Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

84 Laet ons den landtman loven
AL CCI

Lit.: Kalff, p. 402, p. 411; FvD I, p. 815; He, p. 136 (tekst), p. 210 (aant.).

Loflied ‘int vroet’. Iedereen leeft van het werk van de boer, maar niemand is hem dankbaar. Dieren beschadigen het gewas of bijten zijn vee dood; vrijende paartjes richten verwoestingen aan in zijn koren; landlopers stelen uit zijn schoven. En dan zijn er de priesters die om hun tienden komen, de kosters die hun gift moeten hebben, de bedelmonniken en bedelzusters die aalmoezen verwachten. Hij is een dankbare prooi voor oplichters, en de molenaar besteelt hem. Moge Christus, die Maria Magdalena in de gedaante van een landtman verscheen, hem te hulp komen! - In het AL komt een tweede loflied op de boer voor, nr. CLXXVI (ed.-Hoffmann, p. 267; ook te vinden bij FvD I, p. 817-819), dat naar de inhoud geheel met nr. CCI overeenkomt, maar er naar de vorm van afwijkt.

1:1 landtman: ‘boer’. - 1:3 gaet al te boven: ‘overtreft alles (allen?)’. - 1:4 duecht: ‘goedheid’. - 1:5 Het onderwerp van de hier beginnende zin staat in 1:8. Landouwen: ‘landerijen’; sloten: ‘kastelen’. - 1:7 leden: ‘ledematen’. - 1:9 ‘van wie alles moet leven’, ‘van wie ieders leven afhangt’.

2:2 ‘als zij gevoed moeten worden’. - 2:3 ‘dan moet de boer ervoor slaven’. - 2:4 Thes recht: ‘het is terecht’. - 2:5 triumpheren: ‘plezier maken’. - 2:6 ‘en de bloemetjes buiten zetten’. - 2:7 laboreren: ‘sloven’.

3:1 doet... toren: ‘berokkent... schade’. - 3:4 naert hem meest (druk mest) meshant: ‘zoals het hem het meeste ongerief bezorgt’. - 3:6 metter spoet: ‘weldra’. - 3:8 den: hier dativus.

4:1 lacke dieren: ‘dartele dieren’. Bedoeld zijn de minnaars die in het koren liggen te vrijen. - 4:2 doen hem groot gequel: ‘bezorgen hem veel last’.

[p. 250]

- 4:3 niet en vieren: ‘krijgen geen rust’. - 4:4 spel: ‘minnespel’. - 4:5 stommelen: ‘op de grond gooien’; steken: ‘omver duwen’ (beide werkwoorden te verbinden met Sijn coorne in 4:7). - 4:6 ‘alsof ze razend waren’; waren: druk varen. - 4:7 deerlijc: ‘jammerlijk’; men vertale: ‘en zij breken het (coorne) jammerlijk’.

5:1 besicht: ‘gebruikt’. - 5:2 vry: ‘onbelemmerd’. - 5:3 ‘men slaat er aan het afsnijden voor de oogst’. - 5:4 niet altijs: ‘helemaal niet’. - 5:5 qualick: ‘nauwelijks’. - 5:6 ontschamel bloet: ‘brutale vlerk’. - 5:7 Trecken en teesen: ‘trekt en plundert’.

6:1-2 ‘dan wordt hij door de priesters lastig gevallen om zijn tiende’. Een tiende van de opbrengst van het koren (korentiende) en van veldvruchten, groente en kleinvee (smale tiende) werd als kerkelijke belasting geheven. - 6:2-4 De koster had op feestdagen recht op een gift in natura of in geld, het zgn. natael. - 6:3 staen en gapen: ‘staan te hunkeren (naar)’, ‘zijn uit (op)’. - 5:5 Susters: ‘kloosterzusters’; baghijnen: ‘begijnen’ (lekezusters). - 6:6 ‘om ieder hun groet (vergezeld van een gift) in ontvangst te nemen’. - 6:7 ‘zo laat hij (ze) over het zijne beschikken’.

7:1 ‘oplichters die in valse relikwieën handelen met hun reliekenkasjes’. - 7:2-3 ‘kunnen wonderen doen in ruil voor kuikens, koren en vlas’. - 7:4-5 ‘(leden van) de vier bedelorden (Karmelieten, Franciscanen, Dominicanen, Augustijnen) willen hem ter plaatse Gods rijk (een plaatsje in de hemel) doen verwerven’. - 7:6 huer bedinghe soet: ‘hun zoete gebeden’. - 7:7 ‘maar het gaat ze om de heb’. - 7:8 vanden: hier te verbinden met hebben in 7:7; edelen ontbreekt in de druk.

8:1 serganten: ‘krijgsknechten’, ‘gewapende overheidsdienaars’, ‘dienders’. - 8:2 zijn: ‘worden’; verblijt: nl. met een beloning. - 8:3 voor terwanten: ‘tegen landlopers’. - 8:4 bevrijt: ‘beschermd’. - 8:6 ‘zoals hij op de molen pleegt te doen’. Misschien is ook mogelijk: ‘als hij (de boer) (zijn koren) naar de molen brengt’. - 8:7 Schept diepe: nl. vanden mele (de molenaar neemt een flinke schep voor zichzelf).

9:1 fissauwen: ‘bunzings’; fluwijnen: ‘marters’. - 9:2 doen... stoot: ‘houden huis onder’. - 9:3 wreet om schouwen: ‘gruwelijk om te zien’. - 9:5 suypen: ‘slurpen... leeg’; so si pleghen: ‘zoals ze gewend zijn’. - 9:6 onghebroet: ‘nog niet bebroed’. - 9:7 ‘zo zit hem alles tegen’, ‘zo is alles hem vijandig gezind’.

10:1 tonser vrame: ‘tot ons heil’. - 10:2 fijn: ‘edel’. - 10:4 onder: ‘in de gedaante van’. - 10:5-6 Na Zijn opstanding verscheen Christus aan Maria Magdalena; zij herkende Hem niet en hield Hem voor de hovenier (hortulanus); cf. Johannes 20: 11-18. - 10:7 Moet: ‘(Christus) moge’; in zijn hulpe: ‘hem tot hulp’.