De arbeidsenquête van 1887. Deel 3: De vlasindustrie. Tilburg. Eindverslag

Verhoor van den heer S.C.M. Soer.
(Verkort.)

10667. De Voorzitter: Mag ik uw voornamen, naam, beroep, ouderdom en woonplaats weten?

A. Sigbert Clemens Maria Soer, arts, doctorandus in de medicijnen, oud 25 jaar, wonende te Tilburg.

10668. V. Gij zijt, zooals uw ouderdom duidelijk maakt, nog niet zeer lang gevestigd te Tilburg?

A. Gedurende twee jaar.

10671. V. Hoe is in het algemeen de sanitaire toestand van de arbeidersbevolking in Tilburg? Nog al gunstig of ongunstig?

A. Men moet de arbeiders te dezen opzichte in twee categorieën verdeelen: de thuis- en de fabrieksarbeiders, de wevers thuis en die op de fabrieken. Van de eersten is de toestand werkelijk vrij gunstig, die van de laatsten laat nu en dan te wenschen over.

De thuiswerkers zijn voortdurend in vrij goede positie; de grond is tamelijk goedkoop en de woningen zijn daardoor ruim gebouwd. Ook zijn zij goed geventileerd en goed verlicht. De fabrieksarbeiders daarentegen wonen dicht bij de

[p. 50]

fabriek en daardoor wat meer opeengehoopt, dan de thuiswerkers, die meer buitenaf hun huisjes hebben en overal verspreid zijn.

40675. V. Maar zij hebben dan toch ruimte en lucht en dat schijnt niet alleen het geval te zijn bij de zoogenaamde huiswerkers, maar ook bij de fabriekarbeiders?

A. Maar bij degenen die thuis werken is de toestand in den regel nog beter.

10676. V. Bemerkt gij in Tilburg dikwijls en veel van kwetsuren door machines veroorzaakt, dat de menschen vingers verliezen of met handen en armen tusschen de machines geraken?

A. Dat gebeurt nog al dikwijls.

10680. V. Zijn er ook, zooals dit bij sommige fabrieken voorkomt, algemeen verspreide bepaalde ziekten of kwalen van de ademhalingswerktuigen of zoo iets dergelijks?

A. Dat komt nog al veel voor.

10681. V. Zóóveel dat gij het in verband brengt met den aard van het bedrijf? En dat gij daaruit de conclusie durft trekken dat het bedrijf schadelijk is voor de gezondheid, dat de atmosfeer bedorven is of dat de lokalen ongezond zijn?

A. Het hangt er van af of de werkman geheel gezond is, of het werk dat hij doet wel geheel gezond is enz. Bij voorbeeld het ruwen werkt zeer ongunstig door de groote ontwikkeling van stof. Wanneer iemand daardoor eene ziekte van de ademhalingswerktuigen krijgt, wordt dit meestal dadelijk beter als hij buiten de fabriek blijft; gaat hij echter opnieuw daarin werken, dan wordt de ziekte dadelijk veel erger en soms doodelijk.

10682. V. Maar geschiedt dit ruwen tegenwoordig niet in afgesloten werktuigen, zoodat het stof onmiddellijk geevacueerd wordt?

A. Dat weet ik niet.

10684. V. Hebt gij gelegenheid gehad om in Tilburg eenigerlei andere gebreken op te merken, die zich opvallend voordoen?

A. Breuken. Gij hebt mij straks gevraagd of ik mij ook ergens speciaal op toelegde en dat is juist op breuken. Daar ik iederen dag minstens 15 breuklijders met alcoholinjecties behandel, maakt dit natuurlijk op mij den indruk, dat er ook erg veel breuklijders in Tilburg zijn.

10685 V. Hebben anderen dien indruk ook?

A. Andere medici misschien niet, omdat zich bij dezen minder breuklijders aanmelden. Zij zijn misschien juist van een tegenovergesteld gevoelen.

10686. V. Maar ieder, die' het cijfer hoort, vindt het toch zeker zeer belangrijk?

A. Men moet echter in het oog houden dat al die patiënten geen Tilburgers zijn; ik kreeg die ook uit andere plaatsen. Het grootste contingent wordt echter door Tilburg geleverd.

10687. V. Is dat veel, juist onder fabriekarbeiders?

A. Ja.

10688 V. Waar schrijft gij dat aan toe?

A. De geheele theorie van het ontstaan van de breuken, is nog niet opgehelderd, zooals met een aantal medische zaken het geval is. Men denkt in het algemeen dat zij ontstaan door verhoogde drukking in de buikholte bij plotselinge inspanning.

10697. V. Wanneer gij hier nu waart op een medisch examen, wat gelukkig niet het geval is, en de professor vroeg u aan welke oorzaken zijn die breuken toe te schrijven, wat zoudt gij dan antwoorden?

A. Dat ik het niet weet.

10698. V. En zoudt gij dan niet druipen?

A. Dat is wel mogelijk, maar de groote heeren zijn het er niet over eens, dus ik zal mij wel wachten eene uitspraak te doen.

10704. V. Men zou dus tot de conclusie moeten komen dat er geen recht - streeksch verband is tusschen den arbeid in de weverijen en het voorkomen van breuken?

A. Ja.

10705. V. Gij weet waarover de enquête loopt; zijn er ook soms punten waarover gij ons iets zoudt kunnen mededeelen?

A. In het algemeen heb ik kunnen opmerken, dat het lot van den werkman afhangt van zijne huisvrouw. Is

[p. 51]

deze inderdaad net en zindelijk, dan is er geen gebrek, krijgt de man behoorlijk eten en gaat hij goed gekleed. De slechtste huisvrouwen zijn die, welke vroeger op de fabriek hebben gewerkt. Zij, die tot haar huwelijk thuis gebleven zijn, zijn daarentegen de beste huishoudsters.

10706. V. Nu zijt gij nog in Tilburg, waar de getrouwde vrouw in het geheel niet werkt op de fabriek; hoe zal het zijn daar waar zij als getrouwde vrouw op de fabriek werkt! Naar uwe ondervinding kan men dus zelfs het onderscheid waarnemen tusschen vrouwen die vóór haar huweljk wèl of niet op de fabriek zijn geweest?

A. Ja. De buitenwevers te Tilburg hebben in den regel een klein stuk land, waar zij hun eigen aardappelen bouwen. Zij mesten een varkentje ieder jaar, zij hebben zoodoende hun eigen vleesch en vet, zij telen hun aardappelen enz. Zij zijn spaarzaam. Wanneer een Hollandsch werkman in Tilburg komt, zooals ik heb kunnen waarnemen aan de werkplaats van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, waarbij ik als chirurg verbonden ben, en daar een inkomen heeft eens zoo hoog als een Tilburger, dan gebeurt het dikwijls dat hij met dat hooge inkomen toch nog gebrek lijdt, terwijl de Tilburger er niet alleen meê rond komt, maar na eenige jaren zijn eigen huis heeft en een tamelijk welgesteld man wordt.

10707. V. Waar schrijft gij dat aan toe?

A. Aan de vrouwen.

10708. V. Zoodat volgens u de Hollandsche vrouw niet deugt?

A. Dat niet, maar dat zij zich niet met de Tilburgsche toestanden kunnen vereenigen. Zij komen uit een stad, kennen geen landbouw, zelfs geen geit voêren, en hebben niet het overleg in het huishouden wat een Tilburgsche heeft om inkoopen te doen; zij leven meer van den eenen dag op den anderen en zijn niet zoo spaarzaam.

10709. V. Zijt gij chirurg aan de werkplaatsen van de Exploitatie-Maatschappij?

A. Ja, maar een ander is er als medicus.

10710. V. Vanwege de Maatschappij wordt dus gezorgd voor genees- en heelkundige hulp?

A. Het is een fonds van de werklieden, dat door de Maatschappij bestuurd wordt. Er zijn 550 werklieden lid van, die 3 pet. van hun loon er aan bijdragen. In geval van ziekte melden zij zich bij ons aan, of wij gaan naar hen toe, en geven een bewijs af dat zij ongesteld zijn. Zij krijgen dan van dien dag af de helft van hun loon en gratis geneeskundige hulp en medicamenten. Blijven zij langer dan 6 weken ziek, dan krijgen zij een rijksdaalder per week meer.

10711. V. De heeren medici worden dus vanwege het ziekenfonds gesalarieerd?

A. Ja.

10712. V. Over dit punt kunnen wij echter morgen met den heer Oberstadt, die ook opgeroepen is, nader spreken.

Zijn er dergelijke inrichtingen bij andere fabrieken?

A. Zoover ik weet niet. Er is wel een fonds van de werklieden onder elkander, waaruit zij een rijksdaalder of een daalder uitkeering krijgen.

10713. V. Zij verkrijgen daarvoor echter geene geneeskundige hulp. Hoe komen zij dan dááraan?

A. Die moeten zij zich zelf verschaffen, of als zij heel hulpbehoevend zijn wenden zij zich tot de St. Vincentiusvereeniging, die verschillende afdeelingen telt (er zijn 5 parochiën) of anders tot het gemeentebestuur. Maar dat doen zij niet licht Zij leenen liever bij de buren en maken eer schuld dan het te ontvangen van het armbestuur.

10714. V. Er heerscht onder die menschen dus al een zeer goede geest?

A. Ja, vooral hebben zij een sterken afkeer van het gasthuis. Een Tilburger is, ook in het vooruitzicht van betere verpleging, er niet toe over te halen om de zijnen naar het gasthuis te zenden. Het gaan naar het gasthuis is voor hem synoniem met doodgaan.

10715. V. Nu ja, maar dat kan een dwaaloegrip zijn dat ook in groote steden heerscht. Zij zijn dwaaselijk bang voor eene slechte behandeling en hebben de vrees dat zij naar de sectiekamer zullen gebracht worden?

A. Neen, dat vreezen zij niet, want zij weten heel goed dat zulks niet gebeurt.

[p. 52]

10716. V. Dus bij ziekte zorgen de fabriekswerklieden in Tilburg liever voor zich zelven, dan dat zij om hulp bij de stad aankloppen?

A. Ja.

10717. V. Weet gij ook hoe het met de werklieden gaat als zij te oud worden om te werken?

A. In Tilburg heerscht een goede geest; de kinderen geven hun loon aan de ouders en wanneer de vader of moeder alleen blijft staan, als al de overige kinderen weg zijn, neemt de overblijvende heel dikwijls de zorg op zich en blijft bij zijn ouders, wanneer zij hem noodig hebben. Voor de werklieden is het gelukkig als zij veel kinderen krijgen, want in den goeden tijd - nu is het wat minder - verdienen de kinderen na hun 12de jaar reeds wat geld, dat zij bij de ouders brengen, die het opsparen als een appeltje voor den dorst.

10718. Gij zijt nog niet op het punt, waar ik komen wilde. De verhouding tusschen de kinderen en de ouders is dus goed en aangenaam, maar weet gij ook of de fabrikanten iets doen voor hunne werklieden, die jarenlang bij hen in dienst zijn geweest?

A. Ik geloof, dat sommige fabrikanten, zooals de heer Pollet, pensioen geven, maar anderen ken ik, die niets doen en bij ongelukken niet eens naar hunne werklieden omzien.

10719. V. Als gij zegt: er zijn er, bedoelt gij dan daarmede niet: er is er een?

A. Neen, er zijn er meer.

10721. V. Die niet aan oude of ongelukkige werklieden doen?

A. Ja.

10722 V. Ik kom nog even op de breukengeschiedenis terug. De jongens zijn al vroeg naar de fabriek gegaan, op hun twaalfde jaar. Kan het nu ook wezen, dat zij zoo'n breuk al lang hebben, en dat zij die in hun jonge jaren hebben gekregen?

A. Het kan gebeuren, maar in het algemeen zie ik weinig personen tusschen de 12 en 16 jaren.

10723. V. In de fabrieken?

A. Neen, met breuken.

10724. V. Maar mijn vraag is, kunnen zij een breuk tusschen de 12-16 jaar krijgen, terwijl dit pas ontdekt wordt als zij op lateren leeftijd voor uwe oogen komen?

A. Dat is mogelijk, ja.

10726. V. Maar hebt gij eenige reden om aan te nemen dat zij die breuken op jeugdigen leeftijd en bij vroege werken in de fabriek krijgen.

A. Neen, dat is louter eene gissing geweest, zonder deugdzamen grond.

10732. De Voorzitter: Wij bedanken u voor uwe inlichtingen; uw verhoor is afgeloopen

S.C.M. Soer, arts.