Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

69 Rijck God, hoe mach dat wesen
AL CXLI

Lit.: Kalff, p. 275; FvD I, p. 287.

Samenspraak ‘int amoureus’. Gekweld door liefdesverdriet vraagt een minnaar zijn geliefde of zijn verlangen ooit vervuld zal worden. Er ontspint zich een subtiele dialoog waarbij zij aanvankelijk geveinsde of werkelijke reserves toont (méént hij het wel? zal hij in zijn uitlatingen wel de nodige terughoudendheid betrachten?), maar hem geleidelijk aan meer hoop geeft, tot zij hem bekent dat zij zijn liefde beantwoordt.

1:1-8 De minnaar klaagt. - 1:1 Rijck: ‘machtige’; hoe mach dat wesen: ‘hoe kan het zijn’, ‘waarom is het’. - 1:3-4 Twee opvattingen lijken mogelijk: ‘ik had iemand (een geliefde) uitverkoren die mijn gemoed geheel en al beheerste’, en ‘ik had een uitverkorene, die...’. - 1:6 icx mi pijn: ‘ik mij ervoor inspan’. - 1:7 mi vermeten: ‘mij aanmatigen’. De betekenis van het vers nadert tot ‘wat verbeeld ik me eigenlijk?’. - 1:8 Druck: ‘verdriet’; mijn eyghen zijn: ‘mijn deel zijn’.

2:2 ‘als ge het als oprecht bedoeld zoudt willen opvatten’. - 2:3 Het beeld is ontleend aan de jacht. Sal: ‘moet’. - 2:7 salt zijn verloren: ‘is mijn zaak verloren’, of ‘zal het voor niets zijn’.

3:1-8 Zij antwoordt. - 3:1 Gheselle: ‘vriend’. - 3:3 dorst: ‘durfde’. - 3:6 uwen gront: ‘uw diepere bedoelingen’. - 3:7 ‘(als ge wilt dat) iets gunstigs u ten deel zal vallen’. - 3:8 huesch in uwen mont: ‘hoofs in alles wat gij zegt’. De hoofse gedragsregels eisten dat de minnaar met de grootste voorkomendheid en onderdanigheid tot zijn geliefde sprak. Onder geen beding mocht hij iemand de naam van zijn geliefde onthullen of zich beroemen op zijn liefde.

[p. 228]

4:1 conste ic: ‘zou ik... kunnen’. - 4:2 een troostelijc woort: ‘een woord dat mijn liefdesverdriet zou lenigen’. - 4:4 alst wel behoort: ‘zoals het betaamt’. - 4:5 Seer stille: ‘zeer verborgen (geheim)’. - 4:7 Wat baet: ‘wat helpt het’.

5:1 Bij het zingen kan seer achterwege worden gelaten. - 5:2 is u gheleert: ‘is u aangeleerd’, ‘heeft men u geleerd’. - 5:3 den wint van noorden: De noordenwind gold als onbetrouwbaar. - 5:4 Sidy: ‘zult ge... zijn’. - 5:5 mach: ‘kan’. - 5:6 goet ront: ‘onomwonden’. - 5:7 ‘als ge de gunst van vrouwen (van een vrouw) wilt verwerven’.

6:1 goelijc: ‘vriendelijk’, ‘minzaam’. - 6:2 fel: ‘hardvochtig’. - 6:3 lesen: ‘vertellen’. - 6:4 namaels maken spel: ‘naderhand (na een woordenwisseling) plezier maken, het minnespel spelen’. - 6:5 keeren: ‘veranderen’. - 6:6 ‘al schiet ge nu uw venijnige pijlen af’.

7:1 sout: ‘moest’. - 7:2 mi dus dic vermaent: ‘zo dikwijls bij mij aandringt’. - 7:3 al door die bramen: ‘door de braamstruiken’ (met andere woorden: ‘ge maakt geen enkele voortgang’). - 7:7 ‘ik zou nog meer gerustgesteld zijn’. - 7:8 waerdi: ‘als ge... zoudt zijn’.

8:1 laet uus gedincken: ‘herinner u (toch)’. - 8:3 schincken: ‘schenken’. In de nabijheid van zijn geliefde begint de minnaar te zuchten; zij moet dus gemerkt hebben dat hij van haar hield. - 8:4 ‘en dat geheel uit oprechte genegenheid’. - 8:5 ‘op straat en in de kerk’. - 8:6 u blide aenschijn: ‘uw gelaat dat mij gelukkig maakt’. - 8:7 Hebdijs: ‘hebt gij dit’. - 8:8 So: ‘dan’, ‘in dat geval’.

9:2 gaen int herte: ‘dringen door tot mijn hart’. - 9:3 ‘maar als het nu eens zó ging’. - 9:4-5 Zij doet het voorkomen alsof haar wederliefde even onwaarschijnlijk is als een verandering van water in wijn (reminiscentie aan Johannes 2:1-11, de bruiloft te Kana). - 9:5 cost crigen: ‘zou kunnen verwerven’. - 9:6 ‘zou dit dan geen list van u blijken te zijn’.

10:1 reyn vrouwelijc wesen: ‘zuivere vrouwelijke natuur’ (gebruikelijke aanspreektitel van de geliefde). - 10:2 ict: ‘ik het’ (te verbinden met wes in 10:4). - 10:3 so waer (druk wae): ‘dan zou... zijn’. Wij interpreteren dit vers als een tussenzin. - 10:4 ‘hetgeen gij van mij verlangt’ (nl. huesch te zijn). - 10:5 volcomen: ‘gelukken’. - 10:6 ‘op uw liefelijk, gelukkigmakend gelaat’ (bedoeld is: ‘op uw liefde’). - 10:7 ‘mag ik mij niet beroemen’.

11:1 laet u niet verlangen: ‘laat het u niet te lang vallen’, ‘laat het u niet verdrieten’. - 11:2 op goeden troost: ‘in vertrouwen op leniging van uw liefdesverdriet’. - 11:3 ‘men sluit menigeen op in de gevangenis’. - 11:4 namaels: ‘later’, ‘naderhand’; wert: ‘wordt’. - 11:6 ‘(en) verklap het aan niemand’. - 11:7 aen mi: ‘bij mij’, ‘van mijn kant’.

12:1 Venus' minne: ‘geliefde van Venus’ (omschrijving van de geliefde). - 12:2 Van: ‘voor’; duechden: ‘genegenheid’. - 12:3 laet: ‘late’. - 12:5 ‘uw vriendelijke blikken’. - 12:6 Haar blikken pijnigen hem zolang hij nog niet zeker is van haar wederliefde. - 12:7 ‘o, zuiver, vrouwelijk karakter’.

13:1 vruechde bedrijven: ‘gelukkig gestemd zijn’. - 13:2 ‘nu, op dit ogenblik’. - 13:3 toescrijven: ‘schenken’. - 13:5 vrou Venus' strale: ‘pijl van de godin Venus’ (de liefdespijl). - 13:7 U eyghen: ‘(geheel) de uwe’; altemale: ‘geheel en al’.

[p. 229]

14:1 Dit vers laat zich wellicht vertalen met: ‘op de vrouw (vrouwen) moet ik een lofdicht maken’. - 14:2 ‘wat kan mij gebeuren’ (uitroep van zorgeloze vreugde?). - 14:3 ‘een boven alle vrouwen uitstekende bloem van een vrouw’. - 14:4 troost ghedaen: ‘genezing (van mijn liefdesverdriet) gebracht’. - 14:6 Vaert wech: ‘verdwijn’, ‘weg met’. - 14:7 ‘ik mag geen spijt koesteren over mijn liefdesverdriet’.

15:1-8 Epiloog. De ic van deze strofe mag vermoedelijk worden geïdentificeerd met de minnaar uit de samenspraak in str. 2-14. - 15:2 liet: druk het. - 15:3 ‘men beloont zo iemand (die zulk een lied maakt (?)) met trouw’. Misschien moet die worden geëmendeerd in dit. - 15:4 betaelt: druk betalen. Wij interpreteren: ‘daarom is het dat het (dichten van dit lied) goed beloond wordt’. - 15:5 mach: ‘moet’. - 15:6 schoon vrouwen: ‘aan schone vrouwen’; op elc termijn: ‘te allen tijde’. - 15:7 cost ic: ‘als ik... zou kunnen’.