Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

72 Tandernaken op den Rijn
AL CXLIX

Lit.: Kalff, p. 441; FvD II, p. 1050.

Gespeelkenslied. Twee vriendinnen voeren een gesprek over de liefde (cf. nr. 39 en nr. 76). Het ene meisje is treurig omdat haar moeder elke ontmoeting met haar geliefde verbiedt; het andere probeert eerst haar vriendin te troosten, daarna te waarschuwen door te wijzen op haar eigen ervaringen. Als zíj (de vriendin) naar haar moeder had geluisterd, zou zij nu geen kind verwachten van een minnaar die haar in de steek gelaten heeft. Opeens begint het treurige meisje te lachen: daar komt haar minnaar te voorschijn, die het gesprek heeft afgeluisterd en haar vriendelijk groet. Vergeten zijn haar sombere gedachten en de pessimistische raadgevingen van haar vriendin.

1:1-4 De verteller leidt het door hem weergegeven gesprek tussen twee meisjes in. - 1:1 Tandernaken: ‘te Andernach’ (zie de aant. bij nr. 76, 1:3); op: ‘aan’. - 1:2 vant: ‘vond’; maechdekens: druk machdekens; spelen gaen: ‘die zich buiten (in de natuur) gingen ontspannen’, ‘die gingen wandelen’. - 1:3 die een: De melodie vereist die eene; dochte mi: ‘beviel mij’; aen haer aenschijn: ‘wat haar gezicht betrof’. Een andere opvatting van 1:3-4 lijkt eveneens mogelijk: ‘de ene, zo scheen mij toe, aan haar gezicht te zien, haar ogen waren met tranen omfloerst’. - 1:5-7 Het andere meisje spreekt tot haar bedroefde vriendin. - 1:5 ghespele: ‘vriendin’. - 1:6 sweert: ‘doet... zeer’; moet: ‘gemoed’. - 1:7 woudijs mi maken vroet: ‘zou je het mij willen vertellen’. - 1:8-10 Het verdrietige meisje antwoordt. - 1:8 ‘ik kan het je niet allemaal vertellen’. Terwille van de melodie moet het laatste woord van de achtste regel in elke strofe worden herhaald (eventueel voorafgegaan door ja). - 1:9 diet mi doet: ‘die het mij (aan)doet’. - 1:10 boel: ‘geliefde’; verjagen: ‘wegjagen’, ‘(van mij) wegnemen’.

2:1-4 Haar vriendin tracht haar op te beuren. - 2:1 daer en leyt niet an: ‘dat is niet erg’, ‘dat geeft niets’. - 2:2 den mey: ‘de meitak’ of ‘de meimaand’. Bedoelt zij dat het komende meifeest het treurige meisje gelegenheid zal bieden haar minnaar te ontmoeten, zonder dat haar moeder dit kan verhinderen? - 2:3-4 Naar onze mening komt de volgende interpretatie het meest in aanmerking: ‘wie niet in staat is zijn liefje te spreken (ontmoeten), die kan de liefde (ook) niet kwellen (geen last be-

[p. 232]

zorgen)’. - 2:5-10 Het treurige meisje wil van deze ‘troost’ niets weten. - 2:5 dats quaet sanck: ‘dat is een boosaardig spotliedje’. Zij bedoelt de opmerking van haar vriendin in 2:3-4. - 2:6 te verbeyden: ‘af te wachten’. - 2:7 van sinnen also cranc: ‘zo ziek van liefde’. - 2:8 Ick soude: ‘dat ik... zou’; rouwe: ‘liefdesverdriet’. - 2:9 ‘ik neem het mijn moeder kwalijk’. - 2:10 verderven: ‘in het ongeluk storten’.

3:1-2 De vriendin tracht haar te doen berusten. - 3:2 ‘breng nu uw hart geheel tot rust’. - 3:3-10 Het treurige meisje beschuldigt haar moeder. - 3:3 plach te spinnen: Het werkwoord spinnen heeft dikwijls een sexuele bijbetekenis; de nuance die hier bedoeld is, valt moeilijk vast te stellen. Bedoeld kan zijn: ‘mijn moeder leidde vroeger een lichtzinnig leventje’, maar misschien ook: ‘mijn moeder was vroeger (zelf) in het “leven”’. des en doet si niet: ‘dat doet ze nu niet (meer)’. - 3:4 Den tijt: de tijd dat haar moeder nog spon. - 3:6 derf: ‘mag’ (misschien ook: ‘durft’); naer: ‘bij (mij)’. - 3:7 swaer: ‘bedroefd’. - 3:9 van haer: ‘van haar (mijn moeder)’, of ‘uit haar ogen’. - 3:10 ter duere: ‘naar de deur’ (in plaats van het tweede noch staat in de druk uoch).

4:1-10 De vriendin vertelt haar wedervaren. - 4:1 dat waer wel quaet: ‘dat zou gemeen zijn (je moeder dit te verwijten (?))’. - 4:2 ‘spreek toch niet op deze manier (over je moeder)’. - 4:3 mijns moeders raet: ‘wat mijn moeder mij ried’. - 4:5 sinen wille ghedaen: ‘gedaan wat hij (mijn minnaar) van mij wilde’, ‘hem plezier bezorgd’. - 4:6 Zij is zwanger. - 4:7 so: Gaat vooraf als het onderwerp op de persoonsvorm volgt. - 4:8 elwaerts spelen: ‘elders zijn vertier zoeken’. - 4:9 Des: ‘daarom’; laten: ‘vergieten’. - 4:10 cans: ‘kan het’; gehelen: ‘verzwijgen’.

5:1-2 Het droevige meisje ondervraagt haar vriendin. - 5:3-4 De vriendin antwoordt. - 5:3 Och neen ic: ‘ach nee, dat ben ik niet’. - 5:5 Het droevige meisje spreekt. In de druk gaat aan deze regel vooraf: Mer datmer vint so veel, ‘dat men er toch zo veel vindt (die geen maagd meer zijn)’. - 5:6-10 Raadgeving van de vriendin. - 5:7 ‘pas op, of je bent niet vrij (meer)’. - 5:8 ‘je zult er geen spijt van hebben (als je goed oppast)’. - 5:9 ‘kom nooit bij hem’, ‘ga nooit op zijn verlangens in’. - 5:10 Oft ghi wort: ‘tenzij je zou worden’; trouwen: ‘een belofte van trouw’.

6:1 Hier spreekt het droevige meisje. - 6:2-4 Haar vriendin antwoordt. - 6:2 lieghen: ‘bedriegen’. - 6:3 ‘vertrouw de roddelaars voor geen zier’ (als je je met een minnaar inlaat, dan krijg je ook nog met niders te doen). - 6:4 Si staen al na: ‘zij zijn alleen maar uit op’. - 6:5 si enen: druk sinen. Het lijkt ons aannemelijk dat met si het zopas nog treurige meisje bedoeld is. Het vers kan vertaald worden met ‘toen begon zij schaterend te lachen’. De precieze betekenis van loech si enen grooten schach ontgaat ons: lacht het meisje van blijdschap omdat zij plotseling haar geliefde voor zich ziet staan (de ic van 1:2), of schatert zij omdat zij de situatie als grappig ervaart? Het grappige zou kunnen steken in de onverwachte verschijning van haar geliefde, over wie zij zo juist haar hart heeft uitgestort bij haar vriendin, of in het feit dat nu opeens blijkt dat de pogingen van haar moeder om een ontmoeting te verhinderen, vergeefs zijn geweest. - 6:6 die op mi sach: ‘die mij aankeek’, ‘die mij ontwaarde’. De ic heeft het gesprek van de twee meisjes blijkbaar afgeluisterd, en komt nu te voorschijn. - 6:7 boodt: ‘wenste’; minnelijck: ‘vriendelijk’, ‘op verliefde

[p. 233]

wijze’. - 6:8 hoochlike (zing: hogelike): ‘verheugd’. - 6:9-10 Deze heilwens impliceert waarschijnlijk dat hij met haar hoopt te trouwen.