Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

29 Het voer een maechdelijn over Rijn
AL LXI

Lit.: Kalff, p. 390; FvD I, p. 781; He, p. 45 (tekst), p. 193 (aant.).

Ruiterlied. Een jong meisje ontmoet 's avonds een ruiter die haar in bedekte termen uitnodigt tot een avontuurtje. Zij vraagt haar moeder of zij in de maneschijn de lammetjes mag gaan weiden. De moeder, die begrijpt waar het haar dochter om begonnen is, vindt haar daarvoor nog veel te klein, en sluit haar op in haar kamer, waarna het meisje uit het raam springt om bij haar minnaar te komen. - De tekst in het AL is hier en daar corrupt; ook de Duitse versie (te vinden o.a. bij EuB I, nr.125, p. 438-440) is niet overal duidelijk, wat Goethe de typering ‘Lieblich confus, deswegen Phantasie erregend’ in de pen gaf.

[p. 172]

1:1-4 Deze strofe is waarschijnlijk te beschouwen als een gebrekkige (en bovendien nog corrupte) bewerking naar het Duits. Daar luidt zij: Es fuhr ein Maidlein übern See, Wolt brechen den Veil und grünen Klee Mit ihr schneeweissen Hände Der Sommer hat schier ein Ende, ja Ende. Bloemen en klaver plukken aan de overkant van het meer past veel beter in de context dan op een winternacht de Rijn oversteken. - 1:1 Het: ‘er’. - 1:3 snee witte handen: Dit is in de verhalende liederen een traditioneel epitheton van een mooi meisje. - 1:4 Vermoedelijk corrupt. Moet men interpreteren: ‘in de winter, tot haar schande (en dat kwam haar te staan op het verlies van haar eer)’? Emendatie in Des winters hebben wij niet aangedurfd. Terwille van de melodie moet in elke strofe de derde regel worden herhaald evenals het laatste woord van de vierde regel, voorafgegaan door ja.

2:1 Met dien: ‘tegelijkertijd’, ‘toen’. een ridder: Deze aanduiding past in het genre van de pastourelle (zie de aant. bij 4:4), maar omdat hij in 5:4, 8:3 en 9:3 wordt aangeduid als lantsknecht zullen wij ons hem eerder moeten voorstellen als een bereden krijgsman (soldaat), m.a.w. als een ruyter. In de 16e-eeuwse volksliederen spelen ruyters vaker de verleidersrol. - 2:2 tot dier stede: ‘daar’. - 2:3 reyne: ‘zuivere maagd’.

3:1 Waerom: druk Om; zij herhaalt zijn vraag als inleiding tot haar antwoord. - 3:2 Dat doet dat: ‘dat komt doordat’; boel: ‘lief’, ‘minnaar’; hae: ‘heb’. - 3:3 met herten meyne: ‘van harte bemin’. - 3:4 ja alleyne: Alleen hier is de herhaling van het slotwoord, voorafgegaan door ja, in de tekst aangegeven.

4:1 machdelijn: Misschien een zetfout voor maechdelijn. - 4:2 Ic soude: ‘dan zou ik’; leyen: ‘brengen’; daer rooskens staen: ‘(naar een plekje) waar roosjes staan’. Rooskens lesen (‘plukken’) is een bekende aanduiding van het liefdesspel in de natuur. Het wordt niet geheel duidelijk (en die onduidelijkheid zou wel eens opzet van de dichter kunnen zijn) of het meisje dit óók begrijpt. Is ze naïef en op slag verliefd, of weet ze waar het hem om te doen is? - 4:3 aen gheender groender heyden: ‘op dat groene (heide)veld daar’. De heide (vaak in de betekenis ‘het vrije veld’) is het traditionele landschap van de verhalende liederen. - 4:4 Dit vers vormt een reminiscentie aan het genre van de pastourelle, een lied waarin de ontmoeting van een ridder en een herdersmeisje wordt beschreven (cf. 6:3).

5:1 Crijchsman: druk Crijschman. - 5:2 ontsie: ‘ben bevreesd voor’; toren: ‘boosheid’. - 5:3 wilt: ‘wil het’. - 5:4 Oft ic: ‘of ik het’; lantsknecht: cf. de aant. bij 2:1. mach waghen: ‘het erop kan wagen’.

6:1-4 Ook hier kan men twijfelen: is het meisje naïef, of tracht zij haar moeder om de tuin te leiden? - 6:2 inder mane schijn: ‘als de maan schijnt’.

7:1 wel: De emendatie veel is mogelijk, maar niet noodzakelijk. - 7:2 noch: druk uoch. - 7:3 Tsoheyme: ‘thuis’ (Duitsgetinte vorm). - 7:4 Groen is de kleur van de hoop, een passende kleur voor een jong meisje dat van een minnaar droomt.

8:2 wederspoet: ‘verdriet’. - 8:3 mach mi werden: ‘moge(?) mij ten deel vallen’. - 8:4 desghelijcx: ‘iemand als hij’.

[p. 173]

9:1 haer dore: De deur van het meisje. - 9:2 spranck: ‘sprong’. - 9:3 haven: ‘hebben’.

10:1-4 Epiloog van de zanger. - 10:1 eerstwerf: ‘voor de eerste keer’. - 10:2 vroom: ‘dapper’; lantsknecht: Zoals in andere liederen bestaat ook hier de mogelijkheid de lantsknecht uit de epiloog te identificeren met de lantsknecht uit het verhaal. is hi ghenaemt: ‘wordt hij genoemd’. De formule handhaaft de anonimiteit. - 10:4 Van: ‘door’; gedronghen: ‘ertoe aangezet’.