Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

80 Uut liefden, siet
AL CLXX

Lit.: FvD I, p. 585.

Liefdesklacht. De minnaar hunkert naar de genegenheid van zijn geliefde, en vreest voor een negatieve reactie op zijn liefdesverklaring. Hij waarschuwt andere minnaars voor het lot dat hem getroffen heeft. - De rijmtechniek van dit naar inhoud zeer conventionele lied is verbluffend knap: de twaalfregelige strofen hebben elk vier rijmklanken; de mannelijke rijmen treden in de regels met vrouwelijk rijm als binnenrijm op.

1:3 macht: ‘kan het’; uutspreken: ‘hardop zeggen’. - 1:4 hiet: ‘heet’. In een hoofse liefdesverhouding mocht de minnaar onder geen beding de naam van zijn geliefde noemen (cf. nr. 51, 6:7-8). - 1:5 doorschiet: ‘doorboort’. De voorstelling is dat een blik van de geliefde het hart van de minnaar als een pijl doorboort. - 1:6 Twelc: ‘dat’; ontsteken: ‘in vuur en vlam gezet’. - 1:7 ‘nooit is er een smart zó hevig geweest’. - 1:8 stoot: ‘ellendige toestand’. - 1:9 Vermoedelijk is dit een uitdrukking, ontleend aan een balspel waarbij het ging om het raken van een cloot (‘bal’). De betekenis zal wel zijn: ‘wie zou (in déze omstandigheden) zijn doel kunnen bereiken’. - 1:10 roosken: vleinaam voor de geliefde. - 1:11 Troost mi: ‘lenig mijn liefdesverdriet’; tis noot: ‘ik heb er behoefte aan (nl. aan troost)’. - 1:12 ‘voor ik (van liefdesverdriet) zal sterven’.

2:1 doorwont: ‘door en door gewond’. - 2:2 ‘wees daar zeker van’ (eigenlijk: ‘wees daar getuige van’). - 2:3 In tshertsen gront: ‘in het diepst van mijn hart’. - 2:4-6 De aanwezigheid van de geliefde kan het liefdesverdriet terstond in geluk doen omslaan. - 2:7 Int swerelts troon (druk croon): ‘onder het uitspansel’, ‘in de gehele wereld’. - 2:8 toon: ‘de klank van haar stem’. Een van de eigenschappen van de ideale geliefde is haar zangkunst. - 2:10 hoon: ‘hoon’, ‘vernederende situatie’. - 2:11 ‘die het loon is van haar dienaar’. - 2:12 die scoon: ‘de schone vrouw’.

3:1 ‘de vriendelijke woorden van de (mijn) geliefde’. - 3:2 ‘stel ik boven, gaan vóór, geld of bezit’. - 3:3 ‘want gelieven moeten elkaar trouw blijven, horen bij elkaar’. - 3:4-6 Wij begrijpen: ‘evenmin bestaat er bezit dat genezing van liefdesverdriet brengt, dat het liefdesverdriet doet

[p. 245]

verdwijnen’. De vervanging van liefde in 3:6 door trueren zou een minder gewrongen interpretatie mogelijk maken. - 3:7 ‘maar dit madeliefje’ (vleinaam voor de geliefde). - 3:8 ‘op wie ik mijn vertrouwen stel’. - 3:9 bi... te ghelijcken: ‘met... te vergelijken’. - 3:10 ‘als ik de dauw moet missen’. Met dou zal hier wel haar genegenheid zijn bedoeld. - 3:11 rou: ‘liefdesverdriet’. - 3:12 trou moet blijcken: ‘de trouw die jij me (in ruil voor de mijne) verschuldigd bent, moet zich manifesteren’. Trou moet blijcken is ook de zinspreuk van de Haarlemse rederijkerskamer De Pellicaen. Het is mogelijk dat dit lied door een lid van deze kamer is gedicht.

4:1 hoop (de melodie vereist hope): de hoop op wederliefde die zij hem kan geven. - 4:3 roosemarijn: vleinaam voor de geliefde. - 4:4 medecijn: De hoop zou de liefdesziekte kunnen genezen. - 4:5 verdwijn: ‘wegkwijn’, ‘sterf’. - 4:7 zijt: ‘zij het’. - 4:8 ‘dan zou er geen grotere krenking bestaan dan die’. - 4:9 doort derven: ‘door haar te moeten missen’. - 4:10 Vermalendijt: ‘vervloekt’. - 4:11 ure oft tijt: ‘het ogenblik’ (waarop zij mij afwijst). - 4:12 crijt: ‘kerm’; om sterven: ‘om de dood’.

5:1-3 ‘of het haar welgevallig is, dat moet haar eerst met smeekbeden worden gevraagd, voordat gij de eer (van haar wederliefde) behaalt’. Wij vatten deze verzen op als een raadgeving aan andere minnaars, een traditioneel motief in een liefdesklacht. - 5:3 si: ‘moet worden’; FvD emendeert in haer sin. - 5:4 ‘ik heb het gewaagd’ (haar mijn liefde te bekennen). - 5:5 ‘het zij God geklaagd’. Zij heeft hem blijkbaar afgewezen. - 5:6 ‘daarom: hoor het meisje eerst spreken’, ‘luister eerst naar wat zij zegt’ (voordat ge haar met een liefdesverklaring overvalt). De minnaar moet terdege onderzoeken of zijn liefdesverklaring niet bij voorbaat kansloos is. - 5:7-8 Loppe: bijvorm van loop (imperatief). Met andere woorden: tracht geen ijzer met handen te breken. - 5:9 Vermoedelijk is dit een waarschuwing tegen liefde op het eerste gezicht. - 5:10 ‘maar denk goed na’.

6:1 ‘met (uw) hoge permissie’ (?). - 6:2 int gemeyn ‘in het openbaar’ (?). - 6:4 dat greyn: ‘de voortreffelijkste’. - 6:5 ‘in (van) de wereld’. - 6:6 alleyn int herte: ‘de enige in mijn hart’. - 6:8 bruyn oochskens: Bruine ogen (bij blond haar) behoorden tot de kenmerken van de ideale vrouwengestalte. - 6:9 sonder maer gheschepen: ‘zonder één tekortkoming’. - 6:10 Een ure van haer: ‘één uur (in haar nabijheid) van haar (te ontvangen)’. - 6:12 Tblock: Het blok dat misdadigers aan het been werd geketend; hier: de last van de liefde.