Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

30 Het quam een ruyterken uut Bosscayen
AL LXVI

Lit.: Kalff, p. 319; FvD I, p. 422.

Ruiterlied. Een ruyterken komt de kroeg binnenzeilen en tracht een meisje te ‘versieren’. Het wil niet lukken, en daarom probeert hij het maar bij een ander. Maar niet voordat hij eerst in fraaie clichés zijn liefdesverdriet heeft geklaagd (hoewel het sop de kool niet waard is).

1:1-8 Een ruyterken tracht in de kroeg een meisje op te pikken. - 1:1 Het quam: ‘er kwam’; een ruyterken uit Bosscayen: De term ruyterken roept het beeld op van een ‘losse jongen’, een zwervende soldaat die in elke stad een ander liefje vindt en het met de moraal niet te nauw neemt. In Bosscayen zien wij een fantasienaam waarmee ogenschijnlijk een ver land (te associëren met Biscaye?) wordt aangeduid, maar in werkelijkheid het bosschage: het bos, of de bosjes, waar het ruyterken zijn amoureuze avontuurtjes zocht. - 1:2 inden wijn (men zinge al inden wijn): ‘in de kroeg’. - 1:3 Ou, segt ou: ‘hé daar, zeg eens, hé’; en salmen hier niet naien: ‘wordt hier niet genaaid’, ‘valt hier niets te naaien’ (het woord naaien had in het Middelnederlands evenals thans dikwijls een obscene betekenis). - 1:4 Ook dit is waarschijnlijk dubbelzinnig, al laat zich de betekenis slechts raden. - 1:5 Noch hebbe ick: ‘ik heb nog’; eenen gulden fijn: ‘een mooi goudstuk’. - 1:7 Wildy: ‘als je... wilt’; mijn boelschap zijn: ‘mijn liefje zijn’.

2:1-8 Het lukt hem niet haar over te halen. - 2:1 Hij voelt zich als een schipper die tracht een in de wind gelegen haven aan te lopen. den: druk den den. - 2:2 ‘als iemand die van schepen (van de navigatie in het amoureuze) geen verstand heeft’. - 2:3 ‘je hebt je zinnen niet op mij gezet’, ‘je geeft om mij geen zier’. - 2:4 ‘ik geloof dat je liever van mij af bent’. - 2:5 Na dat nu aldus: ‘omdat het nu eenmaal zo...’. - 2:6 een goet verdrach: ‘een goede overeenkomst’; verdrach kan ook ‘vrijstelling’, ‘kwijtschelding’ betekenen. - 2:7 ‘kies maar een ander, is mijn raad’. - 2:8 dien (misschien te emenderen in die): ‘(jij) die’; te minnen plach: ‘placht lief te hebben’.

3:1-8 Hij wil het bij een ander meisje proberen. - 3:1 den boghe hantieren: ‘met de boog omgaan’. - 3:2 tot: ‘voor’. - 3:3 na tspeels manieren: ‘zoals dat bij het spel kan gaan’. Met het spel is een wedstrijd in het boogschieten bedoeld, een schuttersfeest. - 3:4 ten selven toghe: ‘voor

[p. 174]

hetzelfde schot’. toghe hangt samen met tien ‘trekken’, het spannen van de boog. - 3:5 desghelijcx: ‘hetzelfde’. - 3:6 als stof: Stof fungeert meestal als zinnebeeld van de vergankelijkheid; hier treedt het begrip ‘wisselvalligheid’ meer op de voorgrond. - 3:7 Ook de wind is een symbool van wisselvalligheid en onbetrouwbaarheid; mi aenghevlogen: ‘op mij afgevlogen’ (‘voelde ik een bevlieging voor je’?). Het beeld van 2:1-2 wordt in dit vers gevarieerd. - 3:8 oorlof: ‘afscheid’.

4:1-8 Hij klaagt zijn verdriet bij zijn vrienden. - 4:1 moet: ‘moet het’. - 4:3 plaghen: ‘kwellingen’. Venus kwelt de minnaar met liefdesverdriet als hij zijn geliefde niet kan krijgen. - 4:4 Ic en weet: ‘ik weet niet’. - 4:6 begheven: ‘in de steek gelaten’; seer onwaert (te verbinden met Heeft mi): ‘koestert minachting voor mij’. - 4:7 Dies: ‘daarom’; beswaert: ‘zwaar’ (van droefheid). - 4:8 Met deze nuchtere uitspraak wordt het liefdesverdriet uit 4:3-7 gerelativeerd: hij heeft maar gedaan alsof.

5:1-8 Liefhebben is een kwelling. - 5:1-2 Hi... Die: In het moderne Nederlands is de omgekeerde volgorde gebruikelijk: ‘wie... die’. - 5:2 zijn sinnekens... lecht: ‘zijn zinnen... zet’. - 5:3 hanget... sonder worghen: Waarschijnlijk is bedoeld dat de ongelukkige minnaar als een gehangene is die maar niet uit zijn lijden verlost wordt doordat de strik hem worgt; vanwege de mogelijke parallellie met 5:4 zou men ook kunnen denken aan ‘hangen zonder echt te worgen’. - 5:4 ‘als iemand die strijd voert maar niet werkelijk vecht’. - 5:5 Wient ick claghe: ‘bij wie ik mij er ook over beklaag’. - 5:6 haren padt: ‘haar (eigen) weg’. - 5:7 Cf. 2:3. - 5:8 in drucke: ‘in een toestand van neerslachtigheid’, veroorzaakt door liefdesverdriet; wat acht si dat: ‘wat kan haar dat schelen’.

6:1-8 Epiloog van de zanger, die zich ook als een ruyterken voorstelt. - 6:2 van ghelde bloot: ‘platzak’. - 6:3 ‘als de boze tongen van de afgunstige roddelaars hun werk niet hadden gedaan’ (zie hiervóór, Dl. II, p. xviii). - 6:4 Hi lagghe: ‘dan zou hij (nu) liggen’. - 6:5 Daer hi toe droech: ‘die hij... toedroeg’. - 6:6 ‘die kan nooit de zijne worden’. - 6:7 ‘hij zou zichzelf van zijn verdriet hebben bevrijd’. Waarschijnlijk is bedoeld dat hij wèl succes in de liefde zou hebben gehad, maar... - 6:8 geeft hi die wijt: ‘geeft hij er de schuld van’.