Eene Middelnederlandsche vertaling van het Antidotarium Nicolaï

Ms. 15624-15641. Kon. Bibl. te Brussel

[p. 164]

[U, Y, Z]

^{+ +}119. Ungwentum cytrinum

Ungwentum cytrinum maect scone ansichte. ende destrueert⁺sproeten ende verdrijft swerte plecken ende puusten van salsum fleume int ansichte of in die been. beziect ansichte ende lasers daermet gesmeert betert. ende rode ogen. dmiddelste deel es .ʒ.℔. ¶ Nemt storax .2.ʒ. canfer .1.ʒ. wit corael .1.Ѕ. once. ameti¹⁾ dulcis. umblici²⁾ marini. draganti. albi. amidi. cristael. antalis⁺ende dentalis. wierooc. (fol. 20 r.a.) nitri. elcs .3.ʒ. wit marber .2.ʒ. serpentine .1.℥. ceruse .6. oncen. Men sal wriven dragant ende marinis³⁾ in enen mortier. ende dan teemsen dore enen doec. Dan so nemt swinensmout onder .Ѕ.℔. ende wederijn roete. ende smout van ere hinnen. elx .1.℥. ende roete van ere geyt onder .Ѕ. once. ¶ Dus suldijt vergadren. doet water zieden opt vier dan doet tsmout in .1. ander vat ende hanget in dien ziedenden borne ende latet smelten ende alst gesmolten es so ziet dor .1. linen cleet. ende dan mincter in al die pulvere sonder canfer ende storax. ende dan doet in .1. couden appel of in .2. jegen dat die partie grot es ende ziedt dien appel op tfier. ende alse hi ziedet sal men doen in .1. scotele ende doen derin canfer ende storax. ende altoes roeren tote dat cout si. dan salment wel scone doen behouden. Unguentum citrinum es sime name omdat ment ziedt in enen geluwen appel.

+ fol. 19 v.b.

+ fol. 20 r.a.

+ ansichte sproeten plecken puusten beziect ogen

1) l. amenti.

2) umblici = umbellici.

+ fol. 20 r.a.

3) d.w.z. de umb. marini.

[p. 165]

134.

UNguentum citrinum.¹⁾²⁾ Citrinum dicitur quia in pomo ⁺citrino decoquitur³⁾. pulcram reddit faciem. lentigines de facie tollit. nigredinem a sole inductam destruit et pustulas¹⁾ in quacunque parte corporis ortas³⁾ salsi flemmatis¹⁾ mirabiliter destruit et aufert. cicatricem in corpore subtiliat. leprosi faciem³⁾ si ex eo ungatur⁴⁾ multum emendat. rubori oculorum: pruritui et pallori et erisipile⁵⁾ valet. medietas est libre .iii.⁶⁾. Recipe boracis .ʒ.ii. camphore .ʒ.i. coralli albi .ʒ.Ѕ.⁷⁾ aminti dulcis .℥.i.⁸⁾ umbellici marini dragaganti albi⁹⁾ amidi cristalli antali¹⁰⁾ dentali¹⁰⁾ olibani albi¹¹⁾ nitri ān̄ .ʒ.iii. marmoris albi .ʒ.ii.¹⁾ gerse serpentarie .℥.i.³⁾ ceruse communis .℥.vi.²⁾ hoc modo fit¹³⁾. Tere dragantum et umbellicos marinos in mortario marmoreo¹⁴⁾ cum pistello ferreo insimul. cetera sigillatim in eodem mortario terantur: et (fol. 40 v.) cum⁺panno subtili albo cribentur¹⁵⁾: et cum assungia porcina novella albissima libra .i. et .Ѕ.¹⁶⁾ sepi porcini vel caprini ℥.i. et .Ѕ.¹⁷⁾ assungie gallinacee .℥.i. Confice sic:¹⁸⁾ caldarium plenum aqua super ignem bulliat: et cacabus cum assungiis in caldario pendeat in ipsa aqua: et de calore aque liquefiant assungee: et lique facte per subtilem pannum et album colentur in catinum: et mox totus pulvis apponatur: preter camphoram et boracem cum spatulo semper agitando: ut omnium bona fiat incorporatio. hoc facto in uno citro cavato vel duobus mittatur¹⁹⁾ et ponatur et cum spatula semper agitando bulliat: et cum inceperit bullire iterum in caldario ponatur: et cum spatula semper agitando pulvis camphore et boracis. donec incipiat frigere agitetur semper: et cum infrigidatum fuerit recondatur. Et nota quod in libra .i. pulveris debent poni .viii. libras assungie.

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

2) Ung. citr. heet bij NM: Unguentum e citriis; tot ℞. ongeveer hetzelfde bij NM.

+ fol. 40 r.

3) zie 1).

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

4) tot ℞ ontbreekt in F₁.

5) l. erysipelati.

6) L₂: ℔.ii.

7) L₂, F₁ en NM: ℥.Ѕ.

8) van 7) af ontbreekt in F₁; bij NM heeft amenti hetzelfde gewicht als umb. marini enz.

9) albi ontbreekt in F₁ en NM.

10) ontbreekt in F₁.

10) ontbreekt in F₁.

11) albi ontbreekt in F₁.

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

2) L₂: ℥.i.

13) van hier af korter en wat anders bij NM.

14) ont-breekt in F₁.

+ fol. 40 v.

15) van (fol. 40 v.) af ontbreekt in F₁.

16) F₁: ℔.Ѕ.; tot 17) ontbreekt in F₁.

17) zie 16).

18) in F₁ verder ongeveer hetzelfde maar met andere woorden.

19) in F₁: puis met .ii. livre en .i. pome citrine.

[p. 166]

⁺

+ fol. 20 r.a.

[p. 167]

UNguentum aureum¹⁾

UNguentum aureum¹⁾ valet contra omnes guttas acutas, frigidas; et maxime contra lapidem in renibus et hydropicis. Recipe radicis evisci, phu, meu, ana libras .ii.²⁾ utriusque aristolochiae, helenii³⁾, hyssopi, pulegii, artemisiae, pentaphylli, rutae, foliorum lauri, acori, herbae⁴⁾ venti,⁴⁾ roris marini, matrisylvae,⁴⁾⁵⁾ saxifragiae,⁶⁾ cyperi,⁵⁾ chamedryos, asparagi,⁴⁾ brusci, feniculi, anisi,⁴⁾⁵⁾ ana libram .i.⁷⁾ apii, ireos, levistici, granorum solis, petroselini,⁸⁾ sileris, amomi⁴⁾⁵⁾ cardamomi, anethi, baccarum lauri,⁹⁾ iuniperi, lapidis lyncis¹⁰⁾ ān̄ libram .Ѕ.¹¹⁾, basilicae, sem. urticae,⁵⁾ sem.⁴⁾ citri,⁴⁾ sinapis, euphorbii, ana uncias .iiii.¹²⁾ adipis ursini et vulpini, olei laurini petrolei⁴⁾ ana uncias .iii.¹³⁾ schoenanthi, costi, pyrethri, thuris, masticis, myrrhae ana uncias .ii.¹⁴⁾ muscelei .℥.i.¹⁵⁾ olei.⁴⁾ et cerae quod sufficit.¹⁶⁾ Herbae colligantur in mense Maii et contritae mittantur in oleo, vel vino albo, in quo sint viginti diebus; postea addatur oleum, quod sufficit et bulliant donec herbae incipiant diminui et colentur per saccum; et ponantur ibidem cerae libras .xii. bulliant quousque cera sit bene commista; deinde superponantur pinguedines bene dissolutae et colatae; et permittantur parum bullire. post superfundatur oleum laurinum et deposito ab igne superinducantur alia olea, tertio pulveres costi, pyrethri, schoenanthi etiam, quarto olibani, quinto myrrhae. et hoc per intervallum fiat; postea cera et deposito ab igne ponatur euforbium, ultimo vero ponatur petroleum.

1) in F₁ heet het Unguent Orin vaut à pierre, waarop direct volgt: Pren enz. Bij NM heet dit praep. Unguentum ad aurium dolorem mirabile; van hier af tot ℞ ontbreekt bij NM.

1) in F₁ heet het Unguent Orin vaut à pierre, waarop direct volgt: Pren enz. Bij NM heet dit praep. Unguentum ad aurium dolorem mirabile; van hier af tot ℞ ontbreekt bij NM.

2) bij NM: ℥.iii.

3) F₁: ellebori nigri.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt bij NM.

6) bij NM volgt hierop zingiberis.

5) ontbreekt bij NM.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt bij NM.

7) NM: ℥.iii.; F₁: ʒ.i.

8) F₁: fanoil = feniculi; fanoil (porcin) = peucedanum.

4) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt bij NM.

9) tot 11) ontbreekt in F₁.

10) bij NM staat in de plaats hiervan: lapathi.

11) NM: exag. .iii.℈.i.gr.ii.

5) ontbreekt bij NM.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

12) F₁: ʒ.iiii.; NM: ℥.i.

4) ontbreekt in F₁.

13) F₁: ʒ.iii.; NM: ℥.Ѕ.

14) NM: exag. .i.Ѕ.

15) van 14) af ontbreekt in F₁; NM: ℥.Ѕ.

4) ontbreekt in F₁.

16) van hier af niets meer in F₁ en NM.

[p. 168]

⁺120. Uuguentum popelioen

Uuguentum popelioen es sijn name om dat ment⁺maect van popelbotten. Hets goet iegen hitte in bekerenden ongemaken. Maer op bekerenden ongemaken en sal mens niet smeren. no in die staende tijt no in twivelingen vander ziecheit. Het es hen goet die qualike slapen mogen gesmeret ant voorhooft ende anden slaep ende anden puls ende an die palmen vander hant. ende an die planten van den voeten. dit selve doet men met olyen van rosen of van vyoletten geminct ende optie levere gesmeret. dat verdrijft die hitte. ende opten navel gesmeret doet wel sweten. ¶ Nemt botten vanden popeliere onder .Ѕ.℔. swart olysaet. bladen van mandragora. die croppe van braembladren. van beilden. van nachtscaden. mistworte. vernicularis¹⁾ latuwe. donderbaer. clisse bladen. violette bladere. umblici veneris. elx .1.℥. ende versch swinensmout .3.℔. Die poppelbotten seldi stoten al te stucken met den swinen smoute. ende ten derden dage suldi die cruden stoten bi hen versch gelesen. Die botten entie cruden te hope gestampt ende gelaten staen .9. dagen. ende daerna gesoden in goeden sterken wine tote dattie wijn versoden si. altoes roerende dat niet en berne. dan persset dore .1. doec. ende laetse coelen. ende dan doetse daer gi wilt in een suver vat. Ende orboret alst noet es.

+ fol. 20 r.a., b.

+ hitte slaep sweten

1) l. vermicularis.

⁺121. Unguentum agrippa

Unguentum agrippa es goet iegen water. jegen geswil. ⁺jegen apostemen. Ende iegen quetsinge in die borst. ende in die leden waer dat si. Het moruwet herde zenewen ende doet orine maken. het doet lacseren opten lichame gesmeert .4. deel es .5.℔. ¶ Nemt wortele van brionien .2.℔. radicis succide. radec wortele. elx .2.ʒ. tribuli marini .1. once. Alle die wortelen salmen wel dwaen ende suveren ende stampen. ende daerna doen in olio lentisci. daerna .2. of .3. dage daerin laten staen. ende dan zieden so lange dat die wortelen mindren. ende dan perse dore .1. sac. Ende alst gecoleert es salment weder doen zieden. ende alst

+ fol. 20 r.b.

+ water geswil apostemen quetssinge borst zenuwen orine lacseert

[p. 169]

137.

UNguentum populeon¹⁾²⁾ dicitur quia fit de oculis populi³⁾. ⁺valet contra calorem acute febris: et his qui dormire nequeunt inunctis temporibus et pulsibus et plantis manuum et pedum. hoc idem cum oleo rosarum vel violarum mixtum et super epar inunctum mirabiliter calorem tollit: et sudorem provocat inunctum super umbilicum. medietas est librae .ii.⁴⁾ Recipe oculorum populi libram .i. et .Ѕ. papaveris rubei⁵⁾ foliorum mandragore cimarum⁶⁾ rubi tenerrimarum foliorum iusquiami solatri vermicularis lactuce sempervive⁷⁾ bardane⁸⁾¹⁾ viole scatunceli⁹⁾ id est umbellici veneris³⁾ ān̄. .℥.iii.¹⁰⁾ assungie novelle porcine sine sale libras .ii.¹¹⁾ oculorum populi perse bene pistentur¹⁾ et iterum cum assungia pistentur³⁾: in magdaleones informentur: per duos dies dimittantur. tertio vero die omnes herbe supradicte colligantur et per se bene terantur: et cum magdaleonibus iterum terantur et misceantur: et formatis magdaleonibus per ix.¹²⁾ dies reserventur: et postea vero magdaleones illi frustatim in caldario cum libra .i. odoriferi et optimi vini ponantur: (fol. 41 v.) et bulliant usque ⁺ad consumptionem vini cum spatula semper agitando: et postea per saccum expressum bene cola: et colatum dimitte infrigidari et in vase reconde.

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

2) tot R. korter bij NM.

3) zie 1).

+ fol. 41 r.

4) med. e. libr. .ii. ontbreekt in F₁.

5) L₂, F₁ en NM: pap. nigri.

6) NM: foliorum.

7) ontbreekt in F₁.

8) ontbreekt bij NM.

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

9) l. scatuncelli.

3) zie 1).

10) F₁: ʒ.iii. NM: ℥.Ѕ.; tot 11) ontbreekt in F₁.

11) zie 10); bij NM wordt hier geen gewicht opgegeven; van hier af korter en anders bij NM.

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

12) F₁: par .vii. jours.

+ fol. 41 v.

132.

UNguentum agrippa¹⁾¹³⁾: quo Agrippa rex iudeorum ⁺utebatur. quod tante dignitatis erat quod nemini discipulorum tradere volebat.³⁾ valet ydropicis et omnibus tumoribus¹⁾ in quacunque parte corporis fuerint: et ad nervos indignatos.³⁾ urinam provocat. inunctum super ventrem laxat:¹⁾ et dolori reunum ex frigida causa optime facit .iiii. pars est librae .v.³⁾. Recipe brionie libras .ii. radicis

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

13) voor de verg. met NM zie woordenlijst.

+ fol. 39 r.

3) zie 1).

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 1).

[p. 170]

⁺begint te ziedene salmer in doen wit was .15.℥. ende alst gesmolten es salment laten coelen. dan doet in .1. vat. Ende laetmer in staen die wortele .8. dagen so werdet te beter ende sal te bat werken.

+ fol. 20 r.b.

122. Unguentum marciatum

Unguentum marciatum heeft sinen name na enen ⁺fisisijn die .1. hooch philosophe was ende hiet marcianus. want si quam van hem ende hi vantse. Si es goet iegen alle vercoutheit van den lichame. ende iegen sweringe van den hoofde. ende vander borst. ende vander magen. Ende iegen den coeke vander melten. ende van den lanken. hets goet iegen leden die juchtech sijn. ende bestopte lendenen. ende jegen artetike in die hepe ende in de handen. Ende dwinget geswil. ende alle sweringe ende pine die van couden comen. ¶ Nemt wit was .2.℔. olye .8.℔. roris marini. bakelare elx .8.℥. rute .7.℥. maiorana .1.Ѕ.℔. zavelboem. watermente. ozimi. wilde salie. polyoen. calament. byvoet. elve. betonie. berewortte. sparge. pinpenelle. agrimonie. herba paralisis. sinte marien cruut. die croppen van den adecke. scelleworte¹⁾ of cronecruut¹⁾ nesebloede. donderbaer. camedrei. sanctorie. edere. biercruut. quintefolie. herbe cetrait elx .4.℥. ende .1.Ѕ. hoomsch wortele. comijn. mente. elx .3. oncen. venigriec. botre. elx .1.℥. ende .2.ʒ. netelen. violetten. root olysaet. sarrasenice. lapatioli. hofmente. politrici. cardumcelli. matercilve dats wedewinde. herbe muscate. surkele. canfer. herts-

+ vercoutheit hooftswere borst mage coeke lanken juchtecheit lendenen artetike geswil

1) scellewortte of cronecruut is een vergissing; in L₁ staat grassula, wat cronecruut beteekent; scellewortte is chelidonia, welke plant nergens den naam cronecruut draagt.

1) scellewortte of cronecruut is een vergissing; in L₁ staat grassula, wat cronecruut beteekent; scellewortte is chelidonia, welke plant nergens den naam cronecruut draagt.

[p. 171]

ebuli tribuli marini ān̄ .℥.ii.¹⁾ radicis siccidis (fol. 39 v.) libram ⁺.i. squille .℥.vi. yreos ℥.iii. radicis filicis .℥.ii.²⁾ omnes radices¹⁾ ter vel quater bene²⁾ abluantur et¹⁾ in pilo marmoreo²⁾ terantur: et in quatuor⁴⁾ libris olei lentisci³⁾ ponantur¹⁾ per duos dies. sed si per .vi. vel per .vii. dimittatur plus valet: quia calorem et odorem sibi et efficaciam vendicat²⁾. tertio vero¹⁾ velut dictum est ad ignem ponatur: et tamdiu²⁾ bulliat donec incipiat dimitti. deinde ponatur in sacco et exprimando coletur: et cum colatum fuerit super ignem ponatur: et cum bullire inceperit ponantur .℥.v.⁵⁾ cere albissime: et liquefacta cera ab igne deponatur: et cum frigidatum fuerit collige et serva.

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

+ fol. 39 v.

2) zie 1).

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

4) F₁: ℔.iii.

3) in L₂ volgt nog: vel communis.

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

5) L₂ en F₁: ℥.xv.

130.

UNguentum marciation¹⁾⁶⁾ magnum a Martiato peritissimo⁺medico dicitur a quo fuit inventum.²⁾ quod facit ad dolorem⁷⁾ et frigiditatem capitis et pectoris et stomaci: et ad selirosim⁸⁾ splenis et epatis¹⁾: et ad ilii dolorem ad solem vel ad ignem inunctum statim subvenit²⁾⁹⁾. paraliticis¹⁰⁾ sciaticis nefreticis podagricis prodest. tumores reprimit¹¹⁾: et contra omnes dolores¹²⁾ medetur potenter .iiii. pars est libre .viiii.¹³⁾. Recipe cere albe libras .ii.¹⁴⁾ olei libras .viii.¹⁵⁾ roris marini foliorum lauri ān̄ .ʒ.viii.¹⁶⁾ rute .℥.vii. amarici¹⁷⁾¹⁸ .℥.vi.¹⁹⁾ elbrii²⁰⁾ savine balsamite²¹⁾ lilifagi²²⁾ ozimi²¹⁾²³⁾ polii²⁴⁾ calamenti artemisie enule²⁵⁾ betonice brance ursine spergule²¹⁾ herbe venti²¹⁾ pimpinelle agrimonie absinthii herbe paralisis herbe sancte marie²⁶⁾ cimarum²¹⁾²⁷⁾ sambuci²¹⁾ grassule²²⁾ millefolii²²⁾

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

6) tot Rec. korter maar vrijwel hetzelfde bij NM; hij beveelt dit praeparaat ook voor hydropici aan.

+ fol. 38 r.

2) zie 1).

7) ontbreekt in F₁.

8) l. sclerosim, de schrijfwijze selirosis komt in L₁ meer voor; in L₂ is hierbij opgeteekend, dat sommige texten scirrhum hebben.

1) tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

9) van 3) af ontbreekt bij NM.

10) in F₁ volgt nog: arteticis.

11) in L₂ volgt eerst nog: durities remollit: spasmaticis, et typice febricitantibus valet.; van hier tot Rec. ontbreekt in F₁.

12) in L₂ volgt nu eerst: ex frigiditate.

13) L₂: ℔.viii.

14) NM: ℔.i.

15) NM: ℔.iiii.

16) L₂: ℥.viii.; NM: ℥.iiii.

17) tot 24) ontbreekt in L₂.

18 F₁: tamarinde.

19) NM: ʒ.iii.; F₁: ℔.Ѕ.

20) NM: ebuli; volgens Fuchsius hebben de ‘latini codices’: esbrii, l. ellebori, zooals in F₁.

21) ontbreekt in F₁.

22) ontbreekt bij NM.

21) ontbreekt in F₁.

23) bij NM volgt eerst nog salviae.

24) zie 17).

25) NM: helenii.

21) ontbreekt in F₁.

21) ontbreekt in F₁.

26) in plaats van herb. s. marie heeft NM: herbae costi.

21) ontbreekt in F₁.

27) NM: foliorum.

21) ontbreekt in F₁.

22) ontbreekt bij NM.

22) ontbreekt bij NM.

[p. 172]

tonge. ⁺⁺kerspelie. storax. ende march van den hert. elx .1.Ѕ.℥. tsmout van den beer. tsmout vanden hinnen. mastic. .1.℥. ende⁺waerpond. wierooc .1.Ѕ.℥. nardini .2.ʒ. Men (fol. 20 v.a.) sal die crude lesen in die middel van den meye op .1. dach of op .2. dagen tusschen der derder wilen enten middage op dat men mach. ¶ Aldus suldijt vergadren. die specien suldi poedren entie cruden suldi stampen. dan leggense .8. dage in sterken riekenden wine tote dattie wijn .1. luttel crempe. Dan doeter in olye. ende ziedet tote dat die crude mindren ende daerna perse vaste dor .1. doec. ende dat past en wech werpen. Ende daerna anderwerf doen verzieden. ende alst begint te ziedene so doeter in een luttel storax. ende doet luttel zieden. Daerna doeter in botere ende tsmout of die vetheit. ende oleum nardinum. ende was. Ende alst gesmolten es. so mincter in pulver van mastike ende van wieroke. ende roeret altoes tot cout es. dan doet in een vat.

+ fol. 20 r.b.

+ fol. 20 v.a.

+ fol. 20 v.a.

[p. 173]

sempervive camedrei¹⁾ centauree fragarie²⁾ quinquefolii herba⁺tetrait²⁾³⁾ ān̄ .℥.iiii. et .Ѕ.⁴⁾ evisci²⁾ radicis²⁾ cimini²⁾ mirte⁵⁾ ān̄ .℥.iiii.⁶⁾ fenugreci .℥.i. et .Ѕ.⁷⁾ butiri .℥.i. et .ʒ.ii.⁸⁾ urtice (fol. 38 v.) violarum papaveris nigri⁹⁾ mente¹¹⁾ sarasenice et alie⁺mente¹⁰⁾¹⁴⁾ politrici¹¹⁾ lapaceoli carduncelli¹²⁾ matris silve mature¹³⁾ herbe muscate¹⁴⁾ alleluia¹⁵⁾ lingue cervine¹⁶⁾ crispule²⁾ camphore²⁾¹⁷⁾ storacis medulle cervine ān̄ .℥. et .Ѕ.¹⁸⁾ adipis ursini gallinacei¹⁹⁾ masticis ān̄ ℥.i.²⁰⁾ thuris ℥.Ѕ.²¹⁾ olei nardini .℥.ii.²²⁾ herbe colligantur in medietate mensis maii. uno die omnes herbe iste colligantur vel duobus²⁾ si potest¹¹⁾ ab hora tertia usque ad meridiem. Conficitur sic:¹⁴⁾ herbas tritas diebus .vii. in optimo²⁾ et adorifero²⁾ vino infunde. octavo vero die ad lentum ignem ponantur¹¹⁾ et cum vinum aliquantulum²³⁾ consumari²⁴⁾ addatur supradictum oleum¹⁴⁾: et bulliant donec incipiant diminui. deinde studiose²⁾ colentur: et proiectis herbis iterum super ignem ponantur: et cum inceperit bullire pone storacem¹¹⁾: et cum modicum bullierit¹⁴⁾ pone butirum et assungiam aliquantulum tonsam²⁵⁾: et oleum nardinum masticem et olibanum: et postea ceram: et cum cera liquefacta fuerit semper cum spatula agitando ab igne deponatur et cum coagulatum fuerit in vase reserva.

1) Bij NM volgt hier eerst op quinque nerviae; F₁: centonique.

2) ontbreekt in F₁.

+ fol. 38 r.

2) ontbreekt in F₁.

3) ontbreekt bij NM.

4) NM: ℥.ii. ʒ.ii.; ℥.Ѕ. in F₁.

2) ontbreekt in F₁.

2) ontbreekt in F₁.

2) ontbreekt in F₁.

5) F₁ en NM: mirre.

6) NM: ℥.i.Ѕ.

7) NM: hexagium .iiii.Ѕ.

8) NM: ℥.Ѕ.ʒ.ii.; F₁: ℥.i.

9) pap. alb. bij NM; pap. rouge in F₁.

11) tot 14) ontbreekt in F₁.

+ fol. 38 v.

10) NM heeft nog rubiae.

14) zie 11).

11) tot 14) ontbreekt in F₁.

12) NM: cardiobotani

13) L₂: maturellae in plaats van maturae ontbreekt bij NM.

14) zie 11).

15) NM: chamemeli.

16) NM: scolopendrii.

2) ontbreekt in F₁.

2) ontbreekt in F₁.

17) NM: herbae camphoreae, waaronder men volgens Fuchsius Abrotanum moet verstaan.

18) L₂ en F₁: alleen ℥.Ѕ.; NM: exag .i.Ѕ.

19) NM heeft nog: et anseris.

20) NM: ℥.Ѕ.

21) F₁: ℥.i.; NM: ℥.ii.

22) NM: ʒi. gr.xv., van hier af hetzelfde maar met andere woorden.

2) ontbreekt in F₁.

11) tot 14) ontbreekt in F₁.

14) zie 11.

2) ontbreekt in F₁.

2) ontbreekt in F₁.

11) tot 14) ontbreekt in F₁.

23) hier ontbreekt: inceperit.

24) l. consumi.

14) zie 11).

2) ontbreekt in F₁.

11) tot 14) ontbreekt in F₁.

14) zie 11).

25) l. contusam.

[p. 174]

⁺123. Unguentum aragon

Unguentum aragon es goet iegen alle vercoutheit.⁺hets goet iegen crampe. jegen lancevel, jegen sweringe in die lendenen jegen artetike in die hepe. Ja aldus gedaen die zalve. in .1. eydop. ende gesmolten opt vier ende gesmeert die stede ende daerna al heet optie stede gebonden. Si es goet iegen quarteine gesmeert op dat ruggebeen van den scoudren tote beneden in die wile vore den acces .4. deel es .5.n̄. ¶ Nemt roris marini. maiorana. die wortele van jarus. serpilli. rute. radicis succide. elx .4. oncen. ende .1.Ѕ. foliorum lauri. salie. zavelboem. elx .3.℥. laureoleus¹⁾ .9. oncen. repte²⁾ .1.℔. of .1.℔. folia succide. Mastic. wierooc. elx .7.ʒ. pertrec. euforbium elx .1. once. gingebere. peper. elcs .1.℥. muscelini³⁾ .1.Ѕ.℥. petroli .1.℥. berensmout. olye van bayen. botere. elx .3.℥. olye van olyven. was .1.℔. ende .3.℥. ¶ Dese zalve suldi vergadren alse voren geleert es in dander zalve. Sonder allene datmen wortelen ende crude vergadren sal ternaester maent die na meye comt vore middach.

+ fol. 20 v.a.

+ vercoutheit crampe lancevel lendenen artetike quarteine

1) l. laureole.

2) l. nepite.

3) l. olei muscelini.

[p. 175]

131.

UNguentum¹⁾ aragon²⁾. aragon id est adiutorium. valet ⁺ad dolorem ex frigiditate viri et mulieris³⁾ tali modo inunctum: in testa ovi primum calefac ad ignem. deinde superinungatur et postea testa calida superponatur loco patienti. valet ad spasmum et teranum⁴⁾: et ad dolorem⁵⁾ ilii⁵⁾ et renum⁶⁾ toli ordine ut supra diximus⁷⁾. arteticis et sciaticis multum (fol. 39 r.) prodest. quartanariis si spina ⁺inungatur ante horam accessionis⁶⁾ ut dictum est mirifice prodest .iiii. pars est. librae .vi.⁷⁾. Recipe roris marini maiorane⁸⁾ radicis⁹⁾ iari⁹⁾⁶⁾ serpilli rute radicis siccidis⁷⁾¹⁰⁾ ān̄ .ʒ.iii. et .Ѕ.¹¹⁾ foliorum lauri salvie savine ān̄ .℥.iii.¹²⁾⁶⁾ policarie maioris et minoris .℥.ix.⁷⁾ brionie .℥.iii. laureole .℥.ix.¹³⁾ nepite¹⁴⁾ libram .Ѕ.¹⁴⁾¹⁵⁾ masticis olibani ān̄ .ʒ.vii.¹⁶⁾ piretri euforbii⁵⁾¹⁷⁾ zinziberis piperis ān̄ .℥.i. ⁶⁾¹⁸⁾ olei muscellini .℥.Ѕ.¹⁹⁾⁷⁾ petrolei²⁰⁾ .℥.i.²¹⁾ adipis ursini olei laurini ān̄ .℥.iii.²²⁾ butiri .℥.iiii.²³⁾ olei communis libras .v.²⁴⁾ cere libram .i.²⁵⁾⁶⁾ herbarum²⁶⁾ radices hora supradicta colligantur⁷⁾ omnes herbe⁶⁾ uno vel duobus diebus ut dictum est superius. fortiter⁷⁾ contusis²⁷⁾ ponantur in olei per .vii. dies. octavo autem die super ignem ponantur⁶⁾ et coquantur donec herbe destruantur. postea per saccum fortiter colentur: et iterum super ignem ponantur⁷⁾: et cum bullire inceperint addantur oleum laurinum butirum adeps ursinus et cera. qua liquefacta adde⁶⁾ petroleum et muscelinum. postea⁷⁾ masticem et olibanum

1) tot Recipe ontbreekt bij NM in de plnats daarvan: ad omnem dolorem stomachi et ventris, ad uterina mala, distensiones, quartanas, comitiales (i. epilepsiam) spinae dolores et renum. In quartana ante invasionem inungantur spina et scapulae.

2) tot 3) ontbreekt in F₁, in de plaats daarvan alleen: vaut à fraidor.

+ fol. 38 v.

3) zie 2).

4) l. tetanum, zooals in L₂; ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

+ fol. 39 r.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

8) ontbreekt bij NM.

9) ontbreekt bij NM; in de plaats hiervan heeft hij: sampsychi, iridis.

9) ontbreekt bij NM; in de plaats hiervan heeft hij: sampsychi, iridis.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

10) NN: malvae sylvestris.

11) NM ℥.ii.ʒ.ii. et quartam partem; L₂: ℥.iiii. et...(verder niet ingevuld); F₁: ℥.iiii. et .Ѕ.

12) L₂ en F₁: ʒ.iii.; NM: ℥.i.Ѕ.; tot laureole ontbreekt bij NM.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

13) NM: ℥.iiii.Ѕ.; F₁: ℥.viii.; tot 15) ontbreekt in F₁.

14) NM: calaminthae ℥.iii.; in L₂ volgt hier na eerst: fol. siccid. ān̄.

14) NM: calaminthae ℥.iii.; in L₂ volgt hier na eerst: fol. siccid. ān̄.

15) zie 13).

16) L₂: ℥.vii.; NM: ʒ.iii.

5) ontbreekt in F₁.

17) bij NM volgt hierop: ān̄ ℥.Ѕ.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

18) NM: exag. .iiii.Ѕ.

19) NM: exag. i.Ѕ.

7) zie 6).

20) F₁: peresil.

21) NM: ℥.Ѕ.

22) NM: ℥.i.Ѕ.

23) NM: ℥.ii.

24) L₂: .℔.i. NM: .℔.ii.Ѕ.

25) L₂ en F₁: ℔.i. et ℥.iii.; NM: ℔.Ѕ. et quartam partem; van hieraf hetzelfde met andere woorden bij NM.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

26) l. herbe.

7) zie 6).

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

27) l. contuse.

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

6) tot 7) ontbreekt in F₁.

7) zie 6).

[p. 176]

⁺124. Unguentum dyaltea.

Unguentum dyaltea. Die moruwet ende verwarmt.⁺¶ Nemt wortel van hoomsce. lijnsaet. venigriec. elx .1.℔. squillen .1.Ѕ.℔. Men sal die wortele dwaen ende suveren ende stampen. dlijnsaet ende tvenigriec suldi leggen in .7.℔. waters .4. dage. Ende derna salment zieden tote dat dicke becomt. ende dan suldire in mingen warm water. ende derna perssen dore enen doec. of men doeter in dwater omdat te bat dorden sac soude gaen. Ende dan so nemt .2.℔. van den sope ende .4.¹⁾ olyen ende ziedet ⁺tot die sope (fol. 20 v.b.) versoden sijn. Daerna doeter in was .1.℔. ende botere .3. oncen. ende als dat gesmolten es. so doeter in gomme. edre. ende galbanum elx .2.℥. Ende als dat gesmolten es so doeter in poedre van colofonien²⁾. ende van resine²⁾. elx .1.Ѕ.℔. Dan doet af ende minget wel ende latet coelen. ¶ Dese zalve es goet gesmeert iegen die pine van der borst. ende iegen coude hoeste. Het heylt alle steden die vercoudt sijn ende verdroocht. want si verhit ende ververscht ende moruwet so wer dat hardt es of droge.

+ fol 20 v.a.b.

+ hertheit coude

1) ruimte open in het HS.

+ fol. 20 v.b.

2) l. colofonie resine; in L₂ staat ook colophoniae, resinae.

2) l. colofonie resine; in L₂ staat ook colophoniae, resinae.

[p. 177]

zinziberis¹⁾ piperis¹⁾²⁾ et piretri¹⁾³⁾ euforbii¹⁾ et tunc ab igne deponatur⁴⁾ et recondatur.

1) l. zinziber piper piretrum euforbium.

1) l. zinziber piper piretrum euforbium.

2) ontbreekt in F₁.

1) l. zinziber piper piretrum euforbium.

3) tot 4) ontbreekt in F₁.

1) l. zinziber piper piretrum \ euforbium.

4) zie 3).

133.

UNguentum dialtea³⁾⁵⁾ malasticon et calausticon: dialtea ⁺a radice evisci dicitur. malasticon id est mollificatum⁶⁾: calasticon idest calefactorium. medietas est librae .iiii.⁴⁾⁷⁾. Recipe radicis evisci libras .ii.⁸⁾ seminis lini et fenugreci ān̄. libram .i.⁹⁾ squille libram .Ѕ.¹⁰⁾³⁾ olei libram .iiii. cere libram .i. terbentine gummi edere galbani ān̄ .℥.ii. colofonie resine ān̄ libr. .Ѕ. nota quod si ista non¹¹⁾ ponantur. scilicet actis et ciclaminis valet ad consolidationem vulnerum: et quidam addunt butirum.⁴⁾ omnes herbe²⁾¹²⁾ et radices bene abluantur et terantur similiter lini semen fenugrecum et squilla et cum bene trita fuerint ponantur in .vii. libras aque per tres dies. quarto autem die ponantur super ignem: et bulliant donec inspissari¹³⁾. deinde paulatim in sacco ponatur et cum exprimere volueris addatur aliquantulum (fol. 40 r.) ferventis aque¹⁴⁾ ad ⁺abstractionem illius succi viscosi¹⁵⁾. de succo isto accipiantur libras .ii. et ponantur in quatuor libris olei: et bulliant ad succi consumptionem¹⁴⁾: quod erit cum nihil succi supernataverit¹⁵⁾. postea addatur libram .i. cere: et cum liquefacta fuerit addatur terbentina¹⁴⁾ postea gummi edere contusi¹⁵⁾ galbani¹⁶⁾¹⁴⁾ et ad ultimum ponatur pulvis colofonie resine¹⁵⁾: et cum coctum fuerit¹⁴⁾ quod erit tunc cum gutta posita super marmor inspissabitur:¹⁵⁾ deponatur ab igne¹⁴⁾: et cum colatum fuerit et infrigidatum diligenter repone¹⁵⁾¹⁷⁾. valet proprie ad dolorem pectoris ex frigiditate: et pleuresim prius in testa ovi calefactum ad ignem et super pectus inunctum sanat. omnia loca infrigidata et desiccata calefacit ¹⁸⁾ mollificat et humectat.

3) tot 4) ontbreekt in F₁.

5) tot 7) ontbreekt bij NM in de plaats daarvan: ad nervorum intercisionem, lateris dolores, omnem incontinentiam et duritiem nervorum atque resolutos utile.

+ fol. 39 v.

6) l. mollificativum zooals in L₂.

4) zie 3).

7) zie 5).

8) NM: ℔.i.

9) NM: ℔.Ѕ.

10) NM: ℥.iii.; tot 4) ontbreekt bij NM.

3) tot 4) ontbreekt in F₁.

11) ontbreekt in L₂.

4) zie 3).

2) ontbreekt in F₁.

12) het volgende bij NM wat korter.

13) l. zooals in L₂: inspissati fuerint.

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

+ fol. 40 r.

15) zie 14).

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

15) zie 14).

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

15) zie 14).

16) in F₁ volgt hier: ān̄ .℥.Ѕ.

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

15) zie 14).

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

15) zie 14).

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

15) zie 14).

17) het volgende ontbreekt bij NM.

18) ontbreekt in F₁.

[p. 178]

⁺125. Unguentum laxativum

Unguentum laxativum es .1. zalve die laxeert ende ⁺purgiert die humoren van den lichame. Ende alse mermet salven wille moetmen wachten van etene .6. wilen. ende van drinkene na dien dat mense gesmerert. Sijs goet iegen vasten lichame. jegen bestopte lendenen. jegen gravele. ende iegen lanc evel gesmeert opten lichame. Dmiddelste deel es .3.℔. ¶ Nemt succi cucurbite. sap van squillen. sap van ciclaminis. sap van den wortelen van anabulen. sap van adec wortelen. sap vander wortelen van vliedere. sap van titumalli. camomille. elx .2.℥. sap. van violetcrude. van laureole. sap van capillis veneris. sap van sporien¹⁾ of van den sade¹⁾ elx .2. oncen. diagridium onder .Ѕ. once. nucis vomice .1.℥. alle dese cruden entie wortelen sal men lesen in meye. ende nemen die sope. ende sporiesaet gewreven bi hen entie sope ende leggense in olyen .7. dagen. daerna doetse te viere ende ziedtse tot die sope versoden sijn. ende dan coleren ende weder optfier doen. ende doeter in was .1.Ѕ.℔. metter gallen van den stiere. Ende alst gesmolten es so doet af ende minct die poedre derin. Ende doet dese zalve in .1. sconen verloodden stoop of in gewascen bussen.

+ fol. 20 v.b.

+ laxeert humoren lichame lendenen gravele lancevel

1) l. sporiesaet.

1) l. sporiesaet.

[p. 179]

138.

UNguentum ad mollificandum splenem.¹⁾ Recipe fenugreci ⁺seminis lini caricarum tamarici farine ordei aceti olei et cere albe. omnia ista tribus diebus stent ad mollificandum et postea coquantur usque ad consumptionem aceti: et postea colentur et reserventur: et ex eis fiat unguentum.

1) voor de verg. met F₁ zie woordenlijst.

+ fol. 41 v.

139.

UNguentum laxativum¹⁾²⁾ dicitur quia ventrem laxat. ⁺cum autem volueris inungere post unctionem abstineat .vi. horis. valet etiam constipatis: et lapidosis nefreticis super pectinem et ventrem inunctum. medietas est librae .iii. Recipe succi cucurbite agrestis succi interioris³⁾ squille succi ciclaminis succi radicis anabule succi radicis ebuli succi mediani³⁾ corticis sambuci lactis⁴⁾ titimalli camomille ān̄ .℥.ii.⁵⁾ violarum succi radicis cucumeris agrestis: et succi pomi eiusdem⁶⁾: et succi³⁾ mercurilialis⁷⁾: et succi radicis polipodii succi herbe laureole succi⁸⁾ capillorum⁹⁾ veneris³⁾ catapucie¹⁰⁾ ān̄ .℥.ii.¹¹⁾ diagridii ān̅ .℥.i. et .Ѕ.¹²⁾ nucis vomice .i. castaneole indice¹³⁾ .℥.i.¹⁴⁾ euforbii .℥.i.¹⁴⁾¹⁵⁾ omnes supradicte herbe et radices in mense maii colligantur. Conficitur sic¹⁶⁾: succos et cataputias³⁾ tritas cum tribus¹⁷⁾ libris olei .vi. diebus¹⁸⁾ .vii. vero die tamdiu coque donec succorum quantitas consumetur. tunc adde cere albe libram .i.¹⁹⁾ cum felle taurino²⁰⁾: et cum spatula agitando donec cera et fel liquefiant: et postea addatur pulvis terendorum.

1) voor de verg. met F₁ zie woordenlijst.

2) NM: Ung. alvum solvens; tot ℞: ad stillicidium et difficultatem urinae.

+ fol. 41 v.

3) ontbreekt bij NM.

3) ontbreekt bij NM.

4) NM: lactucae.

5) NM: ℥.i.

6) et. suc. pom. eiusd. ontbreekt bij NM.

3) ontbreekt bij NM.

7) l. mercurialis.

8) NM heeft hierna nog: capnii (capnium = fumus retrae B.)

9) NM: Berberis.

3) ontbreekt bij NM.

10) ontbreekt bij NM; in de plaats daarvan: lathyridis, elatterii; in L₂ volgen nog: fellis tauri, aloes hepatici.

11) L₂: ℥.iii.; NM: ℥.i.

12) NM: ℥.Ѕ.Ʒ.i.

13) ontbreekt in L₂.

14) NM: ℥.Ѕ.

14) NM: ℥.Ѕ.

15) van hier tot 16) ontbreekt bij NM.

16) zie 15).

3) ontbreekt bij NM.

17) NM: ℔.i. et .Ѕ.

18) na diebus ontbreekt immisce, wat wel in L₂ voorkomt; NM heeft: .vii. diebus .viii. vero etc.

19) NM: ℔.Ѕ.

20) NM laat hierop volgen: ℥.1.; het volgende heeft NM anders.

[p. 180]

⁺⁺126. Unguentum fuscum.

Unguentum fuscum. es goet geleit op wonden. Si⁺trect ende suvert ende heylt. ende maect goet vleesch ende trect etter. ¶ Nemt olye van olyven onder .Ѕ.℔. was .3.℥. scippec .3.℥. colofonie .2.℥. gomme. serapini. elx .2.ʒ. mastic. wierooc. galbanum. terbentine. elx .1.℥. Men sal poedren die men poedren mach. ende dandere gommen salmen ontwee stampen. entie olye salmen te viere doen. Ende alsi ziedt. so doeter toe was. pec. ende galbanum. ende alst gesmolten es. so doet af ende doeter in terbentine. ende alsi gesmolten es so mincter in die poedere. dan latet coelen ende bestadet.

+ fol. 20 v.b.

+ fol. 21 r.a.

+ wonden

⁺127. Unguentum album

Unguentum album es goet op alle herde apostemen ⁺die van salsum fleumen comen in wat steden dat es ane den lichame. ¶ Nemt ceruse .2.℥. litargirum .1. once. wierooc .3.ʒ. mastic .2.ʒ. Die ceruse sal men tempern met olyen een luttel daerna litargirum ende mastic. ende wierooc. Dan doeter in rosewater ende tempert over wat wilen olye. over wat wilen rosewater. Dat doet tote dat dicke gnouch si in effenen poente.

+ fol. 21 r.a.

+ apostemen

[p. 181]

136.

UNguentum fuscum¹⁾ idest nigrum. valet ad omne vulnus²⁾.⁺nam super vulnus positum³⁾ attrahit: et attrahendo mundificat.²⁾ deinde sanat. medietas est librae .iii.³⁾ Recipe (fol. 41 r.) olei libram .i. et .Ѕ.⁴⁾ cere⁺.℥.iiii.⁵⁾ colofonie .ʒ.ii.⁶⁾ gummi serapini picis navalis colate ān̄ .ʒ.iii.⁷⁾ masticis⁸⁾ galbani terbentine ān̄ .ʒ.i.⁹⁾ Confice sic: oleum in olla super ignem mittatur et bulliat: tunc apponatur cera. deinde colofonia: qua liquefacta ponatur pix navalis: postea gummi serapini¹⁹⁾ et terbentine:^{10) 11)} ita ut omnia terantur prius preter picem navalem terbentina pulvis¹²⁾ masticis et olibani¹¹⁾. et cum spatula agitando semper donec omnia liquefiant et bene coctum sit. deinde cum infrigidatum fuerit¹²⁾ usui reservetur.

1) bij NM heet deze zalf Ung. nigrum; tot Recipe volgt er dan: ad vulnera, carnem creans, carnemque putridam depascens.

2) tot 3) ontbreekt in F₁.

+ fol. 40 v.

3) zie 2).

2) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 2).

4) NM: ℔.Ѕ.℥.iii.

+ fol. 41 r.

5) NM: ℥.ii.

6) F₁ heeft: once .ii.

7) F₁ en NM: ℥.i.; van hier tot Confice ontbreekt in F₁.

8) bij NM volgt nu nog thuris, wat blijkbaar in L₁ en L₂ ontbreekt, daar het aan het eind van dit recept wel genoemd wordt.

9) NM: ℥.Ѕ.

19) ontbreekt in F₁.

10) In F₁ volgt nu: et à dereiner dernier) mastic et encens;

11) tot 12) ontbreekt bij NM.

12) zie 11).

11) tot 12) ontbreekt bij NM.

12) zie 11).

135.

UNguentum album¹³⁾ ad salsum flegma¹⁴⁾ libra .i. Recipe⁺Ceruse .℥.ii.¹⁵⁾ litargiri .℥.i.¹⁶⁾ olibani .ʒ.iii.¹⁷⁾ masticis .Ʒ.ii.¹⁸⁾ unaquaeque species per se teratur hoc modo: pulvis ceruse cum pauco oleo distemperetur: et postea addatur litargirum. deinde mastix et olibanum. cum²⁾ pistello bene semper agitando paulatim³⁾ aqua rosarum ponatur et cum inceperit inspissari addatur oleum et aqua rosarum: et tamdiu ducatur donec sit bene incorporatum²⁾ et recondatur et non sit spissum multum neque tenue³⁾.

13) bij NM volgt hierop: ad mala cutis a salsa pituita orta, pustularum eruptiones, et pruritus carnis mitigans; dan komt Rec. enz.

14) in L₂ volgt: et totum confectum est; tot ℞ ontbreekt in F₁.

+ fol. 40 v.

15) L₂ en NM: ℥.i.

16) NM: ℥.Ѕ.

17) NM: Ʒ.i.Ѕ.

18) NM: ʒ.Ѕ.; van hier af tot het eind anders bij NM. Hij verlangt voor de bereiding nog lac. muliebre.

2) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 2).

2) tot 3) ontbreekt in F₁.

3) zie 2).

[p. 182]

⁺128. Yera pigra galyeni

Yera pigra galyeni es goet iegen alle ontempertheit⁺vanden hoofde alse van couden humoren. enten ogen enten oren. Ende purgiert die mage ende betert die pine vander leveren. ende vander melten die hert es ende dunne. Hets goet iegen die niere ende iegen die blase .10. deel es .1.℔. ¶ Nemt canele soffraen. squinanti. polipodii. asari. sillocassie. sillobalsami. alsene. violetten. epithimi. agaricus. rosen. macis. turbith. coloquintida. amomi. mastic. cassia fistula. mirabolani citrini. hermodactilis. senie. cuscute. mirabolanum indorum. elx .1.ʒ. aloes also vele alse al der andre specien. zeem dats gnouch si. Men saels geven .3.ʒ. te male. het en purgiert allene niet zere. Men saelt scarpen met dyagridium als ment geeft.

+ fol. 21 r.a.

+ ogen. oren mage levere melte niere blase

129. Yera logodion

Yera logodion dat helpt der lettingen vander tongen.⁺het purgiert melancolye ende es goet iegen tgrot evel entie scumen van den groten evele alsi vallen. hets goet iegen scotomia ende iegen swendelinge. ende hen die haer tonge biten. ende iegen oude hooftswere ende hen die scudden metten hoofde. ¶ Nemt coloquintide datter in es. polipodii. elx .2.ʒ. euforbii. polii. comidii dats laureola: elx onder .Ѕ.ʒ. ende .6. granen. alsene. mirre. elcs .3.ʒ. ende .12. granen. sanctorie. armoniac. agaricus. folie. spice. squillen. dyagridium. elx .2.ʒ. aloes. thimi. cassie. bedelli. camedreos. marobie. elx .1.℈. ende .14. granen. canele. oppopanac. castorie. aristologia longa. wit peper. ende swert. ende lanc peper. soffraen serapini. persijn. elx .1.Ѕ.ʒ. wit elleborus ende swert elx¹⁾

+ tonge melancolye grot evel scotomia oude hooftswere scudden

1) l. coconidii.

[p. 183]

140.

UNguentum¹²⁾ contra serpiginem et impetiginem atque⁺elefantiam. Recipe¹⁾ aloes litargeri arsenici argenti vivi²⁾ tartari masticis olibani cimini picule³⁾ assungie veteris. que sunt terenda tere: et tempera cum aceto et oleo et succo lapaceoli et succo fumiterre quod sufficiat: et postea inungatur ad solem vel ad ignem.

12) dit recept ontbreekt bij NM.

+ fol. 42 r.

1) in L₂ volgt na recipe: sulphuris.

2) in F₁ volgt na arg. vivi als gewicht: ʒ.iii.; tot 3) ontbreekt in F₁.

3) in F₁ volgt: Poix. (picis)

143.

YErapigra Galyeni⁴⁾⁵⁾ Yera idest sacra picra idest amara ⁺que⁶⁾ facit ad diversas capitis possiones. sive egritudines aurium oculorum distemperantiam. stomacum quoque optime purgat. causas epatis emendat splenis durities et diversitatem⁷⁾ removet et extenuat. renibus et vesice proficit: et matricis distemperantiam emundat⁸⁾ .x. pars est libra .i. Recipe cinnamomi spice croci squinanti asari⁹⁾ xilocassie¹⁰⁾ xilobalsami⁹⁾ carpobalsami⁹⁾ viole absinthii¹¹⁾ (fol. 43 r.) agarici⁺rosarum turbit coloquintide masticis ān̄ .℈.ii.¹³⁾ aloes ad pondus omnium specierum .x.ʒ. et ℈.ii.¹⁴⁾ mel quod sufficit. dosis eius .ʒ.iii.¹⁵⁾ cum abstinentia mane cum calida¹⁶⁾. Si vero pilulas informes: da .xv. aut .xvii. cum sufficienti diagridio.

4) tot 6) ontbreekt in F₁.

5) bij NM wordt in de voorrede ongeveer hetzelfde, maar met andere woorden gezegd.

+ fol. 42 v.

6) zie 4).

7) L₂: densitatem; ontbreekt in F₁.

8) L₂: emendat.

9) ontbreekt in F₁.

10) F₁: cassie; hierna wordt ān̄ .ʒ.ii. opgegeven.

9) ontbreekt in F₁.

9) ontbreekt in F₁.

11) in L₂ en F₁ en NM volgt: epithimi.

+ fol. 43 r.

13) ʒ.ii. in F₁; van hier tot 14) ontbreekt in F₁; NM: ʒ.Ѕ.

14) .x.ʒ. et .℈.ii. ontbreekt in L₁ en NM. bij NM volgt hierop: Non nulli medicorum duplum, quantum omnium aliarum specierum injiciunt.

15) NM: exag. .iii. aut iii et .Ѕ.; het volgende in F₁ anders.

16) van hier af niets meer bij NM.

141.

YEralogodion¹⁷⁾ memphytum. yera idest sacra: logos idest⁺sermo memphytum idest impeditio¹⁸⁾. curat enim impeditam locutionem¹⁷⁾ ex quacunque causa. simplex vel laxativum datum¹⁸⁾ purgat melanconiam et flegma¹⁷⁾ mirabiliter cum calida.¹⁸⁾ datur epilenticis cum calida¹⁷⁾ sale et mulsa.¹⁸⁾ curat stomaticos⁹⁾ et spumantes caducos ver-

17) tot 18) ontbreekt in F₁; bij NM heet dit recept: Hierae Logadii alia confectio en ontbreekt alles tot ℞ toe. De voorrede van het ander recept is veel uitgebreider dan deze voorrede van NS.

+ fol. 42 r.

18) zie 17).

17) tot 18) ontbreekt in F₁; bij NM heet dit recept: Hierae Logadii alia confectio en ontbreekt alles tot ℞ toe. De voorrede van het ander recept is veel uitgebreider dan deze voorrede van NS.

18) zie 17).

17) tot 18) ontbreekt in F₁; bij NM heet dit recept: Hierae Logadii alia confectio en ontbreekt alles tot ℞ toe. De voorrede van het ander recept is veel uitgebreider dan deze voorrede van NS.

18) zie 17).

17) tot 18) ontbreekt in F₁; bij NM heet dit recept: Hierae Logadii alia confectio en ontbreekt alles tot ℞ toe. De voorrede van het ander recept is veel uitgebreider dan deze voorrede van NS.

18) zie 17).

9) ontbreekt in F₁.

[p. 184]

⁺.6.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende navens also grot alse ene kerstaengie met warmen watere.

+ fol. 21 r.a.b.

130. Yera rufini

Yera rufini geeft men iegen alle drope die van salsum ⁺fleumen comen. ende in specien van beziectheiden. ⁺ende iegen zetere ende singule. (fol. 21 r.b.) ⁺Ende iegen morfeam .12. deel es .2.℔. ¶ Nemt aloes .1.℥. ellebori wit ende swert. elx .1.Ѕ. once. dyagridii. coloquintide datter in es .3.ʒ. euforbii. nitri. polipodii. salis armoniac. elx .2.ʒ. ende .15. granen. peper. camedreos. soffraen. agaricus. mastic. epithimi. elx. onder .3.ʒ. cassie fistule. sillobalsami. oppopanac. elx .2.℈. ende .1.Ѕ. mirre .15. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen wine also groet alse ene kerstaengie te male.

+ alle drope

+ fol. 21 r.b.

+ zeter singule morfea

[p. 185]

tiginosos et qui linguam sibi mordent. cephalargicis¹⁾ emigranicis ⁺et qui ita vexantur ex capitis commotionibus ut videantur quasi demonum habere: singulis mensibus ut diximus data purgatione paraliticis tremulosis medetur. pleureticis epaticis spleneticis subvenit: et menstrua educit. nefreticos sciaticos et arteticos alleviat. lepras et hernias et varias maculas emendat .x. pars est libra²⁾³⁾. Recipe coloquintide interioris polipodii ān̄ .℥.ii.⁴⁾ euforbii polii⁵⁾ coconidii. ān̄ .ʒ.i. et .Ѕ. et gr.vi.⁶⁾ absinthii mirre ān̄ .℥.i.⁷⁾ et gr.xii⁸⁾ centauree agarici armoniaci timiamatis⁵⁾ folii⁵⁾ spice squille⁹⁾ diagridii ān̄ .ʒ.i.¹⁰⁾ aloes thimi¹¹⁾ cimarum¹²⁾ rubearum¹²⁾ casie¹³⁾ camedrei bdelli prassii ān̄ .℈.i. et gr.xiiii. ¹⁴⁾ cinamomi opopanacis castorei aristologie longe piperis albi et nigri et longi croci⁵⁾ serapini⁵⁾ petrosellini⁵⁾ ān̄ .ʒ.Ѕ.¹⁵⁾ ellebori albi et nigri ān̄ gr.vi.¹⁶⁾ mel quod sufficit datur mane (fol. 42 v.) sero cum calida in modum castanee. ⁺

1) tot 3) ontbreekt in F₁.

+ fol. 42 r.

2) ontbreekt .i.; wat wel in L₂ voorkomt.

3) zie 1).

4) L₂ en NM: ʒ.ii.; F₁: ʒ.i.

5) ontbreekt in F₁.

6) et gr.vi. ontbreekt in F₁.

7) L₂ en NM en F₁: ʒ.i.

8) et gr.xii. ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

9) ontbreekt bij NM.

10) NM: ℥.i.

11) L₂ en NM comarum thymi.

12) ontbreekt in L₂ en NM en F₁.

12) ontbreekt in L₂ en NM en F₁.

13) NM: cass. lign.

14) F₁ alleen: ʒ.i.

5) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

5) ontbreekt in F₁.

15) F₁: ʒ.vi.; van hier af tot ‘mel quod suff.’ ontbreekt in F₁.

16) NM: ʒ.vi.

+ fol. 42 v.

142.

YEra rufini¹⁷⁾.¹⁸⁾ Yera ut diximus: Rufini ab auctore ⁺dicitur¹⁹⁾. datur proprie scabiosis ex flegmate salso elefantiosis serpiginosis²⁰⁾. curat utramque morpheam cum tepida¹⁷⁾. destruit antiquam cephalicam et emigraneam et monopagiam dolorem capitis vel stomaticis epilenticis catalenticis et eis qui ex fumo stomaci extenebrescunt ita ut subitaneum timorem viderent: vel ex ventositate stomaci tinitum aurium patiuntur ut in furias vertantur deponitur cacocimia stomaci epatis et splenis. elefanticis et podagricis confert auxilium: et menstrua educit¹⁹⁾. sed si purgationem inde facere volueris cum .℈.i.²¹⁾ scamonee¹⁷⁾ fiat .xii. est librae .ii.¹⁹⁾. Recipe aloes

17) tot 19) ontbreekt in F₁.

18) tot ℞ ontbreekt alles bij NM.

+ fol. 42 v.

19) zie 17).

20) ontbreekt in F₁.

17) tot 19) ontbreekt in F₁.

19) zie 17).

21) F₁: ʒ.ii.

17) tot 19) ontbreekt in F₁.

19) zie 17).

[p. 186]

⁺131. Yera pigra constantini

Yera pigra constantini es goet iegen donkere ogen. ⁺ende behoedet tsien. die confexien es als. .1.℔. ¶ Nemt mirabolani. kebuli. indi. alsene. violetten. elx .4.ʒ. bellirici. emblici. cassia fistula. semen epithimi. agaricus. cuscute. squinanti. rebarbe. elx .2.ʒ. sillocassie. spice. anijs. mastic. silloaloes. sal gemme. nitri. elx .1.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven met wermen wine.

+ fol. 21 r.b.

+ ogen zien

132. Yera pigra abbatis

Yera pigra abbatis die purgiert fleume ende melancolye. ⁺hets goet iegen artetike die van couden humoren comt entie droge sijn. ende iegen leden die gecrompen sijn. ende juchtege leden. dmiddelste deel es .1.℔. ¶ Nemt coloquintida. agaricus. turbith. epithimi. cuscute. elx .1.ʒ. ende .5. granen. squinanti. carpobalsami. silloaloes. sillocassie. soffraen. mastic. asari. canele. rosen violetten. folie. alsene. rempontici. lapidis lasuli. elx .2.ʒ. dyagridii .1.Ѕ.ʒ. aloes epatici .3.ʒ. ende .1.Ѕ. zeem dats gnouch si. Ende wilment in pillen geven. so sal ment temperen met sope vander alsenen. ende gevenre .9. of .11. te male.

+ fleume melancolie artetike crimpinge van leden ende juchtege

[p. 187]

.℥.i.¹⁾ ellebori albi et nigri ān̄ .℥.Ѕ.²⁾ diagridii colloquintide interioris ⁺ān̄ .ʒ.iii.³⁾ nitri euforbii polipodii salis armoniacis ān̄ .ʒ.ii. et gr.xv.⁴⁾ piperis camedrei⁵⁾ croci agarici masticis epithimi ān̄ .ʒ.i. et .Ѕ.⁶⁾ casie lignee⁷⁾ xilobalsami⁸⁾ opopanacis git⁹⁾ ān̄ .℈.ii. et .Ѕ.¹⁰⁾ mirre gr.xv.¹¹⁾ mellis quod sufficit. datur in sero cum calida in modum castanee.

1) NM: ℥.Ѕ.

2) NM: ʒ.ii.

+ fol. 42 v.

3) NM: ʒ.i.Ѕ.

4) F₁ alleen: ʒ.ii.; NM: ʒ.i. et gr.vii. et .Ѕ.

5) NM: cardamomi.

6) NM: ʒ.Ѕ. gr.vii.

7) F₁: fistule.

8) ontbreekt in F₁.

9) NM: cocalis.

10) F₁: ʒ.ii.Ѕ; NM: ℈.i. et quartam partem, hoc est gr.v.

11) NM: ʒ.vii.

144.

YErapigra Constantini¹²⁾²⁶⁾ dicta est ab auctore Constantino ⁺qui eam composuit. valet ad visum recuperandum et retinendum. tota venit libra .i. et .Ѕ. Recipe mirabolanorum kebuli indi citrini violarum absinthii ān̄ .ʒ.iiii.¹³⁾ bellirici emblici casie fistule¹⁴⁾ epithimi agarici sene cuscute squinanti reubarbari ān̄ .ʒ.ii.¹⁵⁾ xilocasie spice anisi masticis xiloaloes salis gemme¹⁶⁾ nitri ān̄ .ʒ.i.¹⁷⁾ mel quod sufficit detur in sero cum vino calido¹⁸⁾.

12) van hier tot ℞ geheel anders bij NM; hier vindt men: Hiera Constantini, prodest ad vitiosum corporis colorem et faciei. ℞ etc. De gewichten zijn bij NM ook in dit recept half zoo groot als bij NS.

26) voor de verg. met F₁ zie woordenlijst.

+ fol. 43 r.

13) NM: ʒ.ii.

14) ontbreekt in L₂ en NM.

15) NM: ʒ.i.

16) Bij NM volgt op sal. gemm.: Sest, hoc est species lapidis.

17) NM: ʒ.Ѕ.

18) in de plaats van: det. in sero. c. vin. cal. heeft NM: Datur quantum libet dormituris. Vacantibus febre cum vino, febricitantibus autem cum aqua tepida.

145.

Yerapigra¹⁹⁾²⁶⁾ abbatis de curia flegma et melanconiam ⁺purgat: et ad guttam que sit de frigido et sicco humore unde membra videntur contracta valet. paraliticis datur cum tepida vel vino. medietas est libra .i. Recipe agarici coloquintide turbit epithimi cuscute ān̄ ℈.ii.²⁰⁾ et gr.v. squinanti carpobalsami xiloaloes xilocasie croci asari cinnamomi masticis rose violarum²¹⁾ absinti reupontici²²⁾ folii²³⁾ lapis lazuli ān̄ .ʒ.ii. diagridii .ʒ.i. et .Ѕ. aloes epatici .ʒ.iiii. et .Ѕ.²⁴⁾ mel quod sufficit²⁵⁾. Si vero pilulas inde facere volueris tempera cum succo absinthii: et da .viiii. vel .xi.

19) De geheele aanhef tot ℞ heeft NM niet zooals NS, maar als volgt: Hiera ducis ad melancholicos pituitosos et resolutos mirabilis ℞. etc.

26) voor de verg. met F₁ zie woordenlijst.

+ fol. 43 v.

20) L₂: .ʒ.ii.

21) ontbreekt bij NM.

22) NM: reubarbari.

23) bij NM volgt eerst nog: lapidis litzi.

24) NM: ʒ.ii.Ѕ.

25) van hier af bij NM hetzelfde maar met andere woorden.

[p. 188]

⁺133. Zingiber conditum

Zingiber conditum dat conforteert ende starct die ⁺mage. ende doet die humoren wel ripen. ende hulpt iegen die pine vander borst die van couden comt ende maecse versch. ende conforteert ende verhit die niere. ende maect luxurie in den mannen. Ende men maket dus. ¶ Nemt wortele van yringis. het heeft die blade gelijc certani¹⁾ marinis. die sarasine hetent cecacul. Men sal die wortelen scerren met .1. messe. ende dan zieden in watere tot si moru werden. Dan trecse uten watere ende doet die scorsse van den houte dat der binnen es dan snijtse in cleinen stucken. ende derna sal mense zere wel sto. ten²⁾. ende ierst so persse dwater ute. dan nemes .3.℔. ende wit zeem wel gescuumt .10.℔. ende zieden dat tote dat root becomt. ende dan doeter toe gingebere ⁺.1.Ѕ.℔. gesuvert ende gepoedert (fol. 21 v.a.) ende doet toten zeme. ende latet zieden tote dat ane den vinger cleeft. Dan doet af ende mincter in die pulvere. ¶ Nemt gingebere. galigaen.

+ fol. 21 r.b.

+ mage humoren

1) l. cretani.

2) klein gat in het HS.

+ fol. 21 v.a.

[p. 189]

146.

YEra fortissima¹⁾ Galieni²⁾ facit cephalargicis scotomaticis ⁺epilempticis melanconicis apopleticis paraliticis maniacis alopithiacis³⁾ litargicis (fol. 43 v.) et qui ⁺in somno meditantur mortem. ad aurium auditus oculorum passionibus fauces et arterias facit. dentium dolorem sedat. vocem claram facit. asmaticos orthopnoicos et longinquos egritudines sanat. pleureticis ydropicis yctericis epaticis et spleneticis prodest. artheticum colicis ciliacis desintericis medetur. nefreticis et sciaticis relevat flegmaticum. quartanarios et emitriteos adiuvat. febres omnes avertit. elefantiosos purgat. venenis obsistit et cancrosis proficit. vitia enim mulieris emendat. Recipe coloquintide squille agarici armoniaci ellebori nigri silphii ypericon ān̄ .℥.v.⁴⁾ epithimi⁵⁾ bdelii camedrei basilicon⁶⁾ succi casie ān̄ .℥.iiii.⁷⁾ smirnis⁸⁾ sagapeni aristologie longe piperis albi et longi cinnami opoponacis castorei ān̄ .℥.iii. et .Ѕ.⁹⁾ petroselini absinthii piperis nigri ān̄ .℥.ii.¹⁰⁾ aloes .℥.i. et .Ѕ.¹⁰⁾ mel quod sufficit. detur ex ea .ʒ.ii. vel .iii.¹¹⁾ mane cum calida¹²⁾.

1) NM alia magna.

2) voor de verg. met F₁ zie woordenlijst; tot ℞ anders bij NM.

+ fol. 27 r.

3) l. alopeciacis.

+ fol. 43 v.

4) L₂: ℥.vi.; NM: exag. .1.Ѕ.

5) Bij NM volgt polipodii.

6) NM: Brassicae exiguae.

7) NM: exag. .iii.

8) NM: myrrhae.

9) NM: ℥.i.

10) NM exag. .ii. De simplicia, die hierbij behooren, volgen bij NM achter ℞ in deze volgorde: aloes, sem petros. absinth. pip. ni. ān̄ exa. ii.

10) NM exag. .ii. De simplicia, die hierbij behooren, volgen bij NM achter ℞ in deze volgorde: aloes, sem petros. absinth. pip. ni. ān̄ exa .ii.

11) Bij NM geen dosis opgegeven.

12) NM: tepida.

147.

ZInziber conditum sic fit¹³⁾²²⁾ Recipe yringorum¹⁴⁾ qui habent ⁺folia ad modum cretani marini: quod saraceni secacul vocant.¹⁵⁾ bene radantur cum cultello. postea coquantur in aqua donec dimittant se stringi manibus¹⁶⁾. postea abstrahantur ab aqua: et a lignis que sunt interius mundentur: et cum cultello frustatim incidantur¹⁷⁾ et in mortario marmoreo bene pistentur¹⁸⁾: et cum manibus¹⁹⁾ exprimantur: ut aqua inde exeat. ponderentur libras .iii. et ponantur in libras .x. mellis dispumati et albissimi: et coquantur donec incipiant rubere et addatur libra .Ѕ. zinziberis frustatim incisi: et dimitte bullire tam diu²⁰⁾ quod adhereat digito²¹⁾ in (fol. 44 r.) marmore

13) sic fit ontbreekt in F₁.

22) voor de verg. met NM zie woordenlijst.

14) tot 15) ontbreekt in F₁.

+ fol. 43 v.

15) zie 14); tot 16) eenigzins anders in F₁.

16) zie 15).

17) tot 18) ontbreekt in F₁.

18) zie 17).

19) ontbreekt in F₁.

20) ontbreekt in L₂.

21) zie 1) pg. 191.

[p. 190]

⁺elcs .3.℥. groffels nagle. canele. notenmuscaten. cardamomi. spyc. elcs .1.Ѕ.℥. pinearum " mundarum¹⁾. gesuvert. elx .3.℥. piscearum²⁾ .3.℥. alle dese salmer in mingen. Dese confexie es zere gestijft ende confortatijf in alle couden ziecheiden.

+ fol. 21 v.a.

1) l. mundatarum.

2) l. pistacearum.

[p. 191]

⁺supposito.¹⁾ postea tolle ab igne et impone pulverem istarum ⁺specierum. Recipe zinziberis .℥.iii. galange gariofilorum cinamomi nucis muscate cardamomi ān̄ .℥.Ѕ. pinearum mundatarum .℥.iii.²⁾ et pistacearum .℥.iiii. zedoarie .℥.i. et .Ѕ.³⁾ dactillorum .℥.iiii.⁴⁾ et cum omnibus istis condiatur⁵⁾. stomacum confortat. digestivam virtutem adiuvat. vitio pectoris ex frigiditate valet. renes confortat. libidinem incitat.

ET⁶⁾ quia sufficienter de dispensatione omnium confectionum ⁺emplastrorum atque unguentorum diximus nunc videndum est de speciebus et herbis secundum proprium pondus et mensuras quod ad omnium supradictarum tam opiatarum quam laxativarum medicinarum et electuariorum receptionem pertinet⁷⁾. pondera igitur vel mensure que in arte medicinali reperiuntur hec sunt que subtili ingenio ac solerti studio summa ordinavimus diligentia ad opus omnium in arte medicinali studere volentium: per quod ponderari⁸⁾ supradicte res ab uno .℈. usque ad libram .xii. unciarum per grana frumenti collecta. Incipiendum est igitur a scropulo. Scropulus est pondus .xx. gr. duo scropuli sunt .gr.xl. tres scropuli sunt gr.lx. qui simul collecti faciunt .ʒ.i. exagium habet. gr. nonaginta que faciunt .ʒ.i. et dimidiam. sed ex totidem granis constat solidum. unde exagia sex vel solida sex faciunt dragmam⁹⁾ .i. Item .viii.ʒ.¹⁰⁾ faciunt .℥.i. centum et octo dramme faciunt libram .i. Quarta pars librae est mille et .lxxx.gr. Item medicinale sextarium vini vel olei seu aceti quod intrat in unguentis seu medicinis est pondus librarum .ii. et dimidie ad receptionem (fol. 44 v.) omnium medicinarum supradictarum sufficit. Pondera igitur ⁺singularum specierum pleniter agregando pondus proprium de omnibus ponderibus uniuscuiusque speciei collectum ordinavimus: et quantum de qualibet specie ad confectionem opiatarium et laxativarum medicinarum electuariorum et emplastrorum tro-

+ fol. 44 r.

1) van 21) p. 189 ontbr. in F₁.

+ fol. 44 r.

2) F₁: ℥.iiii.

3) L₂: .ʒ.i. et .Ѕ.

4) tot 5) ontbreekt in F₁.

5) zie 4).

6) De geheele narede ontbreekt in F₁.

+ fol. 44 r.

7) ontbreekt in L₂.

8) in L₂ volgen op ponderari: possunt omnes.

9) l. unciam; dezelfde fout in L₂.

10) l. ʒ.ix. zooals in L₂.

+ fol. 44 v.

[p. 192]

⁺Explicit antitodarius scriptus anno domini .1351. in die beati ypoliti martiri

Finito libro sit laus et gloria Christo Dexteram scribentis benedicat lingua legentis.

+ fol. 21 v.a.

[p. 193]

ciscorum et pilularum sufficiat competenti serie demonstravimus: ⁺et ut scolares medicinarum pondere releventur et in qualibet terra coram dignissimis personis pondera distinguendo et medicinas valeant dispensare: et cum dispensandi habeant copiam de nummorum et amicorum plenitudine glorientur.

FINIT ANTIDOTARIVM NICOLAI IMPRESSVM VENETIIS PER NICOLAVM IENSON GALLICVM M.CCCC.LXXI.

+ fol. 44 v.