Het Antwerps Liedboek. 87 Melodieën uit 'Een schoon liedekens-boeck' van 1544. Deel 2. Commentaar

10 Die mi te drincken gave
AL XXIII

Lit.: Kalff, p. 210; FvD I, p. 203; Koepp, p. 125; Meier I, p. 301; He, p. 22 (tekst), p. 190 (aant.).

Ballade. De vrouwe van Lutsenborch (Luxemburg) wil zich van haar echtgenoot ontdoen. Op haar instigatie pleegt haar minnaar, Frederic, een laffe moord op de vorst. Deze daad brengt Frederic tot inkeer, zijn liefde is bekoeld en hij weigert het liefdespand dat de vrouwe hem aanbiedt. - Van deze wijdverbreide ballade zijn tot in de twintigste eeuw in Duitsland versies uit de volksmond opgetekend. De verraderlijke vrouw heet daarin meestal ‘die Frau von Weissenburg’. Meier concludeert dat de versie in het AL de oorspronkelijke vorm van de ballade het meest nabijkomt; op grond van rijmen als huys - uut (str. 4 en 17) neemt hij aan, dat de Mnl. versie uit het Duits vertaald is. Vroeger meende men dat aan het verhaal een historische gebeurtenis (de moord op paltsgraaf Frederik van Goseck in 1085) ten grondslag lag; de argumenten hiervoor zijn echter zeer twijfelachtig.

1:1-4 Proloog van de zanger. Als men zijn dorst lest, zal hij een lied zingen. - 1:1 Die: ‘voor wie’; gave: ‘zou geven’. - 1:2 Ic songhe: ‘zou ik... zingen’; een nieuwe liet: ‘een lied dat men nog niet kent’. - 1:3 mijn vrouwe van Lutsenborch: ‘de vorstin van Luxemburg’. - 1:4 lantsheere: ‘vorst’, hier misschien ‘heer gemaal’; verriet: ‘in het verderf stortte’, ‘liet ombrengen’.

2:2 veere: ‘ver weg’; Gulcker: ‘Gulikse’, ‘van Gulik’. - 2:3 boele: ‘minnaar’. - 2:4 int lant: nl. van Luxemburg.

[p. 141]

3:1-4 Frederic komt. - 3:1 tot: druk tat. - 3:3 Tot: ‘naar’. - 3:4 ‘het is mij de reis wel waard’.

4:2 dat hooge huys: ‘het kasteel’. - 4:3-4 lach... Tot haerder tinnen uut: ‘keek... uit, leunend over de borstwering’.

5:1-4 Uit str. 8 blijkt dat dit gesprek waarschijnlijk in het kasteel plaatsvindt. - 5:4 dienen: Frederic heeft de hertog van Luxemburg blijkbaar gediend als schildknaap of als vazal.

6:1-4 De vrouwe doet eerst alsof zij niet wil zeggen waar haar man is, dan verraadt zij het toch. - 6:1 derfs: ‘mag het’, ‘durf het’. - 6:2 u niet verraen: ‘u niet in het verderf storten’. Een emendatie tot wilt (‘ik wil het u niet verraden’) verdient overweging.

8:1-4 Cf. str. 3; hier is echter sprake van één schildknaap. Variërende herhalingen zijn karakteristiek voor de ballade.

9:1 bider jachten: ‘in het jachtgebied’ of ‘in de buurt van het jachtgezelschap’. - 9:3 lach: ‘bevond zich’.

10:1 Hi sprac: Frederic spreekt tot de hertog. - 10:4 Een wrange beperking van zijn wens in 10:2.

11:1-4 De vorst begrijpt dat zijn vrouw de moord beraamd heeft. - 11:4 aensach: ‘aanschouwde’ (‘dat ik haar ooit tot mijn vrouw begeerde’).

12:1 Hi: Frederic. Zijn bevel is laf en tegelijk vernederend voor de hertog. - 12:4 ‘(midden) in zijn hart’.

13:2 slaen: ‘doden’. - 13:3-4 De knape heeft aan de tafel van de vorst gegeten, wellicht in de tijd dat ook Frederic hem te dienen plach (5:4).

14:1-4 Frederic aanvaardt dat de knape zich verschoont: een eerste teken van inzicht en berouw. - 14:3 dorfdi: ‘behoeft ge’. - 14:4 Noch niet: ‘en ook niet’.

15:1 Hi: Frederic; tooch: ‘trok’; scheyden: ‘schede’.

16:1-4 Cf. str. 8 en str. 3; hier heeft de herhaling duidelijk het karakter van een formule: het is onwaarschijnlijk dat Frederic zijn paard heeft laten aftuigen.

17:1-4 Cf. str. 4 (variërende herhaling).

18:1-2 Cf. 5:1-2. - 18:3 bedreven: ‘uitgevoerd’. - 18:4 verraderie: ‘misdaad’, ‘verraad’. Hier blijkt voor het eerst dat Frederic inziet dat hij zich tot een laffe moord heeft laten aanzetten. Zijn liefde is bekoeld.

19:1-4 Het is tekenend voor de vrouwe dat zij haar minnaar niet vertrouwt. - 19:3 ‘laat mij dan een dusdanig bewijsstuk zien’.

20:2 swaert: Dit moet het in 15:2 genoemde mes zijn. Het bloed ‘bewijst’ dat de vorst dood is. - 20:4 Uus: ‘van uw’.

21:1-4 De vrouwe probeert Frederic voor zich te winnen. - 21:2 cranselijn: ‘snoer’. - 21:3 Hout daer: ‘ziehier’. - 21:4 trouwe: ‘belofte van trouw’ (het parelsnoer is een liefdespand).

22:2 niet: ‘niets’; of moet men wilse ‘wil haar (Uwe trouwe)’ lezen? - 22:3 mocht: ‘zou (kunnen)’.

23:1-4 De interpretatie van deze strofe is moeilijk. Bootst Frederic haar op sarcastische wijze na? Hellinga vraagt zich af of het zijden snoer ‘een symbool voor den smadelijken dood aan de galg’ kan zijn. Wij houden het ervoor dat het snoer een vroeger ontvangen liefdespand is, dat Frederic nu onder het opzeggen van zijn belofte van trouw teruggeeft. - 23:1 uut zijnder mouwen: Daar bewaarde een minnaar een kleinood als dit. - 23:4

[p. 142]

Ghi sulter bi: ‘gij zult erdoor’ (door het snoer dat hij nu niet meer als liefdespand erkent).

24:1-4 Een duistere strofe. Kalff leest erin dat zij een lichte vrouw geworden is; volgens Koepp zouden het water claer haar tranen zijn. Aannemelijker lijkt dat de slotstrofe de toestand nà het verraad evoceert: wij zien het slot van Luxemburg waar de verdorven vrouwe eenzaam maar ongestraft haar leven voortzet. - 24:1 op de mueren: ‘langs, aan de voet van de muren’ (van het kasteel). - 24:2 een water claer: de rivier waaraan het kasteel ligt. - 24:4 ‘in het geheim en in het openbaar’. Misschien is bedoeld dat zij in het geheim nieuwe plannen uitbroedt en in het openbaar verschijnt alsof er niets gebeurd was.