt er met me. Op Heathrow heb ik kalmerende middelen gekocht, dat hielp. Maar een paar dagen later reed ik in de auto op de berg bij Kaapstad, mooi uitzicht, prachtig allemaal, maar weer een ontzettende paniekaanval. Ik dacht dat ik een hartaanval kreeg. Dat is maar net goed gegaan, anders had ik hier niet gezeten. Ik kon de auto nog parkeren, ik ben er een uur in blijven zitten. Uiteindelijk is mijn vriendin me komen halen.’

‘Sindsdien is het moeilijk geweest. Ik durfde het huis niet uit, zij moest me overal naartoe brengen. Ik ben nog aan het herstellen - een beetje een zieke man.’

‘De psycholoog waar ik bij was zei: Het schrijven heeft je wel geholpen. Aan de andere kant is schrijven ook een aanstichter van het kwaad, omdat je blijft graven.’

‘Nu weet ik beter waar ik sta, wanneer ik moet rusten en dat soort dingen. Zo leer je jezelf beter kennen. Het is vaak hard werken, hard schrijven, dat kan je opbreken.’

‘Ik wil niet te veel neerkijken op de freudiaanse analyses. Ik heb mijn moeder en mijn zus verloren. Dat heb ik weggestopt, maar het is beter dat ik er iets mee doe.’

‘Mijn zus is ooit verdronken en mijn moeder is na een lang ziekbed overle-

[p. 8]

den. Iedereen maakt dat soort dingen mee in zijn leven, maar dat moet je niet allemaal opzij willen schuiven. Niet maar willen doorgaan. Dat zijn allemaal dingen die eruit komen en dat zet het schrijven in gang.’

‘Daarom zeg ik: schrijven is deel van wie je bent. Het is een vanzelfsprekend onderdeel van hoe je je verhoudt tot de wereld. Niet alleen om er iets moois van te maken voor de lezer. De urgentie zit in jezelf.’

Je poëzie maakt helemaal niet de indruk zo particulier te zijn.

‘Omdat de poëzie vervuild wordt met de wereld waarin ik leef. Dat is de manier waarop ik mijzelf zie. Niet in de spiegel, maar midden op straat, tussen de andere mensen.’

Mensen die weinig macht hebben over hun eigen bestaan?

‘Ja, ook. Maar wie heeft er macht over zijn eigen leven? Dat waanbeeld kan funest zijn voor je eigen functioneren. Zoals bij mij. Ik geloof niet dat we allemaal en elke dag van die zwalkende bootjes zijn, maar uiteindelijk ben je overgeleverd aan grootheden buiten jezelf: de tijd, de dood, de ander, de staat, de belastingdienst. Ik kan daar moedeloos van worden. In Nederland nog sterker dan in Zuid-Afrika. Oke, veel mensen zitten daar nog zonder gas, licht en water, maar ze hebben het idee dat ze iets kunnen bereiken.’

Je schrijft ook over situaties waarin het niet uitmaakt hoe de beslissing uitvalt. ‘Er is een tijd geweest waarin elk antwoord beslissend kon zijn’, luidt een regel. Dat is een vorm van noodlotsdenken die vrij ver gaat.

‘Iedereen kan in zo'n situatie terechtkomen. Het is ook een groot doodsbesef. Sommigen mensen ervaren het leven wellicht anders en handelen met het idee dat alles wat ze doen verschil maakt. Maar als je dat minder hebt, en ik heb voldoende dood meegemaakt om dat te hebben, dan maakt het inderdaad niet altijd uit wat je doet. Juist daardoor sta ik misschien wel weer makkelijker in het leven.’

‘Ik durf meer. Het relativeren is sterker geworden en dat komt in de gedichten naar voren. Dat het niet uitmaakt of je rechts of links afslaat.’

Ben je bang om te sterven?

‘Mijn eigen dood kan ik me niet voorstellen. Hoe meer ik met de dood in aanraking kom, hoe moeilijker dat wordt. Zeker in Zuid-Afrika. Elke dag hoor je weer van moorden en verkrachtingen. In de auto doe ik de ramen op slot, om niet gehijackt te worden. Onlangs is mijn schoonmoeder verkracht. Dan komt de rampspoed heel dichtbij. Ik zit er middenin en dan wordt je overlevingsinstinct groot. Het maakt dat ik niet naïef kan schrijven. Dat valt niet te rijmen met mijn leven. Maar bang ben ik niet, alleen om af te takelen.’

Biedt het geloof een uitweg?

‘Ik ben gelovig opgevoed, die diepte zit er wel. Katholiek. Dat gaat niet weg. Maar daar zijn veel vragen bij. Dat hoort bij het leven van moderne mensen. Het echte blinde geloof is moeilijk. Aan de andere kant: het Grote Niets is een bijna puberale gedachte.’

‘Maar ja, wat er dan wel is? Ik ben geen filosoof, ik ben een dichter. Ik stel poëtische vragen. En soms krijg ik poëtisch antwoord. Dat is het moment waarop ik denk: dit gedicht is geslaagd. Waarom weet ik niet.’

Als voorbeeld wijst hij ‘Praktijk en Theorie’ aan.

Het gelijk ligt in het midden,

schijnbaar voor het grijpen, als

een lekke voetbal in een vijver,

ook met een stok kun je er

net niet bij, een valse start zal alles in

het honderd laten lopen,

de risico's voor eigen rekening. Wat

kan ons overkomen, wat

kunnen we niet zien? De wijzers staan

bewegingloos, of willen we

niet weten dat we deze kostbare

minuten zo uit handen geven?

Alle begin is moeilijk, elk begin is

een verstoren van een rust,

een ongerichte uitdaging, een steile

bergwand, je klimt en klimt

tot daar waar het patroon dat je verliet

je duizelt, een wirwar aan

kleur. Daar sta je dan. Je vermoeden

was juist, zoveel is zeker.

Waar gaat dit gedicht voor jou over?

‘Het gaat over een punt bereiken waarop je aanvaardt dat het allemaal boven je macht uitgaat. Proberen de wereld te begrijpen, maar er genoegen mee nemen dat je klein en nietig bent. En dat dat goed is. Daarom staat er verder geen antwoord bij. Er staat alleen: Daar sta je dan. Je vermoeden was juist, zoveel is zeker. Dat is eigenlijk het enige wat je hebt. Het gaat heel specifiek over het zoeken naar antwoorden en aanvaarden dat er geen antwoord is, maar dat dat ook een antwoord is. Verder kan ik het niet uitleggen.’

‘Praktijk en theorie’ is een gedicht uit de afdeling ‘Kalenderdagen’, die is opgebouwd rond begrippenparen en waarin de poëzie heel abstract blijft. Is dat waar je eerder op doelde met proberen nieuwe dingen te doen?

‘Ja, de poëzie is anoniemer. Ik laat stemmen opklinken om de wereld aan het woord te laten. Zelf sta ik meer op de achtergrond. Dat is ook een betere weergave van hoe ik me nu voel.

‘Daarom past het motto van Wallace Stevens zo goed bij die afdeling: “It must be visible or invisible,/ invisible or visible or both: A seeing and unseeing in the eye.” Het moet beeldend zijn én onzichtbaar. Dat samengaan zoek ik. Met alleen het abstracte kan ik niets. Ik moet het ook kunnen zien.’

Je gebruikt een lekke bal in een vijver als metafoor.

‘Ja, daar had ik zin in een ouderwetse metafoor. Die speelse kant heb ik ook. Dan denk ik: ik wil, een gedicht schrijven over twee muizen op een bank. Dan kijk ik een tekenfilm.’

Films lijken wel vaker een inspiratiebron.

‘Onder meer. Ik smokkel wel eens een notitieboekje de bioscoop in als ik iets moois verwacht. Bij zo'n film als Code Unknown van Michael Handke. Daar heb ik geen gedicht bij geschreven, maar als mijn werk een film zou zijn, dan zou het een Handke-film zijn.’

Zijn films zijn erg mistroostig.

‘Ja, maar ongelofelijk waar.’

Tot slot vraagt hij of ik ook een geslaagd gedicht kan aanwijzen. Heel mooi is ‘Als een rivier, in allerijl verlaten’, zeg ik. Het gedicht eindigt met: ‘en hoe/ je ook schreeuwde, geen golfslag bracht ons nader.’ Net als ik wil vertellen dat ik denk dat het zo fraai geabstraheerd gaat over de crisis in een relatie, zegt hij: ‘Dat is het dichtst bij een gedicht over verdrinkingsdood dat ik zal en kan komen.’

Alfred Schaffer: Geen hand voor ogen.
De Bezige Bij. 96 blz. €16,-