Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

61 O radt van avontueren
AL CXXV

Lit.: Van de Graft, p. 153; FvD II, p. 1569; Koepp, p. 169.

Historielied. Op 19 januari 1526 stierf koningin Isabella, een zuster van Karel V, op het kasteel te Zwijnaarde bij Gent. Zij was gehuwd met koning Christiaan II van Denemarken die in 1523 door zijn volk was verdreven en zich met zijn gezin in ballingschap te Lier had gevestigd. Het lied beschrijft hoe zij op haar sterfbed afscheid neemt van haar man en familieleden. - Behalve in het AL komt dit lied ook voor in Een Aemstelredams Amoreus Liedtboeck

[p. 219]

van 1589 (zie Van de Graft); FvD II, p. 1572-1574 geeft de tekst van een waarschijnlijk contemporaine Franse versie. Bij de annotatie hebben wij dankbaar gebruik gemaakt van de door Van de Graft verstrekte gegevens.

1:1 radt van avontueren: ‘het rad van Fortuna’, symbool van de wisselvalligheid van het aardse geluk. - 1:2 spille (de melodie vereist spil): ‘spil’, ‘as’ (waarom het rad draait). - 1:3 gebueren: ‘ten deel vallen’. - 1:4 wille (de melodie vereist wil): ‘genoegen’, ‘geluk’. Ook de interpretatie ‘bij de ander gaat alles net zoals hij het wil’ lijkt mogelijk. - 1:5-6 Te verbinden met Die clachte in 1:7. - 1:6 dat vrouwelijc graen: ‘die uitnemende vrouw’. - 1:7 dede: ‘uitte’, ‘uitsprak’. - 1:8 Tussenzin. - 1:9 verstaen: ‘te horen krijgen’.

2:2 reyn: ‘edel’. - 2:3 wil: ‘moge’. - 2:6 in eenen soberen staet: ‘in een treurige, armzalige toestand’. - 2:7 hem: ‘hun’ (de Denen die hun koning verdreven hadden). - 2:8 dus: ‘op deze wijze’. - 2:9 ‘of hem die (hen) daartoe heeft aangezet’.

3:2 in staten groot: ‘in hoog aanzien’. - 3:4 noot: ‘ellende’. - 3:5 heeren ende Prelaten: De koningin richt zich tot de wereldlijke en kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders die bij haar sterfbed aanwezig zijn. - 3:6 met ooghen aensiet: ‘aanwezig ziet’. - 3:7 te baten: ‘te hulp’. - 3:8 laten: ‘achterlaten’.

4:2 versaecht: ‘bevreesd’. - 4:3 salt... ghedoghen: ‘zal... het verdragen’. - 4:5 wel op gheraken: ‘goed opgroeien’, ‘goed terechtkomen’. - 4:6 Den Keyser: Karel V; haer onderstant: ‘hun beschermer, steun’. - 4:7 ‘ik hoop dat ik het tot stand zal brengen’. - 4:8 gracie: ‘genade’; sal met mi waken: ‘zal er met mij op toezien, ervoor zorgen’.

5:1-6:9 De koningin neemt afscheid van haar familieleden. - 5:1 vrou Janne: Johanna van Arragon, echtgenote van Filips de Schone. - 5:3 Kaerle: Karel V (haar broeder). - 5:4 ‘de edele keizer’. - 5:5 moghen: ‘kunnen’ (Karel V bevond zich in Spanje). - 5:7 Ende claghen: ‘en had ik bij u mijn beklag mogen doen over’; ghebreken: ‘treurige omstandigheden’, ook ‘grieven’ (annotatie van Van de Graft). - 5:8 worden versteken: ‘te kort zou worden gedaan’. - 5:9 ‘dan zou ik geen angst voor de dood hebben’.

6:1-2 Donfernandus: haar broer Don Ferdinand, hertog van Oostenrijk, de latere keizer Ferdinand I. - 6:3 Leonora: haar zuster Leonora, weduwe van Emanuel van Portugal. dier ghelijcke: ‘evenzo’. - 6:5-6 Katherijne: haar zuster Catharina, in Spanje opgevoed, en gehuwd met koning Johan III van Portugal. - 6:8 alle ghemeyne: ‘allen samen’. - 6:9 conincklijck engyen: ‘voortreffelijke koning’.

7:2 Swijnaerde: Isabella had zich teruggetrokken op het kasteel te Zwijnaarde, dat toebehoorde aan de abt van St. Pieter in Gent. - 7:3 ‘waar zij de geest gaf’. - 7:5 den xix (druk .XIX.) Januario: ‘de negentiende januari’; tghewaghen: ‘zo wordt er verteld’. - 7:6 CCCCCXXV (druk CCCCC.XXV.): (1)525 (het jaar 1526 begon volgens de middeleeuwse tijdrekening met Pasen). beleven: De betekenis is onbekend; Van de Graft stelt als emendatie de stoplap beneven (‘benevens’, ‘daaromtrent’?) voor; de redactie in het Aemstelredams Amoreus Liedtboeck heeft besneven (?). - 7:7 Hi: koning Christiaan.