Awater. Jaargang 3

[p. 23]

Zonder publiek is de kunst niet interessant
Bas Kwakman bereidt zijn eerste Poetry International Festival voor

Foto: Floor Godefroy

Bas Kwakman, de nieuwe directeur van Poetry International, beschouwt zichzelf als de combinatie van de compromisloze kunstenaar en de dienstbare organisator. Vanuit die visie werkt hij aan de komende festivals.

Door Hanneke Leliveld

Zijn eerste kwartaal als nieuwe directeur van Poetry International zit erop. Bas Kwakman volgde op 1 oktober 2003 Tatjana Daan op. De stap naar Poetry maakte hij niet om daar alles radicaal anders te gaan doen, maar eerst en vooral uit waardering voor het festival dat hij aantrof. Maar: ‘Ik vind wel dat te weinig mensen weten dat er elk jaar zoiets moois is.’ Dáár wil hij wat aan doen. Die drieduizend bezoekers, dat moeten er vierduizend worden.

‘Tijdens het festival is Rotterdam een week lang de plek op aarde met het mooiste op het gebied van poëzie. De hemel op aarde. Als bezoeker van het festival kun je daar deel van uit maken. Maar dan moet je wel van het bestaan weten. Ik geloof niet dat er maar drieduizend mensen in Nederland zijn die veel poëzie lezen en geïnteresseerd zijn te weten wat er op dat gebied in de wereld gebeurt. Dat zijn er minstens twintigduizend. Daarvan moeten we een groter deel naar het festival krijgen, door betere communicatie en marketing.’

Honger

Kwakman heeft vanaf vroege leeftijd een passie voor kunst en taal. ‘Alle kunstdisciplines wolkten in mijn ouderlijk huis rond. Literatuur was er altijd één van, maar ook beeldende kunst en muziek; mijn vader was een groot muziekliefhebber. Hij zette mij op zondagmorgen op de bank, zette Mozart of Beethoven op en ging voor me dirigeren. Daarmee heeft hij bij mij een honger naar muziek gekweekt. En zo'n honger heb ik ook naar poëzie.’

Op de kunstacademie studeerde Kwakman af op de combinatie beeld en taal, een combinatie die hij later samenbracht als mede-oprichter en redacteur van het tijdschrift voor beeldende kunst en literatuur Tortuca. Kwakman was leraar tekenen, schilderen en kunstgeschiedenis, projectmedewerker van Zaal De Unie en projectleider/ hoofd communicatie bij de SKVR.

‘De Unie was mijn eerste baan in Rotterdam. Ik deed vooral de organisatie en de communicatie maar moest ook gewoon zorgen dat er genoeg stoelen stonden. Op een avond was ik bezig die stoelen goed te zetten, toen op het podium een vertaler een gedicht ging voordragen. Mijn aandacht verschoof totaal van die stoelen naar het gedicht, dat al mijn aandacht opzoog. Het was Ode van de Zee van Fernando Pessoa. Poëzie ging de boventoon voeren.’

Basale benodigdheden

‘Tot die tijd had ik altijd gewerkt aan de infrastructuur, de basale benodigdheden van de kunst, zodat de kunstenaar zijn verschrikkelijke zelf kon zijn. Op dat moment verschoof er iets in mij. Sindsdien streef ik de combinatie na. Ik ben geen dienstbare organisator die louter de kunst in staat wil stellen zijn ding te doen, ik ben ook niet de compromisloze kunstenaar die kostte wat kost zijn kunst onder het publiek wil brengen. Ik ben de combinatie. Er moet goede poëzie zijn, en er moeten mensen zijn om er van te genieten. Zonder publiek vind ik de kunst niet interessant.’

Als directeur van Poetry zegde Kwakman zijn nevenfuncties op. ‘Naast mijn dagelijks werk heb ik altijd op het gebied van beeld en taal nieuwe projecten opgezet. Tortuca is daar een voorbeeld van. De neiging om in de avonduren nieuwe ondernemingen op te zetten heb ik als directeur van Poetry niet meer. Ik kan nu alles wat ik aan kennis en ervaring heb op het gebied van kunstmanagement combineren met mijn passie voor poëzie. Ik ben met alles wat ik ernaast deed opgehouden. Ik heb eindelijk geen gesplitste levenswandel meer.’

Speurtocht

Intussen zijn de voorbereidingen in volle gang voor het komende festival in juni. Daarvoor komen nog Gedichtendag in januari en het Kinderfestival in februari.

Het aanstaande Poetry International Festival, van 12 tot 17 juni in de Schouwburg in Rotterdam, heeft in de huidige opzet twee thema's: een geografisch en een inhoudelijk. In geografisch opzicht wordt Azië sterk vertegenwoordigd onder de optredende dichters, en dan niet de Aziatische landen die we wat dichtkunst betreft al kennen, maar juist die andere, zoals bijvoorbeeld Cambodja, Vietnam en Brunei. Om dat te bereiken werkt Poetry onder meer samen met de internationale organisatie Asef, het Asia Europe Fund, waarin vijftien westerse en vijftien Aziatische landen op cultureel en politiek gebied samenwerken. Maar Asef is niet het enige spoor waarlangs Kwakman het verre oosten wil verkennen. ‘Het is een goede ingang, maar bij de speurtocht naar goede poëzie waken we ervoor om in contact te komen met een land langs slechts een enkele, vaak politieke, route. Dat kan het gevaar van louter correcte staatspoëzie tot gevolg hebben. Ik zoek naar zo veel mogelijk ingangen; via het International Institute for Asian Studies, via vertalers, via dichtersnetwerken, via de universiteiten hier. We benutten alle mogelijkheden om goede poëzie te vinden.’

The best you never heard of

‘Iedereen die in poëzie geïnteresseerd is, is altijd op zoek naar nieuwe dingen. Het Poetry International Festival is de plek bij uitstek waar dit kan. Een mooi equivalent van dit uitgangspunt binnen de popmuziek is het Metropolis Festival, dat als motto heeft: the best you never heard of. Poetry heeft diezelfde naam op gebied van poëzie; vooruitlopen op poëtische ontdekkingen. En dat moet altijd zo blijven.’

Kwakman schat het publiek dat naar het festival komt in als mensen die zich op die manier willen laten verrassen: altijd wat nieuws. ‘Het is een publiek dat verder wil dan wat het nu weet en kan. Dat is de kracht van het festival.’

Onbewoond eiland

Inhoudelijk staat in juni het thema ‘Het Heilige Boek’ centraal. ‘De directe aanleiding is de nieuwe vertaling van de bijbel waar men momenteel aan werkt. Deze nieuwe vertaling is een initiatief van het Bijbelgenootschap en gebeurt op basis van de poëzie van de hebreeuwse oerversie. Recent is ook de koran op die manier vertaald in het Nederlands. Maar ons thema is breder. We stellen de vraag ook figuurlijk: hoe heilig is het boek? Dreigen digitale middelen de dichtbundel te vervangen of kan poëzie een eigen plek krijgen op internet? En, nog breder, we vragen ook de dichters: welk boek is voor jou heilig? We gaan zelfs de meest clichématige vraag die overigens vaak de meest interessante antwoorden oplevert, niet uit de weg: welk boek neem je mee als je maar één boek mee mag nemen naar een onbewoond eiland.’

Welke dichters in juni naar Rotterdam komen staat nog niet vast. Wel dat het er minder worden. ‘Geen veertig meer, maar dertig dichters, om elk van hen binnen de programmering meer ruimte te geven. In ieder geval zal Antjie Krog de traditionele Defence of Poetry houden.’

Kinderfestival

Maar eerst is er in februari het Poetry International Kinderfestival. Ditmaal niet tijdens het festival, maar losgekoppeld, om het niet onder te laten sneeuwen: ‘Het is een parel die we losmaken van haar oester.’ Het kinderfestival bestaat uit vier schoolvoorstellingen en vier vrije voorstellingen. Meewerkende dichters zijn onder anderen Toon Tellegen, Mustafa Stitou, Anne Vegter en de Woorddansers. Het wordt gepresenteerd door Monique Hagen, bekend van het kinderprogramma Klokhuis. Een nauwe samenwerking met het ro theater maakt van dit festival ‘een spannend huwelijk tussen poëzie en theater’, aldus Kwakman. ‘De basis is een enorm avontuur voor de kinderen, de ingrediënten zijn poëzie, theater en vormgeving, die in het Kinderfestival op heel natuurlijke wijze samengaan. Mijn vorige baan was hoofd communicatie van het grootste kunsteducatiecentrum van Nederland, de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam. Uiteraard was daarbij ook al mijn motivatie om kinderen en jongeren te betrekken bij kunst. Met poëzie is dat helemaal niet moeilijk. Vooral voor kinderen is het is een veel logischer onderdeel van hun leven dan voor volwassenen. Kinderen kunnen veel directer reageren op taal. We selecteren natuurlijk poëzie die theatraal vertaald kan worden. Maar dat kan best volwassen poëzie zijn. Voor de dichters is het Kinderfestival extra spannend. Het is warmer of kouder dan bij een volwassen publiek. Bij kinderen zit daar niets tussen.’

Poetry International Kinderfestival, ro theater Rotterdam, 8 t/m 15 februari 2004 Poetry International Festival, Schouwburg Rotterdam, 12 t/m 18 juni 2004