De arbeidsenquête van 1887. Deel 3: De vlasindustrie. Tilburg. Eindverslag

[p. 38]

Verhoor van den heer Willem Plaisier,
te Heerjansdam.

9788. De Voorzitter: Mag ik uw naam, voornaam, beroep ouderdom en woonplaats weten?

A. Willem Plaisier, oud 43 jaren, vlasboer te Heerjansdam.

9789. V. Zijt gij van kindsbeen af in het vak geweest?

A. Och, men begint met eerst mee te loopen en zoo komt men langzamerhand in het vak, totdat men zijn eigen zaak krijgt, en dan is men er geheel in.

9790. V. Was uw vader ook in het vak?

A. Mijn vader is vroeg gestorven; dien heb ik niet gekend. Wij hebben toen voor onze moeder de zaak gedreven, met behulp van een gewonen onderbaas.

9791. V. Dus uw vader had de zaak al. En zit gij nog altijd op dezelfde stee?

A. Neen, mijn geboorteplaats is Ridderkerk. Eerst met mijn trouwen ben ik naar Heerjansdam getrokken.

9792. V. Gij werkt voor u zelf?

A. Ja.

9793. V. Hoeveel menschen hebt gij in uw dienst?

A. 30 of 40.

9794. V. Gezinnen of menschen?

A. Menschen.

9795. V. Houdt gij er ook woningen op na?

A. Zeven.

9796. V. En die verhuurt gij?

A. Ja.

9797. V. Dat brengt mede, niet waar, dat gij dan het gezin tegelijk huurt?

A. Ja. Voor een jaar verbindt dat volk zich aan mij en ik mij aan het volk.

9798. V. Zij verbinden zich, om, als gij hen noodig hebt, bij u te komen werken?

A. Ja.

9799 V. Gij verbindt u, om hen bij voorkeur te nemen?

A Ja

9800. V. Maar gij behoeft toch geen werk voor hen te maken als het er niet is?

A. Neen, maar men tracht toch werk voor hen te hebben.

9801. V. Dat is dus eene zaak van goede trouw?

A. Ja.

9802. V. Hebt gij in zulke zaken wel eens capties gehad?

A. Ja.

9803. V. Dat zij niet wilden komen?

A. Ja. Misschien een jaar of 12 geleden, toen er veel concurrentie was, heb ik wel eens volk verloren, tot mijn schade; en toen de spoorweg gelegd werd door lJsselmonde, waarbij veel geld voor hen. te verdienen was, heb ik er ook een stuk of vier, vijf ontijdig verloren. Ik had ze gaarne willen houden; maar de grootere verdiensten verlokten hen.

9804. V. En ge begreept dat ge dat eenvoudig hadt aan te zien?

A. Ja, er was niets aan te doen.

9805. V. Maar toen Mei gekomen was, hebt ge hen natuurlijk uit de woning gezet?

A. Ja.

9806. V. Die kwamen niet te goeder trouw de zaak na?

A. Neen.

9807. V. De kinderen moet gij ook gebruiken?

A. Ja; het spreekt vanzelf, dat die er in betrokken zijn.

9808. V. Pacht gij ook wel buiten af? Bijv. in de Meer?

A. In Groningen en Zeeland.

9809. V. Zendt gij er de lieden dan heen?

A. Ja.

9810 V. Gaan dan vrouw en kinderen mee?

A. In den wiedtijd, Mei en Juni, gaat de vrouw niet mee of het moet zijn dat het gezin er vanzelf toe leidt dat zij den man volgt.

9811. V. Stuurt gij ze ook weg om te zaaien?

A. Neen, het zaaien gebeurt door een man die er verstand van heeft. Dit is niet ieders werk.

9812. V. En hoe is het bij het plukken?

A. Dan gaan vrijwel allen mee.

9813. V. Gaan vrouw en kinderen, dan allen mee of blijven die thuis?

A. Als het gezin gedoogt dat de vrouw meewerkt, dan gaat ze mee Maar wanneer er jonge kinderen zijn of andere omstandigheden vorderen dat de vrouw thuis blijft, dan gaat ze niet mee. Het gebeurt vaak dat de man alleen gaat of vergezeld van aankomende jongens

[p. 39]

9814. V. Men heeft ons ook gezegd dat het geheele huishouden wordt opgebroken, dat de kleine kinderen soms ontijdig worden gespeend. Is dat zoo?

A. Dat is misschien wel gebeurd maar ik heb er geen ondervinding van dat het zoo ruw toegaat.

9815. V. Ziet gij het dan tegenwoordig niet meer om u heen?

A. Neen.

9816. V. Lijdt het onderwijs der kinderen niet onder dat heengaan?

A. Ik geloof niet dat bij ons nog kinderen beneden de 12 jaar werken. Alleen komt het in den wiedtijd, Mei Juni voor, dat een gezin alle kinderen medebrengt, niet om te werken, maar omdat anders de kinderen niet onder toezicht zijn en dus zouden moeten besteed worden. Hen mede te brengen is voordeeliger.

9817. V. Koopt gij ook vlas dat gij zelf niet hebt doen zaaien en wieden?

A. Wij koopen ook vlas te velde.

9820. V. Hebt gij eene drukke zaak?

A. Ik heb des zomers 40 en des winters 30 menschen; dat is al een groote besogne, want de meesten zijn kleiner Ik werk niet met machines, behalve bij het braken van het vlas.

9821. V. De machines nemen immers niet meer toe?

A. Neen, niet omdat zij niet deugen, maar omdat de zaken slecht gaan. Hoe lager men zich houdt, hoe beter.

9822. V. Dat braken en zwingelen is een erge stuifboel, niet waar?

A. Ja, nogal.

9823. V. Is dat kwaad voor de menschen?

A. Ik geloof het wel, maar toch meen ik niet dat het zooveel ongezonder is dan in vele andere fabrieken. Zoo heb ik dezen zomer en winter geen enkele zieke gehad, en dat zegt wel iets op een 30- tot 40tal menschen, maar ik wil er niet mede gezegd hebben dat het een gezond werk is. Het kan toevallig zijn dat het zoo is.

9824. V. Maar over het algemeen is het toch een kwaad werk, niet waar? En de menschen worden er niet oud bij?

A. Ja.

9825. V. Kan er niet het een en ander gedaan worden, om die kooien en keten wat beter te maken voor die lieden?

A. Ja, mijn idee is, dat een flinke ruime keet altijd het beste is; een ruime keet geeft lucht en een nauwe keet niet. Het stof, dat bijv. tien man maken in een nauwe opgesloten, is veel bezwarender dan wanneer zij in eene ruime zijn, die eens zoo groot is. Dat is mijne overtuiging.

9826 V. Daarvoor zijn die machines, die stofzuigers, zeker goed?

A. Dat is een heel goede zaak.

9827. V. Maar zij zijn wat duur?

A. Ja, maar als men eene machinale zwingelarij heeft. niet, want dan heeft men reeds eene stoommachine.

9828. V. Is het bij u zóó dat men er van boven nogal wat stof kan kwijt raken, of is er een zolder boven?

A. Neen, geen zolder, maar een open til. Bij de meesten wordt die ruimte ingenomen door een voorraad vlas.

Dat het bij mij zoo is, is louter toeval

9829. V. Maar dat is beter?

A. Ja, daardoor heeft men meer inhoudsruimte.

9830. V. De middelen ter verbetering zijn er dus wel, maar men ziet op tegen de kosten?

A. Ja. Over het algemeen worden geen groote zaken gemaakt. De eene heeft bijv gebrek aan ruimte, maarzit tegen een dorp aan, zoodat hij niet kan uitbreiden; de andere heeft weer wat anders dat hem in den weg zit. Men kan hier ook niet alles wat men wel zou willen. Nu zal men voor eene bloeiende zaak gaarne geld uitgeven, maar niet voor eene zaak die, zooals deze, lijdende is.

9831. V. Hoeveel jongens hebt gij onder die 30 of 40 menschen, van 12, 14 of 16 jaar?

A. Drie of vier.

9832 V. En hoeveel meisjes van dien leeftijd?

A. Hetzelfde getal. Jonge menschen van 18 tot 21 jaar zijn er veel meer.

9833. V. Bij winterdag werken zij op stuk?

A Ja.

9834. V. Wat verdienen die jongens van 12-14 jaar?

A. De helft en ook wel iets minder van hetgeen een volwassen man verdient. Dat gaat al naar zij krachtig zijn.

[p. 40]

9835. V. Verdienen die jongens wel een stuiver of 10 daags?

A. Wel minder ook, als zij er pas bij zijn.

9836. V. Zijn het ook praatjes dat zij er zoo jong bij moeten komen om het vak te kunnen leeren?

A. Ja, op hun 14de jaar is dat nog tijdig genoeg.

9837. V. Gij zoudt er dus geen bezwaar tegen hebben, dat zij tot dien leeftijd school gingen?

A. Gerust, dat kan. Vroeger heb ik er misschien wel anders over gedacht, maar tegenwoordig zou ik het beter vinden dat de jongens naar school gaan.

9838. V. De meisjes komen niet zoo jong, wèl?

A. Ook al; in den zomer is daar wel lichte arbeid voor te vinden.

9839. V. Bestaat er in uwe gemeente eene verordening op het roten?

A. Neen.

9840. V. Er is toch wel over gedacht?

A. Vanwege het polderbestuur meent u. Dat heeft echter geen betrekking op de gezondheid, maar op het uithalen van de dammen bij het roten.

9841. De heer Van Alphen: Is het hetzelfde, of het vlas machinaal of uit de hand bewerkt wordt?

A. Dat kan er naar zijn, dat hangt van het vlas af. Wanneer men sterk vlas heeft, dan kan men geregeld met het klappen van de machine doorgaan, maar minder sterk vlas, dat wat zachter is, wordt beter met de hand bewerkt.

9842. V. Maakt de koopman geen verschil uit welk gebouw het vlas gepresenteerd wordt, of het uit een hoog luchtig gebouw, dan wel uit een be dompt lokaal komt?

A. Dat zijn maar praatjes.

9843. De Voorzitter: Wij danken u, dat gij gekomen zijt; uw verhoor is afgeloopen.

W. Plaisier.