Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

32 Het wayt een windeken coel uuten oosten
AL LXIX

Lit.: Kalff, p. 315; FvD I, p. 391; He, p. 53 (tekst), p. 195 (aant.).

Liefdesklacht. Een verlopen student keert terug naar de straat waar zijn vroegere geliefde woont. Hij wil trachten haar weer voor zich te winnen. Neergestreken in een kroeg drinkt hij de ene beker na de andere, nu eens verzekerend dat hij zeker bij haar zal slapen, dan weer verzuchtend dat hij pas gelukkig zou zijn als zij van hem hield en hij niet van haar. - Onze interpretatie van dit lied wijkt af van die van Kalff, voor wie er twee, en van die van Hellinga, voor wie er drie liefjes in het spel zijn.

1:1-4 Het is zomer; de natuur verlokt tot het bedrijven van de liefde. Maar voor de ‘ik’ die in dit lied aan het woord is, is er niemand die zijn liefdesverdriet kan wegnemen. Op vrouwen valt geen staat te maken. - 1:2 lustelijc: ‘liefelijk’. - 1:4 Dit spreekwoord betekent ongeveer: ‘het gemoed van de vrouw is wisselvallig’, een beroemde topos in de middeleeuwse litteratuur (cf. Vergilius, Aeneis IV, 569-70: ‘varium et mutabile semper femina’).

2:1-4 Hij wil de plaats bezoeken waar zijn geliefde placht te wonen, om daar aan vroeger te denken. God verlene haar zijn gunst! - 2:1 vermeyden: eigenlijk ‘zich in de natuur ontspannen’, ‘zich in de natuur aan liefdesgenot overgeven’. Hier heeft deze traditionele ‘optimistische’ term een bittere bijklank: voor hèm lijkt immers geen liefdesgenot meer weggelegd. - 2:2 De formulering lijkt te suggereren dat zij nu elders woont. Misschien is er een andere opvatting geoorloofd: ‘waar zij woont die mijn geliefde placht te zijn’. - 2:3 om den tijt voorleden: ‘over de verleden tijd’, ‘aan vroeger’.

3:1-4 Hij was student, maar door toedoen van de vrouwen is hij van de

[p. 177]

rechte weg afgeraakt. Nu wil hij van de dwalingen zijns weegs terugkeren. - 3:1 clercxken: ‘student’. Studie voor een geestelijk ambt sloot een liefdesverhouding geenszins uit. ic lach ter scholen: ‘ik studeerde aan de universiteit’. Vermoedelijk mogen we hieruit afleiden dat hij enkele jaren in een andere stad (Leuven, Parijs, Keulen?) heeft gewoond, en nu terugkeert naar de stad van zijn jeugd. - 3:3 dolen: ‘verdwalen’, ‘dwalen’ (in spirituele of amoureuze zin). - 3:4 Weder te keeren: Wil hij terugkeren naar zijn vaderstad, tot de studie, of naar zijn vroegere geliefde? Deze drie mogelijkheden kunnen opzettelijk zijn geïmpliceerd.

4:1-4 Nu pas wordt duidelijk waar hij zich bevindt: in de kroeg. We hebben te doen met een dronkemansverhaal. - 4:1 Dit: ‘deze (beker) hier’; dat: ‘die (beker) daar’; vaten: ‘aanpakken’. - 4:2 een die alder liefste mijn: ‘een die mijn allerliefste is’, ‘mijn geliefde’. Het is mogelijk met 4:2 een nieuwe zin te laten beginnen, die doorloopt in 4:3. - 4:3 drinct ghi bi maten: ‘drinken jullie met mate’. Een typische dronkemansraad, gericht tot mededrinkebroers. - 4:4 dat u misquame: ‘dat het u slecht zou bekomen’; waer mi leedt: ‘zou mij spijten’.

5:1-4 ‘ik herinner mij nog een uitverkoren liefje’. Het lijkt ons aannemelijk dat hij hiermee het meisje bedoelt waarover hij in str. 2 heeft gesproken en waarop hij str. 4 een dronk heeft uitgebracht. In onze interpretatie krijgt Noch weinig nadruk. Volgens Kalff en Hellinga gaat het hier om een ander, een meisje dat hij evenmin kan krijgen. - 5:3 tis al verloren: ‘het is alles tevergeefs’. - 5:4 Crancken troost: ‘een armzalige (d.w.z. helemaal geen) leniging van mijn liefdesverdriet’.

6:1-4 Wat er ook gebeurt, eens zal hij bij haar slapen. - 6:1-2 Volgens Hellinga bedoelt hij: ‘hier vlak bij is er een liefje dat ik wel zal krijgen’. Uitgesloten is dit niet; het lijkt ons echter waarschijnlijker dat hij opnieuw over de geliefde van str. 2 spreekt. De gesjeesde student wil terugkeren naar zijn vroegere geliefde. Op weg naar haar toe is hij neergestreken in de kroeg waar hij hoog opgeeft over zijn plannen. - 6:1 De straat waaraan ook de kroeg gelegen is. - 6:2 properen: ‘uitnemend’. - 6:4 ‘zo zeker als een kraai een vogel is’. Waarschijnlijk is dit een spreekwoordelijke uitdrukking geweest, maar het is niet onmogelijk dat hier een grapje verborgen zit. Volgens een bekende middeleeuwse traditie gold de kraai als een bij uitstek monogame vogel.

7:1-4 Waren de rollen maar omgekeerd, dat ik haar kon afwijzen in plaats van zij mij! (cf. nr.59, 5:1-2). - 7:1 Rijck: ‘machtige’; leven: ‘beleven’. - 7:3 So: ‘dan’; in vruechden: In de traditionele terminologie van de liefde is vreuchde juist de psychische toestand die ontstaat als de gelieven zijn verenigd.

8:1-4 Een droeve dronk besluit zijn lied (cf. nr. 59, str. 3). - 8:1-2 De terminologie (lot, cansse) is die van het dobbelspel. - 8:2 ‘(het lot) waarvan ik een kans (gelukkige worp met de dobbelstenen) moet afwachten’. Dit ‘rechtvaardigt’ zijn verblijf in de kroeg: hij moet immers op het geschikte moment wachten om haar aan te spreken. - 8:3 Ay lacen: ‘helaas’; troost: cf. de aant. bij 5:4; met allen: ‘volstrekt geen’, of ‘bij alles (wat ik doe)’. - 8:4 druc: ‘verdriet’.