Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

79 Wie was die ghene die die looverkens brac
AL CLXVIII

Lit.: Van de Graft, p. 174; FvD II, p. 1583; Koepp, p. 172; He, p. 115 (tekst), p. 206 (aant.).

Historielied. In dit lied doet een lantsknecht het relaas van een bloedige bestorming (storm) van de stad Munster, waarbij hij tegenwoordig is geweest. In 1533 hadden de Wederdopers de macht in Munster overgenomen; zij stichtten er een heilstaat waar onder meer gemeenschap van goederen in praktijk werd gebracht, maar die al gauw ontaardde in een schrikbewind. In maart 1534 trachtte de bisschop van Munster door een belegering zijn stad te heroveren. Na een vijfdaags bombardement besloot hij op 25 mei eindelijk tot een bestorming. Gelderse huurtroepen, naar verluidt dronken, gingen voorbarig tot de aanval over en werden teruggeslagen. Door hun wanordelijke terugtocht brachten zij de troepen die wèl op het bevel hadden gewacht, in verwarring, waardoor de bestorming mislukte.

[p. 243]

1:1-2 FvD interpreteert deze verzen als een retorische vraag, waarmee de vrome lantsknechten kritiek oefenen op hun aanvoerder die zich van te voren op de overwinning zou hebben beroemd: ‘wie was degene die lauweren plukte en ze op zijn zotskap stak [?]’. Deze aanhef bevat een (misschien parodiërend bedoelde) toespeling op een (Neder)duits historielied over de inname van Milaan in 1521: God weet wol wer uns de Lilien brickt / un wer sik na dem adel richt (waarin met de Lilien de Franse lelie, dus de Fransen, worden bedoeld). - 1:3 ‘dat zal blijken’. - 1:4 Vermoedelijk is dit vers verdwaald uit hetzelfde (Neder)duitse lied over de inname van Milaan. Daarbij zien de bestormers een cruz am hemmel. Of er bij de bestorming van Munster een kruis aan de hemel gezien werd, is ons niet bekend. - 1:5 Wi vrome lantsknechten: ‘wij dappere soldaten’. Dit zijn de soldaten van de bisschop van Munster die de door de Wederdopers bezette stad willen heroveren.

2:1 op eenen maendach: De bestorming waarvan in het lied sprake is, vond plaats op Pinkstermaandag, 25 mei 1534. - 2:2 den storm: ‘de bestorming’. Waarschijnlijk is hier de mislukte actie van een troep Gelderse lantsknechten bedoeld, die vóór het bevel was gegeven tot de aanval overging en werd teruggeslagen. - 2:3 Ontrent: ‘om ongeveer’; seven uren: Het is in verband met 3:2-3 waarschijnlijk dat zeven uur 's ochtends is bedoeld. - 2:4 bleef: druk bleeft. - 2:5 onder: ‘aan de voet van’.

3:2 die metten: De metten vormen het eerste deel van het officie, dat 's nachts of in de vroege ochtend werd gereciteerd. In dit geval moeten wij waarschijnlijk aan een tijdstip kort na zeven uur denken. bereyt: ‘afgelopen’. - 3:4 doen: ‘toen’; schoten... los: ‘vuurden... af’; bussen: ‘kanonnen’. - 3:5 Alarm: Dit is het signaal tot de aanval (dat de Geldersen niet hadden afgewacht).

4:2 leden schade: ‘verloren’. - 4:3 menich: ‘veel’. - 4:5 haer: ‘hun’. Zij waadden door het bloed. De bestorming mislukte onder meer doordat de terugtrekkende Gelderse troepen de aanvallers voor de voeten liepen en doordat de belegerden op hun quivive waren.

5:2 bleeffer: ‘bleven er’. De historische bronnen noemen een aantal van tweehonderd. - 5:3 onderhalver: ‘anderhalf’. - 5:5 ‘toch zal (of: mag) geen lantsknecht bedroefd zijn’ (zo hard is nu eenmaal het soldatenleven).

6:1 weecken: ‘trokken terug’; wilde velt: ‘woest terrein’. - 6:2 scanssen: De schansen die de belegeraars hadden aangelegd. gevuert: ‘gebracht’, ‘in veiligheid gesteld’ (bevreesd als zij waren voor een uitval). - 6:3 raet: Waarschijnlijk is hiermee een instructie bedoeld om het ontredderde leger weer gevechtsklaar te maken; si zijn dan de aanvoerders.

7:1 Knipperdollinc: Bernard Knipperdollinc was, met Johannes (Jantje) van Leiden, de leider van de Munsterse Wederdopers. Misschien leeft zijn naam nog voort in het kinderrijmpje van Hansje Knipperdolletje. - 7:2 op die wacht: ‘op wacht’ (om de belegeraars in de gaten te houden). - 7:3 den hoop: ‘de in verwarring gebrachte troepen’ van de belegeraars. - 7:4 noch: ‘nòg eens’. - 7:5 den prijs: ‘de overwinning’.

8:1 Een busschieter: ‘een kanonnier’. Het lijkt ons waarschijnlijk dat dit een van de belegeraars is, die wraak neemt voor zijn gesneuvelde strijdmakkers. Het is echter ook mogelijk hem als een van Knipperdollincs mannen te zien; in dat geval worden 8:4-5 door de verteller gesproken. - 8:2

[p. 244]

cortouwen: ‘kanonnen’; al op dat pas: ‘ter plaatse’, ‘op die plaats’ (waar de belegerden op de muur te zien waren?). - 8:4 Wistent: ‘als... het zouden weten’.

9:1-5 Epiloog van de zanger, die tot de belegeraars heeft behoord. - 9:1 eerstmael sanck: ‘voor het eerst heeft gezongen’. - 9:2 is hi ghenaemt: ‘werd hij genoemd’. - 9:3 hevet: ‘heeft het’. - 9:4 aen dans gheweest: ‘aan de dans meegedaan’. De oorlog wordt gezien als een dans, een metafoor waarin ook het begrip ‘dodendans’ meespeelt. - 9:5 den rey: ‘de dans’ (hij is aan de dood ontkomen).