Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

49 In oostlant wil ic varen
AL XCVII

Lit.: Kalff, p. 366, p. 454 noot 2, p. 496; FvD I, p. 290; King, p. 31.

Ruiterlied. Een minnaar vertrekt naar oostlant; hij moet zijn geliefde verlaten. Aan dit vertrek is een pijnlijke gebeurtenis voorafgegaan, waaraan hij met schaamte terugdenkt: toen zijn geliefde hem wakker maakte om in de dageraad het spel van de liefde te spelen, heeft hij die kans voorbij laten gaan. Nu zou het zijn liefste wens zijn, haar weer voor zich te winnen. - De interpretatie van dit lied, met name van str. 5-7, is bijzonder lastig; wij geven onze ‘oplossing’ van de problemen graag voor een betere.

1:1-4 De ‘ic’ van dit lied, vermoedelijk een lantsknecht of ruyter (zie hiervóór, Dl. II, p. XXIV), verklaart dat hij naar het Oosten wil vertrekken; hij kan niet langer bij zijn liefje blijven. - 1:1 oostlant: Met dit woord wordt in de verhalende liederen een ver, in het Oosten gelegen land aangeduid. De localisering ervan blijft altijd vaag; soms (zoals misschien hier) kan men aan een oosters land denken, soms lijkt het begrip een middeleeuwse tegenhanger van ‘het Wilde Westen’. varen: ‘trekken’. - 1:3 In onze opvatting moet dit vers worden verbonden met bliven in 1:2 (niet met varen in 1:1). eender schoonder vrouwen: ‘een schone vrouwe’. - 1:4 bevaen: ‘in haar macht’.

2:1-4 Hier komt een verteller aan het woord, die spreekt over de ‘ic’ uit str.1. Wij menen dat hij het verhaal opneemt bij een gebeurtenis die voorafgaat aan het aangekondigde vertrek van de ‘ic’, namelijk aan het begin van de nacht die de ‘ic’ en zijn geliefde samen hebben doorgebracht. - 2:1 nam... bijder hant: Dit gebaar symboliseert dat hij bezit van haar neemt. - 2:2 witter: ‘blanke’. - 2:3-4 Deze traditionele verzen drukken uit dat hij haar meevoert naar het eind van een pad (diep in het bos?) waar hij een geschikt plekje om te liggen vindt (cf. nr. 15, str. 6). - 2:3 De derde regel van alle even strofen moet bij het zingen worden herhaald. - 2:4 beddeken: ‘bedje’ (van gras of mos).

3:1-4 Daar lagen zij tot de dageraad. Dit is een traditionele strofe die ook voorkomt in nr.15 (str. 6) en in nr. 48 (str. 11).

4:1-4 Toen de vogels begonnen te zingen, maakte zij hem wakker. - 4:1 Wel

[p. 204]

op: ‘vooruit’, ‘word wakker’; ridder coene: In liederen van dit type wordt de mannelijke hoofdpersoon door zijn geliefde meestal met ridder aangesproken. - 4:3 ‘keer je om, naar mij toe’. Hij heeft zich in zijn slaap blijkbaar van haar afgewend. Het wilt vogelken heeft haar niet alleen gewekt, het heeft ook een verlangen naar liefde in haar wakker geroepen (naar middeleeuwse opvatting inspireerde het zingen van vogels tot amoureuze gedachten).

5:1-4 Een problematische strofe. De verzen 5:1-2 vormen de reactie van de minnaar op wat het meisje in str. 4 gezegd heeft, in 5:3-4 menen wij de minnaar te horen die op een later tijdstip terugdenkt aan wat er toen, aan het einde van de nacht in het bos, gebeurd is. - 5:1-2 In plaats van op de uitnodiging van het meisje in te gaan, klaagt de minnaar over hoofdpijn. Hij wil liever verder slapen dan haar verlangen bevredigen, en daarmee heeft hij het bij haar verbruid. Kalff (p. 454, noot 2) brengt deze strofe terecht in verband met AL LXIII (ed.-Hoffmann, p. 94), waar ook over een suffe vrijer gesproken wordt die tot grote woede van zijn lief meteen in slaap valt als hij bij haar in bed is gekropen. - 5:3-4 ‘was dat maar niet gebeurd (had ik toen maar gedaan wat zij wilde)! Het moge nooit meer gebeuren (dat ik als minnaar zó tekortschiet)!’ Het meisje heeft hem vermoedelijk de bons gegeven, en misschien is dat de reden geweest waarom hij vol zelfverwijt naar oostlant vertrekt. Wij zijn dus, na een ‘flash-back’ (2:1-5:2), weer terug bij (of kort na) het tijdstip waarop de minnaar str. 1 heeft uitgesproken.

6:1-4 Als de minnaar drie toverwensen zou mogen doen, dan zou hij drie rozen op één steel wensen. Men geloofde dat dit een voorteken van een spoedige verloving was. In sprookjes wordt dikwijls aan iemand toegestaan, drie wensen uit te spreken die in vervulling zullen gaan; dit motief komt ook in de lyriek voor, zij het meestal in nogal verwaterde vorm. - 6:2 also eel: ‘zeer verrukkelijk’.

7:1-4 Wat wordt er met deze verzen bedoeld? Het liefdesspel wordt dikwijls aangeduid als rosen plucken of lesen; de ontmaagding wordt voorgesteld als het plukken van een roos. Anderzijds betekende het aanbieden van een roos zoveel als een liefdesverklaring. Wij komen niet verder dan tot de volgende, weinig bevredigende interpretatie: de minnaar wenst het onmogelijke, hij zou zijn geliefde willen bezitten (de eerste roos), maar haar tegelijkertijd ongerept willen laten (de tweede), en tenslotte zou hij haar zijn vurige liefde willen betuigen (de derde). - 7:4 haen: ‘heb’, ‘ken’.

8:1 - 9:2 De minnaar wil zijn geliefde kruidnagelen en nootmuskaat aanbieden, gezochte bestanddelen van een liefdesdrank. Dit zijn traditionele verzen die ook voorkomen in nr. 33, str. 7 (zie de aant. aldaar en vgl. King, p. 33). - 8:1 Aen ghene groene heyde: ‘op dat groene veld daar’.

10:1-4 Epiloog van de zanger. - 10:2 haet (druk hae): ‘heeft’. - 10:3 lansknecht: ‘soldaat’.