Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

11 Den winter is een onweert gast
AL XXV

Lit.: Kalff, p. 326; FvD I, p. 545; He, p. 26 (tekst), p. 191 (aant.).

Afscheidslied. Het is winter; de minnaar treurt over de ontrouw van zijn geliefde. Denkend aan het komende voorjaar herinnert hij zich hoe zij hem haar liefde betuigde. Nu breekt de tijd van de liefde aan (maar niet voor hem). Wat maalt hij erom! Hij is dankbaar voor haar liefde van toen, en hij zal zich hoofs gedragen als zij ooit bij hem terug zou komen. Nu moet hij op reis, langer van geleend geld leven is onmogelijk. Adieu dus! - Hoffmann (Horae Belgicae II², nr.108, p. 213) noemt str. 5-6 ‘ein ungehöriger Zusatz’ (zie ook FvD I, p. 546); zij komen echter ook voor in een Mnl. versie in het zgn. Weimarse liederenhs. van 1537 (zie Hoffmann, ibidem, nr.109, p. 214 en FvD I, p. 547). Kalff acht het waarschijnlijk dat het Mnl. lied uit het Duits vertaald is; de Duitse versie (uitgegeven o.a. door EuB II, nr. 396a, p. 208), die vier strofen telt en het afscheidsmotief mist, lijkt ons echter secundair. Hellinga ziet ‘veel duisters in dit liedje’ en noemt het ‘wellicht [...] een voorbeeld van het zinloos zingen van een lied’. Toch geloven wij dat het mogelijk is tot een coherente, zij het ook niet geheel sluitende interpretatie te komen.

1:1-2 Het lied opent met een verzuchting over het onaangename karakter van de winter. Contemporaine lezers (zangers) zullen dit waarschijnlijk hebben herkend als een conventioneel poëtisch procédé, dat thans met de term ‘Natureingang’ wordt aangeduid, en waarvan de essentie is dat er een relatie, van overeenkomst of contrast, wordt gelegd tussen de situatie in de natuur en de situatie waarin de ‘ik’ van het gedicht zich bevindt. - 1:1 een onweert gast: ‘een onwelkome gast’. Volgens oeroud gebruik werden de seizoenen gepersonifieerd als heersers die afwisselend hun intrek nemen in de natuur. - 1:2 aenden dage: ‘aan het daglicht’ of ‘aan de temperatuur’? De Duitse versie heeft an dem hage (‘aan het lover’). - 1:3 een boelken: ‘een vriendinnetje’; ende dat was waer: plechtige verzekering (‘en waarachtig!’) ter inleiding van de mededeling in 1:5. - 1:4 Int openbaer: ‘het bleek zonneklaar’. - 1:5-6 Hier moet de relatie gelegd worden met de ‘Natureingang’ in 1:1-2: door de ontrouw van zijn

[p. 143]

geliefde heerst de winter in het hart van de minnaar. - 1:6 Des ic rouwe (‘daarom heb ik verdriet’), druk Des lijt mijn herteken rouwe; de ingreep lijkt gerechtvaardigd o.g.v. de melodie en het korte zesde vers in de volgende strofen.

2:1-6 Vastenavond is in zicht, een feest dat gelegenheid biedt tot amoureuze ontmoetingen. De gedachte daaraan roept bij de minnaar een herinnering op: eens had zijn geliefde hem een liefdespand geschonken dat hij, haar indachtig, tot vastenavond zou dragen. - 2:3 cranselijn: ‘snoertje’ (teken van liefde en trouw). - 2:5 Oft ic: ‘(met de vraag) of ik dat’. - 2:6 totten daghe: ‘tot die(?) dag’ (d.w.z. tot Vastenavond); de Mnl. versie in het Weimarse hs. heeft hier al mijn daghen.

3:1-6 De minnaar denkt aan de vreugde die de meimaand, de maand van de liefde, zal brengen (aan anderen). - 3:1 die lieven tijt: ‘de lieve tijd’, ‘de tijd van de liefde’. - 3:3 menigerley: ‘van allerlei soort’, ‘in menigte’. - 3:4 Coel: ‘fris’ (het traditionele epitheton van de meimaand). - 3:5 Ic hoore: In onze interpretatie heeft hoore een futuraal aspect: ‘ik hoor (de nachtegaal) al zingen’, ‘dan zal ik (de nachtegaal) horen zingen’. den nachtegael: De nachtegaal zingt van liefde; zijn gezang stimuleert de liefde van wie hem hoort zingen.

4:1-6 Maar wat geeft hij erom? Zijn geliefde heeft hem toch in de steek gelaten... Tóen hield ze van hem. Zou zij ooit bij hem terugkomen? - 4:1 achte ic op: ‘geef ik om’. - 4:2 quade nijders tongen: Het geroddel van de jaloerse kwaadsprekers is vermoedelijk de oorzaak van de verwijdering tussen de minnaar en zijn geliefde geweest. - 4:3 Eufemistische aanduiding van de bijslaap. - 4:4 ‘ik ben haar daar dankbaar voor’. - 4:5 ‘ik zal daar niet prat op gaan’ (zich beroemen op zijn succes in de liefde, en daarbij de naam van de geliefde prijsgeven, was de ernstigste inbreuk die een minnaar kon maken op zijn plichten jegens de geliefde). - 4:6 daer in: in haar armkens.

5:1-6 Hij moet vertrekken, maar hij blijft van haar houden. - 5:2 vare: ‘trek’, ‘reis af’; Oostenrijck: Waarschijnlijk is hier niet meer bedoeld dan ‘een ver land in het Oosten’.

6:1-6 Afscheid en heilwens. - 6:1 Oorlof: ‘adieu’; van Aerdenborch: Waarschijnlijk is het stadje in het huidige Zeeuws-Vlaanderen bedoeld. Fungeert de plaatsnaam hier (evenals Oostenrijck) als een schijnbaar concrete aanduiding? Het valt niet uit te maken of het lied oorspronkelijk geschreven is voor een te Aardenburg wonend meisje; de plaatsnaam zou ook voor een specifieke gelegenheid kunnen zijn ‘ingevuld’, en ‘toevallig’ in de overlevering van het lied wortel hebben geschoten. - 6:3 ‘ik eet mijn koren terwijl het nog onrijp is’ (d.w.z. ‘ik leef van geld dat ik nog niet verdiend heb, van geleend geld of op de pof’). - 6:4 ‘ik heb het nodig’, ‘ik moet wel’. - 6:5 wil: ‘moge’.