Eene Middelnederlandsche vertaling van het Antidotarium Nicolaï

Ms. 15624-15641. Kon. Bibl. te Brussel

[p. 126]

[Q, R, S]

⁺88. Quadrimeron

Quadrimeron es also vele geseit alse van .4. specien. ⁺Het es hen goet die hygen. ende rotelen. ende pantysen. entie cortten adem hebben. ende iegen reume. Hets oec goet iegen coude mage. ende iegen pine in de mage. ende doet wel verteren. het es goet jegen cranke lendenen ende verlichtse. Dat .10.ste deel es .1.℔. ¶ Nemt elempinii¹⁾ .1.℥. ende .3.ʒ. venkels .11.ʒ. peper .6.ʒ. comijn .3.ʒ. Ende zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende navens met wermen wine.

+ fol. 17 r.b.

+ hygen rotelen pantysen adem reume mage lendenen

1) l. elempnii.

89. Rosata novella.

Rosata novella. heeft sinen name na nuwe rosen. ⁺que recipibat tibapirum Het verdrijft walgen ende keeren vander magen ende crancheit. Ende benemt dorst genomen met watere van candite. ende dat bedwinget sweten ende opent de gaten vander huut. Dat .10.ste deel es .2.℔. ¶ Nemt rosen. suker. ricolissie elcs .1.℥. ende .13.ʒ. ende .1.Ѕ. canele .3.ʒ. ende .2. granen. nagle. galigaen. naerdi. gingebere. storax. notemuscaten. zedeware. cardamomi. apie. elcs .1.℈. ende .8. granen. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende te middage met couden watre.

+ walgen dorst sweten

[p. 127]

92.

QVadrumeron²⁾¹⁶⁾ id est de quatuor numeris: vel .iiii. ⁺rebus³⁾ expertum est ad asmaticos et ex catarro tussientibus. valet etiam ad dolorem⁴⁾ et frigiditatem stomachi. digestionem⁴⁾ procurat⁴⁾. renes debiles relevat .ix. pars est libra .i.⁵⁾ Recipe elempnii .℥.1.Ѕ.ʒ.iii.⁶⁾ seminis maratri .℥.i. piperisʒ2;.vi. cuminiʒ2;.iii.⁷⁾ mel quod. sufficit datur mane vel vespere cum vino calido⁴⁾.

2) tot 3) ontbreekt in F₁.

16) voor de verg. met NM zie woordenlijst.

+ fol. 29 v.

3) zie 2.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

4) ontbreekt in F₁.

5) .ix. prs. e. ℔.i. ontbreekt in F₁.

6) F₁: ℥.i.Ѕʒ2;.iiii.; L₂: ℥.i.Ѕʒ2;.ii.

7) F₁: ℥.iii.

4) ontbreekt in F₁.

93.

ROsata novella.⁸⁾ rosata dicitur a rosis: novella respectu ⁺veteris. que recipiebat tibar id est sulfur vivum. vomitum et subversionem stomaci aufert. debilitatem et sitim reprimit. defectis ex longa infirmitate mire subvenit. sudores diaforeticos compescit .xx. pars est librae .ii. Recipe rose⁹⁾ zuchari¹⁰⁾ liquiricie ān̄ .℥.i. et .ʒ.i. et .℈.ii. et .Ѕ.¹¹⁾ cinamomiʒ.ii. et .℈.ii.gr.ii.¹²⁾ gariofilorum nardi zinziberis galange nucis muscate zedoarie storacis cardamomi apii ān̄ .℈.i. et .gr.viii.¹³⁾ mel¹⁴⁾ quod sufficit¹⁵⁾ datur mane meridie et sero⁴⁾ cum frigida.

8) Tot ℞. in F₁ en NM anders.

+ fol. 29 v.

9) NM: ros. viridium.

10) ontbreekt bij NM.

11) bij NM: ℥.i. et ℈.ii.Ѕ.; in F₁ alleen: ℥.i. et .Ѕ.

12) bij NM:ʒ.ii.℈.ii.; in F₁ alleenʒ.ii.

13) in F₁ alleen: ān̄ ʒ.i.

14) bij NM nog: aut sacchari.

15) het volgende ontbreekt bij NM.

4) ontbreekt in F₁.

[p. 128]

^{+ +}90. Rosata magna.

Rosata magna. es geproeft ane menigen mensce die ⁺vol melancolyen was. (fol. 17 v.a.) ende out van ⁺dagen entie hoesten entie hygen. entie quaet ter magen waren. ende juchtech. entie pine hadden in die longene. Ende die de borst verstopt hadden. ende dat hertevel. entie etter spuweden. Ende die dat rode menisoen hadden. ende den dageliken corts ende den .4. dach corts. Dese genasen alle hiermet sonder twivel. ¶ Nemt soffraen. opii. elcs .13.ʒ. canele. cassie fistule. euforbium. bevercul. mirre. mastic. wierooc. corimbri. pertrec. celtice. aristologia lanc. yrei. gentiane. peucedani. wit peper. anijs. beilde. dauci. cretici. sinoni. persijn. elcs .2.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven also groet alse .1. haselnot temale.

+ fol. 17 r.b.

+ fol. 17 v.a.

+ fol. 17 v.a.

+ melancolye hoesten higen mage juchtech longene borst hertte spuwen menisoen rede

91. Rubea trosiscata.

Rubea trosiscata. rubea dats rode varwe. trosis es ⁺te verstane .1. ront dinc datmen .1. dop heet. Hets goet iegen tertiane. ende cotidiane. ende iegen gemengden corts. ¶ Men salse geven .1. wile vor den acces met redostomate. of met wermen watere also groet alse .1. haselnot gesmeret den nese binnen enten puls. het verleent gesontheit iegen reume die van scarper fleumen comt. Met tyseinen sal ment geven. Dat .8.ste deel es .1.℔. ¶ Nemt ricolissie. olycruut. canele. elcs .3.ʒ. ende .5.Ѕ.¹⁾ ende .5. granen. soffraen. rosen. beilde. apisaet. elcs .2.ʒ. ende .15. granen. naerdi. violetten. elcs .2.ʒ. ende .8. granen. nagle. opii tebaici. storax. elcs .1.Ѕ.ʒ. trosisci. ydiocri. mirre. anijs. elx .15. granen. Mel rosaet dats gnouch si.

+ rede reume

1) vergeten het gewicht in te vullen.

[p. 129]

94.

RVbea trociscata¹⁾ dicitur ab ipso colore: trociscata a ⁺trociscis: qui ibi ponuntur dicta. valet tercianariis quotidianariis ante horam accessionis data cum rodostomate²⁾ ad modum avellane. naribus et pulsibus³⁾ de eadem inunctis sanitatem prestat. reumati ex acri flegmate facto data cum tipsana subvenit .viii.⁴⁾ pars est libra .1. Recipe⁵⁾ liquiricie cinamomi papaveris albi⁶⁾ ān̄ .ʒ.iii. et .℈.i. et gr.v. croci iusquiami rosarum apii seminis ān̄ .ʒ.ii. et .gr.xvi.⁷⁾ nardi violarum ān̄ .ʒ.i. et .gr.viii.⁸⁾ gariofilorum storacis optime opii thebaici ān̄ .℈.Ѕ.⁹⁾ trocisci croci magnetis et ydiocri¹⁰⁾ mirre anisi ān̄ .gr.xv.¹¹⁾ vel syrupi rosarum vel rodactilis¹²⁾ mel quod sufficit.

1) Dit praeparaat komt in F₁ niet voor; tot 5) bij NM eenigszins anders.

+ fol. 29 v.

2) NM voegt toe: aut decoct. sene.

3) bij NM nog: et tempora.

4) L₂: VIIa pars.

5) zie 1).

6) bij NM nog: aut capit. papav.

7) NM: .ʒ.ii. et gr.xv.Ѕ.; L₂: ʒ.ii. et gr.xv.; van hier tot 8) ontbreekt bij NM.

8) L₂: ʒ.i. et gr.vii.

9) bij NM: ān̄ .ʒ.Ѕ.

10) bij NM volgt nu: ān̄ .ʒ.xii.

11) NM: ʒ.xv.; tot 12) ontbreekt in L₂.

12) van hier af staat bij NM: Trita fermentescant c. melle attic. et signito pastillos datoque.

[p. 130]

⁺92. Requies

Requies heet ment omdat den zieken raste verleent ⁺alsoot hen brinct sonderlinge dengenen die accesse hebben in cotidianen ende in tertianen ende in .4. den cortse met musa enea. ende in acutis. peracutis. dat .6.ste deel es .1.℔. ¶ Nemt rosen. violetten. elx .3.ʒ. opii. beilde. miconis. wit olysaet. mandragore. scariole. latuwe. porceleine. persijn. sillii. notenmuscaten. suker. canele. elx onder .Ѕ.ʒ. sandali. wit. ende root. ende gelu. spodii. dragant. elx .1.ʒ. ende .6. granen. ¶ Men saelt geven die in continuen liggen met cyrope violaet. Ende in cortse die bi wilen comen salment geven met mulsa of met zeeme.

+ fol. 17 v.a.b.

+ rede

93. Rodosacra.

Rodosacra. dats suker rosaet. Hets goet iegen pine ⁺in die mage. ende (fol. 17 v.b.) jegen crancheit ⁺die van hitten comt. ende conforteert die mage. Ende es goet iegen alle menisoene die van hitten comen. Men maket dus. ¶ Nemt suker .2.℔. bladen van verschen rosen die suldi lange stampen in .1. mortier. dan doeter suker met. Daerna doet in .1. glasijn vat. ende settet in die zonne .30. dage. ende men sael wel omroeren smorgens ende te middage. Ende na den .30. dagen suldijt doen in ene scotele. ende nemen .1.℔. sukers .1. luttel gewreven. ende doet dat toten andren. ende minget metten andren. ende dan bestadet.

+ fol. 17 v.b.

+ mage hitte menisoen

[p. 131]

95.

REquies magna.¹⁾ vel magna medicina. requies dicitur ⁺eo quod requiem patientibus prestat. et sompnum maxime typice febrientibus quotidianariis tertianariis quartanariis acutis et peracutis prestat .vi. pars est libra .i. Recipe rosarum et violarum ān̄ .ʒ.iii.²⁾ opii iusquiami miconis papaveris albi mandragore scariole lactuce seminis portulace psilii nucis muscate cinamomi et zuchari⁹⁾ ān̄ .ʒ.i. et .Ѕ. sandali albi et rubei et citrini³⁾ spodii draganti ān̄ .℈.ii. et .gr.v.⁴⁾ da patientibus acutam cum syrupo violato: interpolate cum melle confectam dare possumus. datur quartanariis cum vino calido acutas et peracutas. et tertianariis cum aqua calida vel syrupo. requies est opiata quasi frigida. precipue valet ad sompnum inducendum ad modum castanee data. cum autem est data hominibus quasi sanis tempestive debent multum comedere vel cenare. et postea detur eunti dormitum quod si aliquis abhorret sumere distemperatur cum succo rosarum vel syrupo violato: et coletur et postea detur. lecet⁵⁾ omnino non faciat effectum nam multum valet etiam sic data. Item attendendum est quod ex speciebus huius medicine syrupus factus bonus est ad sompnum provocandum. scilicet ut species bulliant in aqua trite. et colentur et apposito zucharo fiat syrupus. Item in acutis quibuslibet potest dari ad sompnum inducendum.

1) voorrede bij NM anders; voor de verg. met F₁ zie woordenlijst.

+ fol. 30 r.

2) L₂: ℥.iii.; NM heeft van de rosen en violen evenveel als van de volgende simplicia.

9) NM: zingiberis.

3) ontbreekt bij NM.

4) van hier af ontbreekt bij NM, in de plaats daarvan: sacch. ʒ.i. sach. et stillatitii ros. q.s. Datur ubi volueris ex drosato violaceo et aqua hordei.

5) l. licet.

96.

ROdozacara⁶⁾ id est zucharum rosatum. valet dolori stomaci ⁺et debilitati facte ex calore. mirabiliter stomacum confortat. valet etiam ad diariam: et omnem fluxum ventris ex calore factum. valet cardiacis: qui ex calore patiuntur.⁷⁾ fit autem sic in .ii. libris zuchari ponatur libra .i. viridium rosarum minutatim⁸⁾ incisarum⁸⁾et in

6) voor de vergelijking met NM zie woordenlijst; van hier tot 7) in F₁: vaut à dolor de ventrail de chalor.

+ fol. 30 r.

7) zie 6).

8) ontbreekt in F₁.

8) ontbreekt in F₁.

[p. 132]

⁺94. Suker violaet

Suker violaet maect men in al deser vorseider manieren. ⁺Ende es goet¹⁾. ende in de ziden. Entie droge ende verstopt sijn in den lichame. ¶ Men saelt geven met tyseinen smorgens ende te middage. Entie vasten lichame hebben. genomen met couden dingen. want het verscht ende lacseert mede.

+ fol. 17 v.b.

+ longere lichame

1) waarschijnlijk vergeten: ‘jegen pine in die longere’

95. Sal sacerdotale.

Sal sacerdotale. dat orborden die papen in dien tijt ⁺dat ely de prophete was. Jegen den hooftswere. ende iegen die ogen ende iegen den tantswere. ende iegen fleume in die mage. ende iegen die hoeste. ende iegen corten adem. ende maect in den mont goeden roke ende houdt dat hertte gesont. ¶ Men sal nemen gemeine meine olye. of olye van olyven .16.℥. canele .1.ʒ gingebere. amomi. piretri. comijn. amer. peper. sileris. ysope. origani. coelne. elcs .1.℥. dit suldi wel poedren. ende stroyent op al die spise diemen eet.

+ hooftswere ogen tantswere mage hoeste adem hertte

96. Sotira magna

Sotira magna verdrijft oude hooftswere ende sacht ⁺frenesie. ende hulpt iegen tgrot evel. Het sacht de pine van den ogen ende vanden oren. ende vanden tanden. Ende doet sceeden melc vanden wiven. ende geneest die higen. of pantysen ende hoeste. ende geneest walgen of keeren vander magen ende sweringe. Ende wederstaet apostemen binnen ane die levere. ende verdrijft torcioen. Ende es hen goet genomen die bloet spuwen met oximelle. of met dicoctien daerin gesoden es polyoen. of wegebrede. het doet stremmen ende wacht van menisoene. ende doet gesitten die

+ hooftswere frenesie grot evel ogen, oren tanden melc wiven hoeste walgen levere torcioen bloet armen been slapen artetike quarteine

[p. 133]

mortario postea diutissime terantur (fol. 30 v.) et in vase vitreo ⁺ad solem per .xxx. dies ponantur et mane ac sero bene agitentur. transactis vero .xxx. diebus¹⁾ in terro catino ponantur et²⁾ libra .1. zuchari modice³⁾ triti super posita¹⁾ et manibus bene confecta in vase stricto reponantur.²⁾ datur mane et meridie cum rodostomate vel cum frigida.

+ fol. 30 v.

1) van hier tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

3) ontbreekt in F₁.

1) van hier tot 2) ontbreekt in F₁.

2) zie 1).

97.

EOdem modo fit zucharum violatum: quod facit pleureticis ⁺peripleumonicis et ethicis et qui maxime³⁾ constipati sunt. datur istis cum tipsana⁴⁾ mane et meridie⁵⁾⁶⁾ cum frigida, pectus humectat et ventrem laxat.

+ fol. 30 v.

3) ontbreekt in F₁.

4) van hier tot 5) ontbreekt in F₁.

5) zie 4).

6) vóór cum frigida staat in F₁: et à feivre ague.

101.

SAl sacerdotale⁷⁾ quo utebantur sacerdotes in diebus ⁺Helie prophete propter dolorem capitis et caliginem oculorum et (fol. 31 v.) stomaci et dentium dolorem. ⁺tussim et anelitum emendat. os odoratum reddit: et corpus humanum incolume servat. Recipe salis communis. .℥.xvi. cinamomi .℥.iiii. zinziberis amomi piretri cumini amei piperis sileris saturegie ysopi origani pulegii ān̄ .℥.i. que omnia terendo in pulverem reddige: et in omni cibo utere et usui serva.

7) voor de vergelijking met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 31 r.

+ fol. 31 v.

98.

SOtira magna⁸⁾ id est que interpretatur salvatrix. si cum ⁺mulsa bibatur capitis dolorem antiquum tollit. veterem vel silvestrem frenexim placat. epilenticis et melancolicis subvenit. oculorum aurium et dentium dolorem mirabiliter sanat. mulieris lac solvit: et per aurem iniectum auditum redit. cum tepida sumpta disnoicis asmaticis medetur. tussim antiquam et recentem tollit. stomacum vomentem et

8) voor de vergelijking met F₁ zie woordenlijst; bij NM komt van hier tot Recipe slechts verkort voor.

+ fol. 30 v.

[p. 134]

^{+ +}swere vanden darmen binnen ende van den beenen. Ende die van pinen niet slapen en mogen. Ende geneest artetike van handen ende van voeten. ende beten van quaden dieren. Genomen met mulsa helpt dien die quarteine hebben. dat .6.ste deel es ⁺.1.℔. (fol. 18 r.a.) ¶ Nemt storax optime .4.ʒ. ende .1.Ѕ. opii .3.ʒ. ende .1.Ѕ. mirre. coste persijn van alexander. cicelei. elx .3.ʒ. swert peper .2.ʒ. ende onder .Ѕ.℈. canele. naerdi. elcs .2.ʒ. ende .1.Ѕ.℈. squinanti. sinevi.¹⁾ siriaci. anijs .1.℈ reupontici onder .Ѕ.ʒ. Some die lieden nemen soffraen .3.ʒ. meu. yrei. elcs .1.ʒ. cassie, .1.℈. Men saelt geven in die grote van haselnoten geminct metten zeme.

+ fol. 17. v.b.

+ fol. 18 r.a.

+ fol. 18 r.a.

1) l. sinonis.

97. Stomaticucm frigidum

Stomaticum frigidum es goet iegen hitte. ende bedwinct dorst. ende helpt dien die cranc sijn van hertten. het hulpt den lieden die altoes in cortse liggen. ¶ Nemt suker .1.℔. sandali wit ende root. onder .Ѕ.℥. spodii. berberis. saet van porceleinen. saet van scariolen. semen melonis. sap van ricolissien. rosen. violetten. tremerbloemen. elcs .1.ʒ. suker suldi doen in .1. tennen vat met .1. ponde waters. ende sieden dat water tote dat bina versoden es. ende altoes roeren. Teken dat gnouch si. druppet op .1. marbersteen met olyen van rosen of van violetten besmeert. Ende gieter op dan die confexie. ende snijtse dan dweers ende lancs in stucken. ende bestedent. Men saelt geven smorgens ende te middage ende navens met couden dingen.

[p. 135]

de singultu et dolore laborantem sanat. peripleumoniam et pleuresim ⁺et epatis tensiones deponit. yctericos ex abundantia fellis rubei purgat et ad pristinum colorem revocat. sanguinis sputum cum oximelle sumpta vel decoctione polligonie vel plantaginis sistit. fluxum ventris constringit. brachiorum et coxarum dolorem sedat. et his qui pro dolore dormire non possunt mire sompnum inducit. arteticis sciaticis et podagricis necessario. datur ad serpentinos morsus. cum mulsa propinata prodest quartanariis ex longa infirmitate patientibus si ea utantur .vi. pars est librae .ii. Recipe storacis optime .ʒ.iiii.¹⁾ et .Ѕ. apii. .ʒ.iii. et .℈.1. costi mirre²⁾ opii petroselini macedonici ān̄ .ʒ.iii. siseli .ʒ.ii. et (fol. 31 r.) .℈.ii. ⁺piperis nigri³⁾. ʒ.ii. et .℈.i. et .Ѕ. cinamomi nardi ān̄ .ʒ.ii. et .℈.Ѕ.⁴⁾ squinanti synoni⁵⁾ synaci⁶⁾ anisi ān̄ .ʒ.ii. castorei .ʒ.i. et .Ѕ. reupontici .ʒ.i. et .℈.1. trocisci croci magnetis⁷⁾ asari ān̄ .ʒ.i. piperis albi .℈.ii. et .Ѕ. ydiocri .ʒ.Ѕ. amomi piperis longi ān̄ .℈.i.⁸⁾ alii apponunt croci .ʒ.ii. et .℈.ii.⁹⁾ mel quod sufficit. datur in modum avellane.

+ fol. 30 v.

1) L₂: ʒ.i.

2) L₂: myrobalanorum.

+ fol. 31 r.

3) NM heeft: longi; waarschijnlijk foutief, daar pip. long. ook aan het eind van het recept bij NM voorkomt.

4) L₂: .ʒ.ii.Ѕ. in plaats ʒ.ii. et .℈.Ѕ.

5) ontbreekt in L₂ en NM.

6) l. syriaci.

7) NM heeft in de plaats van tr. cr. magn. alleen: croci.

8) tot 9) ontbreekt bij NM in de plaats daarvan: Mel. iridis. ān̄ .ʒ.i. Casiae ligneae .℈.ii.

9) zie 8).

99.

STomaticon frigidum facimus: quod valet contra omnem⁺calorem. sitim reprimit¹⁰⁾: et patientibus debilitatem ex nimio calore potenter subvenit.¹¹⁾ acutis et peracutis¹²⁾ mirifice prodest. Recipe zuchari libram .i.¹³⁾ sandali albi et rubei ān̄ .ʒ.i. et .Ѕ. spodii berberis¹²⁾ seminis portulace scariole seminis melonis¹²⁾ palestini¹²⁾¹⁴⁾ succi¹²⁾ liquiritie rosarum et violarum nenufaris ān̄ .ʒ.i.¹⁵⁾ conficitur sic: supradictum zucharum ponatur in stagnato cum libra .i. aque rosarum et tamdiu bulliat cum spatula agitando donec ad aque consumptionem deveniat. deinde pulvis predictarum specierum bene¹²⁾ cri-

+ fol. 31 r.

10) sitim repr. ontbreekt bij NM; tot 11) ontbreekt in F₁ en NM.

11) zie 10).

12) ontbreekt in F₁.

13) Sach. ℔.i. ontbreekt bij NM.

12) ontbreekt in F₁.

12) ontbreekt in F₁.

12) ontbreekt in F₁.

14) melonis palestini is waarschijnlijk verkeerd voor mellis palestini; ontbreekt bij NM.

12) ontbreekt in F₁.

15) van hier tot het eind zeer verkort bij NM.

12) ontbreekt in F₁.

[p. 136]

⁺98. Stomaticum calidum

Stomaticum calidum conforteert die mage. ende doet⁺wel digereren. Hets goet iegen pine in die lanken die van couden humoren comen. ¶ Nemt suker. ende water. elx .1.℔. canele. gingebere. elx .2.ʒ. nagle. galigaen. elx .1.ʒ. ligni aloes. notenmuscaten. spijc. cardamomum. macis. elx .1.Ѕ.ʒ. Ende ziedet tsuker tote dat dwater versoden si. ende daerna ziedet so dat dicke gnouch si. Ende latet druppen op .1. marbersteen. ende en breidet niet. so eist gnouch. Dan doet af ende latet .1. luttel coelen. Ende dan suldire in mingen die poedere van den vorseiden specien. Ende wildijt hebben lacserende. so mincter in scamoneye .1.Ѕ.℥. ende .1.℔. cyroops. Ende esser meer cyroops. so doeter meer scamoneyen in. Ende dit heet men stomaticum. omme dat lacseert. Ende ander liede doenre in cubeben. carpobalsami. folie. saet van bornagien. elx .1.℈. ossis de corde cervi. grote nokernoten. elx .1.ʒ. rosewater .8.ʒ.

+ fol. 18 r.a.b.

+ magen verteren lanken

99. Stephania

Stephania es goet den genen die haer spise niet onthouden⁺houden en mogen. ende iegen herdde apostemen of die clieren sijn heet mense die in de zide liggen. Of die vloyen van bloede eist boven of beneden.⁺gedronken (fol. 18 r.b.) met dranke daerin gesoden es jntibe of wegebrede dat stremmet. ¶ Nemt alsene dauci. elx .4.ʒ. storax. mirre. opii. anijs. elx .3.ʒ. canele. bevercul. elx .2.ʒ. zeem dats gnouch si. Men saelt geven nuchtens ende te middage also grot alse .1. bone van egipten met wermen dranke.

+ keeren apostemen clieren vloet van bloede

+ fol. 18 r.b.

[p. 137]

bratus¹⁾ immisceatur cum spatula agitando in stagnato. cum autem⁺probare volueris utrum sit coctum supra marmor²⁾ gutta proiiciatur: que si coaguletur bene coctum est: et si coctum fuerit tunc ponatur supra marmore prius abluto et inuncto oleo rosarum vel violarum: et tunc cum cultello eodem modo oleo inuncto frustatim incidatur dum calidum est.³⁾ datur mane¹⁾ et meridie¹⁾ cum frigida.

1) ontbreekt in F₁.

+ fol. 31 r.

2) in F₁ volgt: oint d'eule (huile) rose ou d'eule viole.

3) d.c.e. ontbreekt in F₁.

1) ontbreekt in F₁.

1) ontbreekt in F₁.

100.

STomaticum calidum. stomacum confortat. digestivam⁺vertutem adiuvat et⁴⁾ iliosis confert. Recipe zuchari libram .i.⁵⁾ aque libram .1.⁶⁾ cinamomi zinziberis ān̄ .ʒ.ii. gariofilorum¹⁾ galange ān̄ .ʒ.i. nucis muscate spice⁷⁾ ligni aloes cardamomi macis ān̄ .ʒ.Ѕ.⁸⁾ Confice eodem modo ut stomaticum frigidum. si vero laxativum facere volueris .℥.i.¹⁾ scamonee addatur.

+ fol. 31 r.

4) bij NM volgt: inflationem dissolvit. Datur ante et post cibum; tot 6) ontbreekt bij NM.

5) F₁: libr. ii.

6) zie 4).

1) ontbreekt in F₁.

7) in F₁ volgt: musque.

8) NM heeft: ʒ.i.; het volgende heeft NM anders.

1) ontbreekt in F₁.

[p. 138]

⁺100. Syroop rosaet

Syroop rosaet maect men dus. ¶ Nemt nuwe rosen⁺ende doetse in .1. vat allene dan ziedt water ende gietet optie vorseide rosen al ziedende. dan stopt dat vorseide vat datter geen water uut en mach. ende latet also staen tote dwater al cout es. Dan suldi rosen ende water persen vaste dore .1. doec. ende dit water weder doen zieden. ende alst ziedt so giet derop weder andere versche rosen. ende roeret wel tote dwater root becomt. Dan suldi dwater entie rosen zere persen ende doeter op te viere .4.℔., sukers. ende alst begint te ziedene so suldijt claren metten witten van den eye. ende alst swert becomt. so suldi dwitte af doen. ende zieden dat cyroop clare. Alst cleeft an den lepel of an den vinger dan eist gnouch. ¶ Dit cyroop es goet in heten cortse entie droge sijn. het bedwinct dorst ende conforteert die mage.

+ fol. 18 r.b.

+ rede dorst mage

101. Syroop vyolaet

Syroop vyolaet maect men in de selve maniere. datmen⁺maect cyroop rosaet. Ende het ververscht in drogen heeten cortsen. entie tysike sijn. Ende lacseert die verstopt sijn in den lichame.

+ hitte cortse tysike lichame

102. Syroop nenufarinus

Syroop nenufarinus es gemaect van tremerbloemen.⁺Ende men maket in die selve maniere datmen dandre cyroopen maect. Hets goet in starker ziecheit alse die altoes liggen in den rede. ende in bekeerenden ongemaken.

+ rede bekerende ongemaken

103. Syroop iegen apostemen

Syroop iegen apostemen ane de longere of ane die⁺borst. of die binnen wassen onder die corte rebben. ende die etter spuwen. Entie droge ende tysike sijn. ¶ Nemt water .4.℔. violetten .1.Ѕ.℥. ricolissie. wit olysaet. elx .1.Ѕ.℥. saet van cytonien. saet van hoomsche. saet van porceleinen. dragant. gomme van arabien. elx .3.ʒ. alle dese suldi poedren ende ziedent in vorseide water al tote die helft versoden si. ende doeter toe suker .2.℔. ende

+ apostemen longene borst etterspuwen tysike

[p. 139]

102.

SIrupus rosaceus¹⁾ sic fit. Recipe rosas recentes et pone⁺in vase et²⁾ supersparge aquam ferventem: et coperi vas ne fumus exeat inde: et cum frigidata est aquam proice rosas exprimendo. deinde aquam eandem bullientem super alias rosas recentes iterum proiice: et supra dicto modo facimus mutando rosas tamdiu donec ipsa aqua sit rubea. deinde in .iiii. aque libras .iiii. zuchari³⁾ pone: et cum bullire inceperit album ovi. cum aqua frigida pone. et concutias tantum quousque spumescat. et spumam illam in syrupum bullientem super asperge: et cum nigrescere spuma inceperit suaviter cum catia removeas.⁴⁾ et iterum aliam spumam infunde. et supradicto modo fac⁵⁾ quousque clarus⁶⁾ fiat syrupus et cum ceperit quasi filum facere:⁷⁾ vel super marmor positus vel⁸⁾ supra unguem non difundit coctum est. valet siccitati⁹⁾ et calori febrium. sitim reprimit. confortat⁹⁾ et constipat.

1) voor de verg. met NM zie woordenlijst.

+ fol. 31 v.

2) F₁ heeft nog: et met eve en une paelle (poêle) jusque el boile, puis etc.

3) F₁: vin eigre et cucre .iiii.℔.

4) tot 5) ontbreekt in F₁.

5) zie 4).

6) L₂: clarior.

7) tot 8) ontbreekt in F₁.

8) zie 7).

9) ontbreekt in F₁.

9) ontbreekt in F₁.

103.

Syrupus violatus eodem modo fit. qui multum valet febricitantibus⁺ptisicis et constipatis ventrem humectat et laxat:¹⁰⁾ et ut breviter dicam omnes illi qui fiunt de floribus¹¹⁾ et

+ fol. 31 v.

10) tot 11) ontbreekt in F₁.

11) in L₂ volgt: hoc modo fiunt.

104.

syrupus nenufarinus. valet iste syrupus contra acutas et peracutas. et provocat sompnum¹²⁾.

12) ontbreekt in F₁.

105.

SIrupus¹³⁾ contra pleuresim et periplemoniam ptisicam⁺ethicam. Recipe aque libras .iiii. et ponatur ibi .℥.Ѕ.¹⁴⁾ violarum liquiritie papaveris albi ān̄ .℥.Ѕ. seminis citoni (fol. 32 r.) et malve mundate. medulle seminis bambacis⁺medulle seminis citroli melonis cucumeris¹⁵⁾ cucurbite mun-

13) voor de vergelijking met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 31 v.

14) L₂: ʒ.ii. et .Ѕ.

+ fol. 32 r.

15) ontbreekt in L₂.

[p. 140]

⁺⁺doet zieden. Ende alst ziedt suldijt claren met wit van eye alst vorseit es.

+ fol. 18 r.b.

+ fol. 18 v.a.

⁺104. Syroop iegen alle maniere van menisoene

Syroop iegen alle maniere van menisoene ende⁺dat stoppende es (fol. 18 v.a.). ¶ Nemt suker. regenwater. elx .1.℔. rosen onder .Ѕ.℔. mirtus .1.℥. cassie spodii. ypoquistidos. elcs .1.Ѕ.℥. onripe mispelen die groene sijn .10. dragant. gomme van arabien .1.Ѕ.℥. Diemen pulveren mach die salmen pulveren ende dandere salmen stoten ende ziedent in dat vorseide regenwater. ende doeter toe suker. ende claret met wit van den eye alsoet vorseit es.

+ fol. 18 v.a.

+ menisoen

[p. 141]

datarum: seminis portulace dragaganti gummi arabici ān̄ .ʒ.iii.⁺omnia in aqua vel sacculo bene trita ponantur .℥. et .Ѕ.¹⁾ et sacculus in predicta aqua ponatur et bulliat ad medietatem: et sacculo abstracto ab aqua libre .ii. zucchari apponantur: et fiat syrupus et clarificetur ut supra docuimus.

+ fol. 32 r.

1) ℥. et .Ѕ. ontbreekt in L₁, staat hier ook wel te veel.

106.

SYrupus contra acutas et peracutas passiones.⁴⁾ Recipe⁺succi portulace: mellis²⁾ pelestini²⁾ libram .i. vel cum aqua decoctionis citroli melonis et cucurbite vel capillorum veneris. herbe epatice politrici adianci ceterac. in aqua ista vel in succo predicto fac bullire liquiriciam mundatam et tritam: et draganti violarum ān̄ .℥.i. prunorum numero .v. sempervive aut cotilidonis .ʒ.i.³⁾ deinde coletur et colature adde zucchari libram .1. et fiat syrupus ut diximus clarificetur secundum quod debet vel ut superius diximus. deinde psilium et semen citoniorum ān̄ .℈.i. in sacculo mitte sandali albi et rubei et spodii berberis rosarum portulace lactuce scariole ān̄ .ʒ.Ѕ. pulveriza et horum pulverem in eodem sacculo pone et ibidem reubarbari pulverizati .ʒ.i. hec simul bullire facias usque ad decoctionem. datur contra acutas et peracutas sine apostemate cum aqua frigida.

4) voor de vergelijking met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 32 r.

2) L₂: succi melonum palestinorum ān̄. NM spreekt hier van peponis (= melonis) hyemalis succi.

2) L₂: succi melonum palestinorum ān̄. NM spreekt hier van peponis (= melonis) hyemalis succi.

3) L₂: ℥.i.

107.

SYrupus contra omnem fluxum ventris.⁴⁾ Recipe zucchari⁺libram .i. aque rosarum vel pluvialis. libram .i. et .Ѕ. et in aqua ista ponatur mirtini .℥.i. rosarum sumach acacie (fol. 32 v.) balaustie spodii ypoquistidos ān̄ .℥.⁺mediam. sorbarum mundatarum .x. mespilorum viridium numero .v. cornarum vel prunorum immaturorum .x. draganti liqui ritie gummi arabici ān̄ .ʒ.Ѕ. que sunt terenda terantur et bulliant in supradicta aqua donec ad quantitatem unius libre deveniant: et colature ponatur zuccharum predictum. et fiat syrupus et clarificetur ut diximus.

4) voor de vergelijking met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 32 r.

+ fol. 32 v.

[p. 142]

⁺105. Siruples de fumo terre.

Siruples de fumo terre. fumus terre dats grisecom.⁺Het es goet iegen alle besiechteit. ende iegen zeter ende single. Ende suvert alle manieren van dropen. ende purgiert die levere. ende de niere entie melte. ¶ Nemt citrini. kebuli. indi. elx .10.ʒ. cuscute. epithimi. alsene. wilde salie. boraedse. die wortel vander apien. venkel. elcs. 20.ʒ bellirici. emblici. ricolissie. polipodii. elcs .10.ʒ. tamarindorum. cassia fistula elcs .4.ʒ. passorum enucleatorum .3.℥. rosen. vyoletten. manna. gingebere. elcs .2.℥. prumen van damas .40. ende suker .3.℔. sop van grisetum ende van bornagien dats gnouch si.

+ fol. 18 v.a.

+ besiectheit zeter single drope levere niere melte

[p. 143]

108.

SYrupus de papavere¹⁾ contra omnem ventris solutionem.⁺Recipe capita papaveris recentia sive humida numero. C.l. plantaginis balaustie gallarum prunellarum immaturarum ān̄ .ʒ.i. Conficitur sic omnia ista in aqua pluviali .℈.v. dimitte per biduum. in tertio vero die coque aquam bene usque ad consumptionem medietatis postea cola per pannum fortiter. cum autem colata fuerit admisce illi colature tertiam partem mellis. et iterum coque donec ad spissitudinem mellis redigatur. et tunc conde in vase vitreo: et cum opus fuerit in .ʒ.i. aque²⁾ syrupi²⁾.

1) voor de verg. met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 32 v.

2) in L₂ volgt achter aque: mitte ʒ.i. syrupi.

2) in L₂ volgt achter aque: mitte ʒ.i. syrupi.

109.

SPongia somnifera.¹⁾ Recipe opii thebaici .℥.i. iusquiami³⁾⁺succi more immature rubi seminis lactuce succi cicute coconidii⁴⁾ .i. papaveris succi mandragore succi edere arboree ān̄ .℥.i. hec omnia simul in vase mitte: et ibi spongiam marinam novam qualis de mare exierit: ut non tangat eam aqua dulcis: et pone ad solem in canicularibus diebus donec omnia consumantur. cumque opus fuerit aqua nimis calida illam parum fomenta et postea naribus patientis appone: et cito dormiet. cum autem exitare volueris succum radicum feniculi (fol. 33 r.) naribus apponetur: mox expergiscetur.⁺

1) voor de verg. met F₁ en NM zie woordenlijst.

3) L₂: succi iusquiami.

+ fol. 32 v.

4) l. codii, als in L₂.

+ fol. 33 r.

110.

SYrupus diureticus¹⁾. Recipe apii petrosilini feniculi anisi⁺ameos dauci baucie pentafilon alexandri sparagi brusci peucedani meu scolopendrie capilli veneris adiantri politrici splendilidon caparis tamarisci siselei. est²⁾ fimerine granorum solis seminis melonis citroli cucumeris et cucurbite cretani³⁾ saxifragie seminis citri lapis qui invenitur in spongia marina pulvis cicadarum amomi thimi camepitheos ossa cerasorum pomorum et persicorum cardamomi yreos spice nardi gariofilorum costi et nucis muscate ān̄ .ʒ.iii. galange thimi epithimi filipendula valde bone pimpinelle ciceris nigri.

1) voor de verg. met F₁ en NM zie woordenlijst.

+ fol. 33 r.

2) ontbreekt in L₂; is hier overbodig.

3) l. cr. marini.