Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

37 Het vlooch een so cleynen wilt vogelken
AL LXXVII

Lit.: Kalff, p. 291; FvD I, p. 344; He, p. 61 (tekst), p. 197 (aant.); King, p. 42.

Dagelied. Een lantsknecht roept onder het venster van zijn liefje; zij belooft hem binnen te laten als hij 's nachts bij haar komt. De wachter, die het gesprek heeft afgeluisterd, wordt omgekocht. De minnaar vertrekt, verlangend naar de nacht; het meisje dringt aan op geheimhouding. - Helaas heeft het AL dit lied in bedorven vorm overgeleverd: emendaties zijn onvermijdelijk. Kalff citeert op p. 291-292 het Duitse origineel naar het Ambraser Liederbuch van 1582 (nr. CCI); aan de hand van deze Duitse versie heeft FvD gepoogd de Mnl. tekst te restaureren. Wil men het lied naar de redactie in het AL zingen, dan herhale men de slotregel van de str.1, 2 en 3, en late de laatste twee regels van str. 5 en 7 achterwege.

1:1-6 De minnaar staat onder het venster van zijn geliefde en roept haar toe hem binnen te laten. - 1:1-2 Het beeld van het cleynen wilt vogelken dat het venster van het meisje binnenvliegt, is een variant van het dauwmotief waarmee de dageliederen nr. 33 en nr. 35 openen. Waarschijnlijk moet het vogeltje hier worden opgevat als een beeld van de minnaar, die zichzelf ziet als een vogel die na een nachtelijke tocht eindelijk bij zijn bestemming (het nest) komt. - 1:2 Tot... in: ‘binnen’; FvD voegt na 1:2 twee verzen toe: het clopter also liselijc / met sinen snavelkin:. - 1:3 mijn alder liefste: FvD vervangt deze woorden door ende doet mi open, en laat 1:4 vervallen. - 1:6 ‘om jouwentwil’.

2:1-6 Het meisje geeft hem rendez-vous voor de komende nacht. - 2:3 ter halver middernacht: Of met deze uitdrukking (zie ook nr. 28, 8:3) een precies tijdstip werd aangeduid, hebben wij niet kunnen vaststellen. Hier lijkt een vertaling met ‘vanavond laat’ beter te passen dan ‘in het holst van de nacht’. - 2:5 FvD voegt hierna een vers toe: ic wil u vriendlic sluiten. - 2:6 snee witten arme: traditioneel attribuut van een schone vrouw. FvD emendeert al in den armen mijn.

3:1-6 De wachter verwijt het meisje dat zij de lantsknecht vander strate heeft binnengelaten (een handige chantagepoging). - 3:1 dat: Vermoedelijk is hiermee het gesprek bedoeld dat het meisje met haar minnaar heeft gevoerd (str.1-2). Op grond van in ghelaten in 3:5 kan men echter ook menen dat de wachter hier reageert op het nachtelijk samenzijn van de gelieven waarvoor in str.1-2 de afspraak is gemaakt. Dan zou het in de volgende strofen om een tweede liefdesnacht gaan. - 3:2 hi lach (druk lach): ‘leunde’ (over de borstwering van de muur); verhoorde: ‘hoorde’, ‘luisterde... af’. - 3:3 ic waen ghi waert: ‘ik dacht dat gij... was’. huebsce: De betekenis van dit woord, dat vaak met ‘hoofs’,

[p. 187]

‘voornaam’ kan worden weergegeven, neigt hier tot ‘fatsoenlijk’. - 3:4 maechdelijn: druk machdelijn. - 3:5 Ende ghi hebt (druk Endi si had; ook bij FvD en He deze emendatie): ‘en nu hebt ge’. - 3:6 De 16e-eeuwse lantsknechten waren jonge mannen die door Europa zwierven en als huurlingen dienst namen in de legers. Het woord kan ook ‘jongen’, ‘jonkman’ betekenen. Hier lijkt een vertaling als ‘die soldaat die langs 's Heren wegen vagebondeert’ het best te passen.

4:1-5 Het meisje poogt de wachter om te kopen. - 4:2 dat: nl. ons samenzijn; verholen: ‘geheim’, ‘zonder dat iemand er van hoort’. - 4:3 So: ‘dan’. - 4:4 gouden: ‘goud’; vingherlijn: ‘ring’. - 4:5 daer toe: ‘bovendien’; cranselijn: ‘hoofdband’, waarschijnlijk van edel metaal. FvD emendeert dit vers: ende een cranselijn van silver. - 4:6-7 Zij verzucht dat het nog zo lang duurt voor zij haar minnaar kan ontvangen.

5:1-7 Ook de lantsknecht verlangt naar de nacht. Hij beroemt zich op zijn succes bij het meisje. - 5:2 Het wert: ‘of het wordt’. - 5:3 so huebscen maechdelijn: ‘zo'n voornaam, edel meisje’. - 5:4 ‘een liefdesnacht beloofd’. - 5:7 ‘een van droefheid bevrijd gemoed’. - 5:8-9 In de context zijn deze verzen niet ondenkbaar; men kan er met enige fantasie in lezen dat de lantsknecht zich voorneemt de wachttijd in de kroeg te korten. Hij wil drinken op het soldatenleven en zijn wapenbroeders: ‘ter wille van alle lantsknechten (zoals ik) ga ik mijn geld en mijn bezit verbrassen’. In de melodie is echter voor 5:8-9 geen plaats; FvD en He hebben deze verzen dan ook weggelaten in hun edities.

6:1-5 Het meisje herhaalt haar toezegging, maar bezweert haar minnaar hun verhouding geheim te houden. FvD laat deze strofe, in sterk gewijzigde vorm, door de lantsknecht uitspreken. - 6:1 Mer: Dit woord heeft hier weinig betekenis, het vult de opmaat. - 6:5 ende hebben: druk daer op (deze emendatie ook bij FvD en He). Het is mogelijk ende hebben te verbinden met willet in 6:3; huebscen kan dan beter worden vertaald met ‘hoofs’ (de hoofse gedragsregels legden de minnaar zwijgplicht op omtrent zijn liefde). - 6:6-7 Deze verzen kunnen onmogelijk door het meisje worden uitgesproken. Men zou er een antwoord van de lantsknecht in kunnen zien. Wij geven er echter de voorkeur aan, hier de zanger aan het woord te laten komen met een ‘refrein’, dat terugkeert in 7:8-9.

7:1-9 Epiloog van de zanger, die zich óók als een lantsknecht aandient (en die ook een liefje heeft). - 7:3 vrome: ‘dappere’. - 7:6 sceynde: ‘verderve’; niders: ‘van de jaloerse roddelaars’ (zie hiervóór, Dl. II, p. XVIII). - 7:8-9 Deze verzen passen niet in de melodie; cf. 5:8-9.