Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

60 O Venus' bant, o vierich brant
AL CXXII

Lit.: Kalff, p. 321; FvD I, p. 461.

Liefdesklacht. Teleurgesteld in zijn liefde tracht een minnaar zijn verdriet onder woorden te brengen om zijn geliefde te vermurwen. - Dit kunstig gerijmde, breedsprakige lied lijkt in het AL allesbehalve vlekkeloos te zijn overgeleverd; het poëtisch taalgebruik is hier en daar zeer ondoorzichtig, zodat onze toelichtingen soms niet meer kunnen zijn dan gissingen onder het grootste voorbehoud.

1:1 Verzuchting over de dwingelandij van de liefde. Venus' bant: ‘boei(en) van Venus’, ‘kluisters van de liefde’; vierich brant: ‘vurige gloed’. - 1:2-3 De lezing van het AL is misschien te handhaven als men interpreteert: ‘hoe heeft dat vrolijke vrouwtje mijn ontembare (ongetemde) hartje in haar bezit!’. Een handschriftelijke redactie van dit lied (zie FvD I, p. 463) heeft nu bedwonghen, een lezing die ongetwijfeld de voorkeur verdient. - 1:4 troostelijc onderstant: ‘opbeurende karakter’. Men zou onderstant ook kunnen opvatten als ‘bijstand’, ‘steun’. - 1:5 Twelc: druk Twele; inder vruechden bant: ‘in de boei(en) van de vreugde (het liefdesgeluk)’. - 1:6 Gheswongen: ‘(in de boeien) geslingerd’. FvD splitst de laatste regel van alle strofen in twee (rijmende) verzen. ondanck: ‘niettegenstaande’; der nijders tongen: ‘het geroddel van de jaloerse kwaadsprekers’ (zie hiervóór, Dl. II, p. XVIII). Bij het zingen moet steeds het laatste woord van de strofe worden herhaald, voorafgegaan door ja.

2:1 beelt: ‘gestalte’; juecht: ‘jonge vrouw’. - 2:2 wel ghedaen vol: ‘geheel gevuld met’ (als ‘een vat vol deugden’); men kan na wel ghedaen (‘welgeschapen’) ook een komma lezen. - 2:3 Aen u staen: ‘naar u gaan... uit’. - 2:4 verhuecht: ‘verheugt zich’. - 2:5 zijt: ‘zijt het’; troost: ‘genezing van liefdesverdriet’; moecht: ‘kunt’. - 2:6 bekennen (druk bekenne): ‘inzien’, ‘beseffen’; reyne: ‘volledig’(?). Misschien ligt het meer voor de hand reyne (voorafgegaan door een komma) op te vatten als een gesubstantiveerd adjectief: ‘reine, zuivere vrouwe’.

3:1 In trouwen vry: ‘voorwaar’; waer dat ick si: ‘waar ik mij ook bevind’. - 3:2 ‘sta ik met mijn hart voor u klaar’. - 3:3 derven: ‘missen’. - 3:4 in mi: ‘(is er) in mij’. - 3:5 u niet en mach wesen bi: ‘niet in uw nabijheid kan zijn’. - 3:6 Mer sterven: ‘maar het sterven’ (‘de dood’).

[p. 217]

4:1 Dat blijde woort: Bedoeld is een woord waaruit haar genegenheid zou blijken. confoort: ‘troost’ (cf. 2:5). - 4:2 strijt: ‘onenigheid’ (tussen de minnaar en zijn geliefde); ghestoort: ‘verstoord’, ‘onmogelijk gemaakt’. - 4:3 en mach: ‘kan (het, nl. Dat blijde woort) niet’. - 4:4 heere: God; hout mi van moede accoort: ‘laat mij in mijn gemoed in eendracht (met mijn geliefde) zijn’. - 4:5 Ghi: ‘gij (mijn geliefde)’; doorboort: De liefde doorboort het hart van de minnaar, waardoor diens kracht verslapt.

5:1 fier: ‘trots’, maar ook ‘schoon’; aenschijn: ‘gelaat’, ‘uiterlijk’. - 5:2 Belieft: ‘behaagt’. - 5:5 So: ‘dan’; sal ick: Men zou suldi verwachten. - 5:6 Sonder sneven: ‘zonder mankeren’, ‘zonder ooit tekort te schieten’; al: ‘allen’.

6:1 ‘uw vriendelijk woord(je) geneest mijn verdriet’. boet kan ook als zelfst. naamw. met de betekenis ‘genezing’ worden opgevat; in dat geval moet na soet een komma worden gelezen. - 6:2 Si: ‘die’, nl. de woorden die zij tot hem heeft gericht of in de toekomst zal richten. ter minnen (druk minen) vloet: De liefde werd gezien als een stroom (vloet) tussen de harten van de minnaars. - 6:3 Al reyn van: ‘geheel gezuiverd van’. - 6:4 Hout u gestadich: ‘blijf vriendelijk (welgezind)’. - 6:5 seynde: ‘zend’. - 6:6 tot uwer ganser waerden: ‘tot meerdere glorie van u’.

7:1 vrouwen raet: ‘de handelwijze van vrouwen’. - 7:2 ende na versmaet: ‘en daarna (mij) versmaadt’. - 7:3 ‘dat zijn geen goede manieren’. - 7:4 ‘dáárop hoop ik, waarvan de genezing van mijn liefdesverdriet geheel afhankelijk is’. aen staet: druk aenstaet. - 7:5 int woort als in die daet: ‘zowel in haar woorden als in haar daden’. - 7:6 Besneden: ‘beschaafd’, ‘fijnzinnig’; dies ben ic badt te vreden: ‘daarmee ben ik nog meer ingenomen’, ‘daarom is zij mij nog liever’ (?).

8:1 ‘van u is heel mijn leven afhankelijk’. - 8:2 mijns herten liefghetal: ‘de lieftallige (uitverkorene) van mijn hart’. - 8:3 ‘het wil mij niet uit de gedachten’. - 8:5 ‘door (ondanks) welk verdriet of welke tegenslag ook’. - 8:6 ‘doordat ik dit weet (besef), wil ik mij ertoe verstouten (haar te beminnen)’.

9:1 De betekenis van dit vers moet wel zijn: ‘ik ben haar bijstand niet waardig’, maar de functie van ende is onduidelijk. Misschien valt een emendatie als raet ende jonst te overwegen; so zou dan moeten vervallen. - 9:2 woord: druk woorden; doorgaet: ‘beheerst’. - 9:5 steet: bijvorm van staet, cf. 8:1. - 9:6 Met: druk Mer.

10:1-2 In de Middeleeuwen werd algemeen aangenomen dat de zwaan stervend een ontroerend lied ten gehore brengt. - 10:2 te niet bringt: ‘doet te niet gaan’. - 10:3 ‘daarom volg ik deze eigenschap van haar na’. - 10:4 proeve vroech: ‘bemerk spoedig’; also mi dinct: ‘naar het mij voorkomt’. - 10:5 voor mi: ‘in plaats van mij’; winct: ‘wenkt’. - 10:6 Ter duere: ‘aan de deur’ (of ‘naar haar deur’?); creatuere: ‘schepsel’, ‘vrouwe’.

11:2 begeer: ‘verlangen’. - 11:3 hulpt te mate: ‘help (mij) voldoende, zoveel als ik nodig heb’. - 11:6 bate: ‘genezing’ (van de liefdesziekte); daer ic mi toe verlate: ‘waarop ik moge vertrouwen’, ‘waarop ik aankan’.

[p. 218]

12:1 puer: ‘zuivere’; hout haer natuer: ‘blijft trouw aan haar aard’. De duif gold als een bij uitstek kuise vogel; als een lid van een duivenpaar stierf, zo meende men, zocht het andere geen nieuwe levensgezel(lin). - 12:2 al haer gheduer: ‘geheel haar leven’. - 12:3 haer gaey: ‘haar mannetje’ (‘doffer’). - 12:4 Hier in: ‘hieraan’; een figuer: ‘een voorbeeld’. - 12:5 vier: ‘vuur’, ‘gloed’. - 12:6 Mijn leven: ‘mijn leven lang’.

13:1 minlic aert: ‘lieftallig karakter’; roose gaert (druk graet): ‘rozentuin’ (aanduiding van de geliefde). - 13:2 aert: ‘natuur’. - 13:4 in wien vruecht vergaert (druk in wiens vruecht; vergaert ontbreekt): ‘in wie (al het) geluk samenkomt’. - 13:5 Peynst: ‘bedenk’; arbeyt: ‘moeite’ (het zwoegen van de minnaar); wel ontbreekt in druk. - 13:6 Tgedachte: ‘de gedachte, het denken aan de geliefde’; wrachte: ‘deed ontstaan’.

14:1 cleyn: ‘gering’, ‘nederig’. - 14:2 gemeyn: ‘geheel’. - 14:3 nu: te emenderen in mi? weert: FvD emendeert weerdich. - 14:4 ‘betoon mij uw zuivere genegenheid’. Ontdoet mi op zou een contaminatie kunnen zijn van ontdoet mi en doe mi op. - 14:5 greyn: ‘uitverkorene’. - 14:6 Van waerden: ‘van voortreffelijkheid’ (te verbinden met greyn).

15:1 Mijns herten saet: ‘mijn geliefde’. - 15:2 vanden fluyten reyn: Het werkwoord fluyten kan betekenen ‘praatjes maken’, ‘mooipraten’, ook ‘liegen’; wordt hier bedoeld dat de geliefde wars is van mooipraterij en bedrog? - 15:3 bevanghen: ‘in haar ban gebracht’. - 15:4 die ghene zijt alleyn: ‘zijt de enige’. - 15:6 Met sanghen: ‘met blijdschap’ (?).

16:1 Oorlof: ‘vaarwel’; des ben ick riet: ‘daartoe ben ik bereid’ (?). - 16:2 ‘ik bedoel niet het laatste (definitieve) afscheid’. - 16:3 ‘maar (wat ik bedoel is) altijd verlangen naar leniging van mijn liefdesverdriet’. - 16:5 druck: ‘neerslachtigheid’. - 16:6 Al teenen: ‘tegelijk’ (druck en verdriet); alst past het sal noch keeren: ‘als het betamelijk is, zal (mijn fortuin) nog ten goede keren’.

17:2 laten staen: ‘staken’. - 17:3 Int spijt: ‘niettegenstaande’; cf. 1:6. - 17:4 dit: nl. het dichten van dit lied. - 17:5 willet: ‘wil het’. - 17:6 Reyn jonghen: ‘schone jonge vrouw’; dat: ‘wat’.

18:1 waerdijs vroet: ‘wist gij (maar)’; dat: ‘wat’. - 18:2 vinde wederspoet: ‘tegenwerking ondervind’. - 18:3 Aen haer: ‘van haar’. - 18:4 sulcken teeken doet: ‘zulk een afwijzend gebaar maakt’ (?). - 18:5-6 Ook deze verzen zijn duister.