Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

31 Het soude een fier Margrietelijn
AL LXVII

Lit.: FvD I, p. 164; Koepp, p. 112; He, p. 52 (tekst), p. 195 (aant.).

Ballade. Fiere Margrietken wordt uitgezonden om wijn te kopen. Een ruyter weet haar te bewegen met hem mee te gaan naar de kroeg. Hij voert haar dronken en verkracht haar. Als zij de volgende morgen de hulp van haar broers dreigt in te roepen, propt hij een witte bal in haar mond en werpt haar in de Dijle. Dan geschiedt er een wonder: zij drijft tegen de stroom in naar de Sint-Janskapel. - Dit lied is een wereldlijke versie van de legende van de zalige Margaretha van Leuven, wier dood op 2 september wordt herdacht (zie

[p. 175]

Acta Sanctorum, Sept. I, p. 582-595). Volgens deze legende werd Fiere Margrietken (zoals zij in de volksmond werd genoemd) op 2 september 1225 bij Leuven door rovers verkracht en vermoord; haar lijk werd in de Dijle geworpen, maar dreef stroomopwaarts de stad binnen, tot bij de St.-Pieterskerk, waar zij levend uit het water kwam.

1:1-4 Margrietken wordt 's avonds uitgestuurd om wijn te halen. - 1:1 Dit vers laat zich het best vertalen met: ‘er zou een meisje, geheten Dapper Margrietje...’ (Margrietelijn is een bijvorm van Margrietken). - 1:2 Ghister avont: De oude legende wordt gepresenteerd als het laatste nieuws. spade ‘laat’. - 1:3 gaen om wijn: ‘wijn gaan halen’. Wijn werd per kan verkocht in de kroeg. - 1:4 ‘dat werd haar ongeluk’. Bij het zingen moet het laatste woord van elke strofe worden herhaald, voorafgegaan door ja. In de strofen 2 en 10 is deze herhaling in de tekst aangegeven.

2:1-4 Zij wordt aangesproken door een ruyter. - 2:2 Eenen ruyter: ‘een soldaat’. De maatschappelijk niet gebonden ruyter speelt in de verhalende liederen dikwijls de rol van een verleider. - 2:4 ‘doe nu wat ik graag wil’ (nl. dat je met mij slaapt).

3:1-4 Zij weigert, uit angst voor de gevolgen. - 3:1 Uwen: druk Vweu. - 3:2 moerken: ‘moeder’; schelden: ‘een standje geven’. - 3:3 ‘als ik dan mijn frisse wijn uitgiet (als wij hem opdrinken)’. Het is ook mogelijk Storte op te vatten als ‘laat vallen’, ‘mors’. De uitdrukking is dubbelzinnig: den coelen wijn scenken betekent ‘het liefdesspel spelen’; den coelen wijn storten duidt vermoedelijk aan dat een meisje haar eer verliest. - 3:4 ‘ik zou er alleen voor opdraaien’; hem ghelden betekent ‘ervoor (nl. voor de wijn) betalen’, maar ook ‘ervoor boeten’ (voor de gevolgen van een nacht met de ruyter).

4:1-4 Hij tracht haar over te halen. - 4:1 En sorghet niet: ‘wees niet bezorgd’. - 4:2 ‘maar denk aan jezelf, aan je eigen plezier’. - 4:3 ‘de kroegbaas is ons beiden welgezind’. - 4:4 borghen: ‘op krediet leveren’.

5:1-4 Hij verkracht haar, waarschijnlijk na haar eerst dronken te hebben gevoerd. - 5:1 in sinen witten armen: Een telkens terugkerende formule in ballade-achtige liederen. - 5:2 ‘in het diepste geheim’, ‘stiekem’. - 5:4 ‘daar bevredigde hij toen zijn verlangen’; sinen: druk sinnen.

6:1-4 De volgende morgen wil het ongelukkige meisje met haar wijnkan naar huis. - 6:1 ontrent: ‘omstreeks’, ‘kort na’. - 6:3 die moeyaert: ‘het fraaie heerschap’; loech: ‘lachte’. - 6:4 teynden mijn voeten: ‘aan mijn voeteneind’. Drukken deze woorden zijn onverschilligheid uit, of kwetst hij haar door te doen alsof hij begrijpt dat zij opnieuw wil drinken?

7:1-4 Zij dreigt: haar broers zullen haar wreken. - 7:1-2 De wijnkan waarvan hij spijt zal krijgen, fungeert hier als het symbool van de verkrachting, maar vermoedelijk ook als het corpus delicti. - 7:3 drie ghebroeders stout: De drie dappere broers die de eer van hun zuster zullen wreken, vormen een traditioneel motief in de balladen.

8:1-4 Hij spot met haar dreigementen. - 8:2 ‘met hen heb ik medelijden’. - 8:4 ‘met Grietje de spot drijven, mijn spelletje spelen’. Misschien heeft Met Grietken ook ongeveer de waarde van ‘met het (domme) grietje’.

9:1-4 Hij werpt haar in de rivier. - 9:1 eenen snee witten bal: Zijn bedoeling is duidelijk: hij wil haar beletten om hulp te roepen als zij dreigt te ver-

[p. 176]

drinken. Maar waarom gebruikt hij daarvoor een witte bal? Een prop beddegoed? - 9:2 stackse: ‘propte die (bal)’. - 9:3 schootse: ‘sleepte haar’; eenderen: ‘een’. - 9:4 schootse: ‘wierp haar’, ‘liet haar vallen’; Dijle: rivier die de stad Leuven doorsnijdt.

10:1-4 Het verdronken (of bewusteloze?) meisje drijft stroomopwaarts tot een aan Sint-Jan gewijde kapel. - 10:1 quam si ghedreven uut: Waarschijnlijk is hiermee bedoeld dat zij aanspoelt bij de kapel. Ook een andere mogelijkheid verdient overweging: ‘dreef zij (de stad, het dorp waar de herberg zich bevond) uit’; dit zou niet in overeenstemming zijn met de legende, waarin Fiere Margrietken de stad Leuven komt binnendrijven. - 10:2 sint Jans cappelle: Voor zover wij hebben kunnen nagaan wordt in de legende van Fiere Margrietken nergens een Sint-Janskapel genoemd, wèl de kerk van Sint-Pieter te Leuven, waar zij vereerd wordt in een kapel die een uit Leuven geboortige Antwerpenaar in 1535 te harer ere liet inrichten. - 10:3-4 Deze verzen herinneren aan een detail in de legende, waar de hertog van Brabant en zijn echtgenote uit het raam van hun kasteel Fiere Margrietken stroomopwaarts in de Dijle zien drijven.