Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

78 Waer sal ic mi henen keren
AL CLXVI

Lit.: Kalff, p. 458; FvD II, p. 1070.

Ruiterlied. In dit lied is een losbol aan het woord voor wie zuipen en schransen de hoogste wijsheid vertegenwoordigen. Misschien behoort hij tot het ‘gilde’ der Aernoutsbroeders (cf. D.Th. Enklaar, Varende luyden, Assen 1956², p. 101-156), misschien is hij ook een ruyter (zie hiervóór, Dl. II, p. XXIV). Het lied begint in mineur, maar al gauw krijgt de zorgeloosheid de overhand. Waarom zou hij ook aan morgen denken, als hij vandaag de bloemetjes buiten kan zetten? Hij laat zich een feestmaal opdienen, en als het op betalen aankomt, maakt hij zich snel uit de voeten. - Een Duitse versie van dit lied is overgeleverd in het Ambraser Liederbuch van 1582, nr. XCVII, p. 99-102 (zie ook EuB III, nr. 1170, p. 91); de AL-tekst is daarvan een gebrekkige vertaling. Op enkele plaatsen lijkt de vertaler het Duitse lied op het gehoor te hebben vernederlandst, zonder zich veel te bekommeren om de betekenis.

1:2 broederlijn: Deze aanduiding suggereert dat de ‘ic’ van dit lied tot het ‘gilde’ der Aernoutsbroeders behoort, jongens van de vlakte, landlopers die met bedelen en dobbelen aan de kost trachtten te komen. - 1:3 ‘waarmee zal ik mij in leven houden’. - 1:4 goet: ‘bezit’. - 1:5 ‘als ik een onderkomen heb’. Deze betekenis van wesen is in het Duits gebruikelijk, maar in het Middelnederlands zeer zeldzaam. De vertaler heeft het Duitse vers Als ich ein wesen han woordelijk overgenomen. - 1:5 So: ‘dan’; balde: ‘weldra’; van daen: ‘(weer) weg’. - 1:7-8 Vrij vertaald: ‘waar ik vandaag van zou moeten leven, dat heb ik gisteren al over de balk gegooid’.

2:1 te vroech gheboren: Door een voortijdige geboorte miste men een gelukkig gesternte. - 2:2 ‘waar ik mij ook wend of keer’. - 2:3-8 Vandaag heeft hij geen geluk, zelfs al zou hij schatten bezitten, zou hij alles erdoorjagen. - 2:4 keyserdom: ‘keizerrijk’. - 2:5 daer toe: ‘daarbij nog’; den tol vanden Rijn: Het recht om tol te heffen van alle schepen die de Rijn bevaren. - 2:6 Venegien: Venetië (in de Middeleeuwen een der rijkste steden ter wereld); mijn: ‘van mij’. - 2:7 waer: ‘zou... zijn’. - 2:8 ‘het zou (noodzakelijkerwijs) verbrast moeten worden’.

3:1 So: ‘daarom’. - 3:2 In de Duitse versie luidt dit vers: und ob ichs alles verzehrt; FvD emendeert op grond hiervan ende of ict al verteer. - 3:3 sorghen: ‘in zorg zitten’. - 3:4 ‘God moge mij er morgen meer van bezorgen’. - 3:6 Billicx: ‘natuurlijk’. Het woord lijkt een mislukte vernederlandsing van het Duitse vielleicht, maar of billicx ‘misschien’ kan betekenen, is twijfelachtig. FvD emendeert in al licht. verloort: ‘zou ik het verliezen’; te gaer: ‘geheel en al’. - 3:7 ‘een dief zou het mij ont-

[p. 241]

stelen’; Tsou moet misschien worden geëmendeerd in Sout. - 3:8 Het roude mi: ‘het zou mij berouwen’.

4:1 hem krijgt nadruk. - 4:2 ‘die zich daarover druk maakt’. - 4:4 spae: ‘laat’. - 4:5-6 In de druk luidt 4:6 Bi die menighe, hetgeen ons niet interpreteerbaar leek. De Duitse versie heeft Ich nem ein ebenbild / bey manchem thirlein mild. Deze passage herinnert aan Mattheüs 6:19-34, waar de zorgeloosheid van vogels en planten aan de mens ten voorbeeld wordt gesteld. Zie ook de aant. bij 5:2-3. - 4:6 waer dat si: ‘waar het zich ook bevindt’. - 4:7 opter heyden: ‘over het veld’. - 4:8 ‘God bescherme hem in geval van een geschil’ (?). De Duitse versie heeft Gott behüt jm sein gefild; Kalff veronderstelt dat de vertaler tot geschil is gekomen doordat hij de f van gefild (‘veld’, ‘jachtterrein (?)’) voor een ‘lange’ s heeft aangezien.

5:1 op gheender heyden: ‘op dat veld daar’. - 5:2-3 In deze verzen wordt gezinspeeld op Mattheüs 6:28 ‘En wat zijt gij bezorgd over kleding? Let op de leliën des velds, hoe zij groeien’. - 5:4 haen: ‘hebben’. - 5:5 De betekenis van dit vers moet wel zijn: ‘als mijn bezit zou verdwijnen’, maar deze betekenis van overcomen is niet opgetekend. Vermoedelijk hebben we weer te doen met een gebrekkige vertaling uit het Duits, waar dit vers luidt: Wie ich gut uberkom, ‘hoe ik (de moeilijkheden) goed doorsta’. - 5:7 bedwingen: ‘overmeesteren’. - 5:8 ‘ik zou daar geen verdriet van hebben’.

6:1-4 Met worp zouden een of meer kaarten kunnen zijn bedoeld die tegelijk werden geboden of opengelegd; het vers zou dan iets betekenen als: ‘drie worpen bij het kaartspel’. Uit de Duitse versie (str.10) blijkt dat worpen een mislukte vertaling van würffel moet zijn: Drey würffel und ein karten, das ist mein wappen frey, Sechs hübscher frewlein zarte, an jeglicher seiten drey. De losbol gaat prat op het bezit van een wapenschild waarop drie dobbelstenen en een speelkaart te zien zijn, aan weerszijden geflankeerd door drie vrouwengestalten. - 6:3 ‘zes harten van mooie vrouwtjes’. Misschien is hier een detail bewaard dat in het Duits verloren is gegaan. Men zou op een wapen eerder harten dan afbeeldingen van vrouwen verwachten. - 6:5-8 Hij richt zich hier tot zijn liefje. - 6:5 du: ‘jij’. - 6:8 So waer: ‘dan zou... zijn’.

7:1-2 De Duitse versie heeft in diesem in plaats van Al teghen desen, hetgeen gemakkelijker te interpreteren is: hij laat de vogels bezorgd zijn; wat hèm betreft, hij is onbekommerd. Mattheüs 6:26 is hier wel zeer vrij geïnterpreteerd. - 7:3 de weert: ‘de waard’. - 7:4 rock ‘overkleed’, ‘mantel’; balt: ‘spoedig’. - 7:5 hueyckelijn: De vertaling ‘kap’, ‘capuchon’ lijkt hier het best te passen (het Duits heeft wammes, wambuis'); daer toe: ‘daarbij’, ‘bovendien’. - 7:6 noch rast noch rou: De Duitse versie heeft rast noch ruh, ‘rust noch duur’; rou is kennelijk een mislukte vernederlandsing van ruh. - 7:8 Beyde kan eventueel worden verbonden met 7:7, maar heeft ook dan weinig zin. Vermoedelijk hebben we ook hier te doen met een gebrekkige vertaling van bis das ichs gar verthu. verdoe: ‘erdóórjaag’

8:1-4 De corresponderende Duitse tekst is weer veel beter: Kein grösser freud auff erden ist, denn gutes leben han, Mir wird nit mehr zu dieser frist, denn schlemmen umb und an. FvD emendeert 8:2-3 als volgt: dan een goet

[p. 242]

leven haen, geen beter dinc en weet ic. - 8:2 hae: ‘heb’. - 8:5 eenen vrijen moet: ‘een vrolijke stemming’. - 8:6 ‘ik hang niet erg aan bezit’. - 8:7 Als: ‘zoals’. - 8:8 woecker: ‘(woeker)winst’.

9:1 Hi: nl. de rijck borghere uit 8:7; slaven: ‘geslaaf’. - 9:3 haven: ‘hebben’ (‘wanneer hij dan eindelijk rust zal hebben’). - 9:4 ‘dan ligt hij als dood (uitgeput door zijn geploeter)’. - 9:5 So: ‘dan’ (als de borghere uitgeput terneerligt). - 9:5 terstont: ‘nu’, ‘onmiddellijk’ (?); gebrekkige vernederlandsing van Gott verleihe mir viel der stund (‘God geve mij heel wat uren’). - 9:8 homoet: ‘hoogmoed’ (‘dat mijn levensbeschouwing mij niet tot hoogmoed brengt’?). Het Duits heeft unmut: ‘droefheid’.

10:1 Heer weert: druk Heerweert; steect aen: ‘steek aan het braadspit’; ghebraden: ‘gebraad’. - 10:3 mach ons beraden: ‘moge ons bijstaan’ (de wijn moet hem helpen het vlees te verorberen). - 10:7 buyt: ‘buit’; beraden: ‘geschonken’, ‘ten deel gevallen’.

11:1-2 Vermoedelijk wordt in deze verzen gesuggereerd dat de sluymer die zich tegoed heeft gedaan aan wildbraad en wijn, nu de benen neemt, zonder te betalen. - 11:1 op mijnder siden: ‘aan mijn zijde’. - 11:2 ‘ga ik er snel vandoor’. - 11:3 niet te rijden: druk niet rijden; ‘als ik niets heb om op te rijden’, ‘als ik niet kan rijden’. - 11:5 ‘het wil (nu eenmaal) niet rechtvaardig zijn’, ‘het gaat nu eenmaal niet rechtvaardig toe in de wereld’. - 11:6 ooc niet so rijck: ‘nu eenmaal niet rijk’. - 11:7 den tijt verbeyden: ‘mijn tijd afwachten’. - 11:8 verwachten dat goet arffelic: ‘op mijn erfdeel wachten’. Het Duits heeft bis ich das glück erschleich (‘tot ik het geluk kan verschalken’). Kalff veronderstelt dat de vertaler de ‘lange’ s van erschleich als f heeft gelezen en zo tot arffelic is gekomen.

12:1-8 Epiloog van de zanger. - 12:3 sluymer: ‘losbol’, ‘brasser’. - 12:5 in den coelen wijn: ‘in de kroeg’.